شعار سال:پژوهش‌های دینی و قرآنی بخشی از فعالیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور را دربرمی‌گیرد، اما اغلب پژوهش‌ها فاقد جنبه کاربردی یا ارزش ترجمه هستند و حرف تازه‌ای ندارند، چراکه از یک سو زیرساخت‌های پژوهشی لازم برای چنین فعالیت‌هایی فراهم نشده است و از سوی دیگر دغدغه فعالیت‌های روش‌مند قرآنی وجود ندارد.

برای بررسی وضعیت پژوهش‌های دینی و قرآنی در دانشگاه‌ها با حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا مصطفی‌پور، استاد بازنشسته دانشگاه خوارزمی و مدرس جامعه‌المصطفی العالمیه(ص)، به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
 
وضعیت پژوهش‌های دینی و قرآنی دانشگاه‌ها و مراکز علمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
 
پژوهش‌های قرآنی همانند هر پژوهش دیگری زمانی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که ما مسئله‌محور به آن بپردازیم؛ یعنی مشکلی داشته باشیم که برای ما دغدغه و سؤال ایجاد کرده باشد و آن سؤال را به قرآن عرضه و جواب را دریافت کنیم. معمولاً پیشرفت علم معلول مسئله‌هایی است که برای یافتن پاسخ آنها اقدام می‌کنیم. اگر ما به این کیفیت وارد عمل شویم، کارهای تکراری انجام نمی‌شود یا تحقیق بعدی مکمل تحقیقات قبلی است. به همین دلیل اگر بخواهیم پژوهشی انجام دهیم، باید پیشینه، سؤالات و مسئله پژوهش مشخص باشد و همچنین باید بگوییم که می‌خواهیم چه کار جدیدی انجام دهیم و این نکته در پایان‌نامه و مقالات اصل است. مخصوصاً کسانی‌که دغدغه فعالیت‌های قرآنی دارند باید با این کیفیت به تحقیق و پژوهش بپردازند؛ به این معنا که مشکلات فکری، اعتقادی، معرفتی، اخلاقی و... را در جامعه شناسایی کنند. به تعبیر حضرت امیرالمؤمنین(ع) باید از قرآن استنطاق کنیم، یعنی آن‌را به حرف آورده و به جواب دست پیدا کنیم.

معمولاً مشکل پایان‌نامه‌ها یا پژوهش‌های قرآنی این است که مسئله‌محوری برای پژوهشگران چندان مطرح نیست، لذا بسیاری از مطالب تکراری است. بسیاری از پایان‌نامه‌ها نوشته می‌شوند تا فقط مدرکی دریافت شود و بسیاری از پژوهش‌های اساتید هم تکراری‌اند.
 
چگونه می‌توان به پژوهش‌های کاربردی در حوزه دینی و قرآنی دست یافت؟
 
اگر بخواهیم پژوهشی مفید و کاربردی برای جامعه داشته باشیم، باید دانشجویان یا طلاب را به حل مشکلات جامعه سوق دهیم. البته شرط این است که وجود مشکلات در ما دغدغه ایجاد کند تا بتوانیم این مسئله را به قرآن عرضه و جواب آن را دریافت کنیم. در پایان‌نامه‌هایی که راهنمایی آنها را برعهده می‌گیرم سعی می‌کنم که پژوهشگر را به تحقیق وادار کنم. موضوع چندین پایان‌نامه که بنده راهنمایی آنها را برعهده داشته‌ام، آموزه‌های اخلاقی سوره‌های قرآن، همانند سوره یوسف بوده است. خداوند در قرآن فرموده: «لَقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِلسَّائِلِينَ؛ همانا در حکایت یوسف و برادرانش برای دانش‌طلبان و اهل تحقیق عبرت و حکمت بسیار مندرج است»(یوسف، ۷). برای کسانی‌که اهل سؤال و تحقیق هستند نشانه‌های فراوانی وجود دارد تا به فعالیت‌های پژوهشی در حوزه قرآن اقدام کنند، البته می‌توان از ابعاد معرفتی و اجتماعی نیز آموزه‌های قرآنی را کاربردی کرد.

باید وارد جزئیات شد و مسائل را به صورت موردی بررسی کرد. برای مثال یکی از مشکلاتی که در کشور با آن مواجه هستیم در زمینه مدیریت و ضعف در آن است و همین مشکل می‌تواند بررسی شود. آیا قرآن درباره مدیریت برنامه‌ای را ارائه داده است یا خیر؟ خداوند در قرآن فرموده: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَىٰ أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ ۚ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا؛ همانا خدا به شما امر می‌کند که امانتها را به صاحبانش باز دهید و چون حاکم بین مردم شوید به عدالت داوری کنید. همانا خدا شما را پند نیکو می‌دهد، که خدا شنوا و بیناست»(نساء، ۵۸). تلقی ما باید اینگونه باشد که مسئولیت یا مدیریتی که به کسی واگذار می‌شود یک امانت است. حال چرا مدیری که پیشرفت می‌کند گرفتار رانت‌خواری، اختلاس و مسائلی از این قبیل می‌شود، زیرا آن شخص به مسئولیت خود همانند یک امانت نگاه نمی‌کند، بلکه از نظرش این پست مدیریتی همانند طعمه است.

قرآن کریم معتقد است که باید برای پذیرش امانتِ مسئولیت، شایسته‌سالاری را معیار قرار دهیم؛ یعنی فرد تجربه، تعهد و تخصص لازم را داشته باشد و متناسب با آن مسئولیت‌ لازم به او واگذار شود و بدین ترتیب باید به پیشینه، تجربه و تخصص او توجه کنیم.

لذا می‌توانیم با نگاه مدیریتی، داستان‌هایی همانند ذوالقرنین و بلقیس را برای پژوهش‌های خود انتخاب و نکاتی کاربردی را از آنها استخراج کنیم. داستان‌های زیادی از این دست در قرآن وجود دارد اما متأسفانه با چنین رویکردی وارد پژوهش‌های قرآنی نشده‌ایم.
 
 پس معتقدید باید به جای ورود به مباحث کلی، نکات ریز و جزئی قرآن را شناسایی و به پژوهش درباره آنها اقدام کرد.
 
بله، اما این صرفاً یک بخش از کار است و باید سایر معیارهای پژوهش را در نظر گرفت. محمد قطب کتابی با عنوان «جاهلیت قرن بیستم» دارد که می‌گوید حتی در دوران مدرن هم گرفتار جاهلیت هستیم و قرآن برای مقابله با آن در حوزه‌های مختلف همانند جامعه‌شناسی، زنان، روانشناسی، اجتماعیات، سیاست و ... راهکار ارائه کرده است که باید آنها را شناسایی کنیم. برای مثال چرا باید در ایران این‌قدر ربا وجود داشته باشد اما در ژاپن چنین مشکلی وجود ندارد. مرحوم شهید مطهری می‌فرمود تا مسئله‌ای نداشته باشم، نه قلم می‌زنم و نه سخنرانی می‌کنم. اگر با چنین نگاهی وارد شویم و مشکلات جامعه را بفهمیم، آنگاه می‌‌توانیم در زمینه قرآن پژوهش‌هایی کاربردی داشته باشیم.
 
 میزان علاقه‌مندی دانشجویان علوم قرآنی را به پژوهش‌ها چگونه می‌بینید؟
 
اگر بخواهم به تجربه خودم در دانشگاه اشاره کنم، در درس معارف برای وادار کردن دانشجویان به منظور نوشتن یک مقاله با مشکل مواجه بودم و دانشجو آن را برای خود سخت می‌دانست، چراکه به نوشتن عادت نکرده است و ما هم گمان می‌کنیم چون معلم هستیم صرفاً باید آموزش دهیم، در حالی که استاد دانشگاه دارای دو بال آموزشی و پژوهشی است و باید دانشجو را وادار به پژوهش کند. همچنین دانشجویان نباید فقط به دنبال مدرکی برای اشتغال در ادارات باشند، لذا دغدغه توأمان استاد و دانشجو منجر به افزایش کیفیت پژوهش‌های قرآنی خواهد شد.


شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایکنا ، تاریخ انتشار: 23  شهریور   1400، کدخبر:3996998 ، www.iqna.ir