- اولتیماتوم ایران به عراق: ۱۰ روزه فرصت دارید تا نیروهای تروریستی مسلح را خلع سلاح کند
- حاضر جوابی یا دهن کجی سخنگوی وزارت صمت به انتقادات پلیس در خصوص کیفیت خودرو داخلی
- بازی با اعصاب مردم با تمدید و عدم تمدید طرح تقسیط خلافی خودرو، چرا دائمی نمی کنید!
- تامین امنیت به معنای سرکوب نیست، قبل از اعتراض چه کرده اید؟
پنجشنبه ۳۰ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 18 
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین با بیان اینکه جنگ ایران و عراق اجتناب پذیر بود، گفت: جنگ یک پدیده چند طرفه است و تنها به تصمیم آغازگر جنگ بر نمی‌گردد و کشوری که جنگ به آن تحمیل می‌شود می‌تواند با سیاست‌هایی بازدارندگی سیاسی و دیپلماتیک داشته باشد.
شعار سال: فرهاد درویشی سه تلانی استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس گفت: هر جنگی سه مقطع یا سرفصل مهم «آغاز»، «تداوم» و «پایان» دارد. در مورد آغاز جنگ به نظر من اگر بخواهیم تیتروار سؤالات اساسی که وجود دارد را مطرح کنیم، به بعضی از آن‌ها در بعضی از کتاب‌ها یا مقالات پرداخته شده، ولی به صورت کاملا نقادانه نبوده است. من فکر می‌کنم اگر نگاه و توصیه‌ای که حضرت امام داشت و می‌گفتند واجب است به صورت اساسی به این مسائل پرداخته شود، را پیگیری کنیم می‌تواند جنبه عبرت آموزی داشته باشد و برای نسل‌های آینده مورد استفاده قرار بگیرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، افزود: سؤالات، ابهامات یا شبهاتی که مربوط به آغاز جنگ مطرح شده یا می‌شود یا می‌توانیم مطرح کنیم این‌ها هستند که «اصولا چرا جنگ آغاز شد؟» اگر بخواهیم به قبل برگردیم و جنبه نظری به این بدهیم، اینکه چه نظریاتی در مورد آغاز جنگ‌ها وجود دارد؟ چه نظریاتی در مورد آغاز جنگ ایران و عراق به طور مشخص وجود دارد؟ سؤال دیگری که مطرح هست اینکه «آغازگر جنگ کدام کشور بود؟» ممکن است ما هم با دلیل علایق و هم واقعیت‌های تاریخی خیلی راحت بگوییم آغازگر جنگ عراق بود و به هر حال در بیانیه‌ای که دبیرکل وقت سازمان ملل آقای خاویر پرز دکوئیار منتشر کرد نیز تصریح شد که عراق آغازگر جنگ بوده است.
وی با اشاره به اینکه در فضای مجازی در مورد همین موضوع هم شبهاتی مطرح می‌شود، تصریح کرد: من یادم هست آقای علی افشاری در رادیو صدای آمریکا متنی را نوشته بود و این را مطرح کرده بود که «دیدگاه‌ها و مواضع آیت الله (امام) خمینی باعث تحریک عراق برای حمله به ایران شد». مرحوم آقای یزدی دبیرکل سابق نهضت آزادی هم مسائلی را مطرح کرده بود؛ افراد دیگری هم بودند. به هر حال این سؤال مطرح است که آیا دیدگاه‌ها و مواضع امام خمینی (س) نسبت به صدام و حزب بعث عامل اصلی تحریک صدام به حمله بود؟ آیا امکان داشت ایران با سیاست‌ها و عملکرد خود مانع از وقوع جنگ شود؟ آیا صدام به دستور آمریکا به جنگ با ایران پرداخت؟
درویشی ادامه داد: آیا عدم تناسب بین اهداف ایران و امکانات ایران در طولانی شدن جنگ مؤثر نبود؟ آیا ماهیت نظام بین الملل و جایگاه ایران در آن نقشی در طولانی شدن جنگ نداشت؟ آیا اعتباری کردن جنگ نقشی در طولانی شدن آن نداشت؟ آیا نوع نظام تصمیم گیری و تصمیم سازی ایران در طولانی شدن جنگ تأثیر نداشت؟ این‌ها سؤالاتی است که در مورد مقطع میانی یعنی تداوم و طولانی شدن جنگ مطرح است.
وی اظهار داشت: در مورد مقطع سوم، یعنی بحث پایان جنگ، هم سؤالات زیادی مطرح است. فارغ از آن دیدگاه نظری که اصولا نظریاتی در مورد پایان جنگ‌ها وجود دارد، در مورد خاص جنگ ایران و عراق این سؤالات مطرح است که چرا در تیر ماه ۶۷ خاتمه پیدا کرد؟ آیا امکان اینکه جنگ قبل یا بعد از تیر ماه ۶۷ خاتمه پیدا کند وجود نداشت؟ از بین مقاطع احتمالی که درباره خاتمه جنگ مطرح شده، کدام یک مطلوبیت بیشتری برای منافع ملی جمهوری اسلامی داشت؟ آیا اتفاقی که تیر ماه ۶۷ با پذیرش قطعنامه افتاد بیشترین مطلوبیت را برای ما داشت؟ فرآیندی که منجر شد ایران قطعنامه را بپذیرد چه بود؟
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، گفت: شرایط اعلامی و اعمالی جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ برای خاتمه جنگ چه بود؟ آیا این شرایط تحقق پیدا کرد؟ آیا خاتمه جنگ در تیر ماه ۶۷ یک پایان شرافتمندانه و پیروزمندانه بود یا یک پایان تلخ و همراه با شکست؟ اگر ایران در تیر ماه ۶۷ قطعنامه را نمی‌پذیرفت و جنگ خاتمه پیدا نمی‌کرد آینده جمهوری اسلامی با چه احتمالاتی روبرو بود؟ چرا امام خمینی (س) از پذیرش قطعنامه به عنوان «نوشیدن جام زهر» یاد کرد؟ آیا نوع نظام تصمیم گیری ایران در نحوه پایان جنگ نقش داشت یا خیر؟
وی ادامه داد: این‌ها نمونه سؤالاتی است که می‌توان در مورد سه مقطع آغاز، میانه یا تداوم و پایان جنگ مطرح کرد و به هیچ وجه نمی‌توانیم خودمان را محدود به این سؤالات، ابهامات یا شبهات کنیم. ممکن است افراد دیگر یا نسل‌های آینده یک سری سؤالات جدید داشته باشند. در مورد هر کدام از این سؤالات به طور خاص، و هرکدام از این سه مقطع به طور عام، می‌شود مباحثی را مطرح کرد. من سعی می‌کنم به نکات اساسی هر مقطع اشاره کنم.
درویشی با تأکید بر اینکه ابهامات و شبهات آغاز جنگ باید پاسخ داده شود، گفت: آیا جنگ اجتناب ناپذیر بود یا نبود؟ یعنی می‌شد از وقوع جنگ جلوگیری کرد یا نمی‌شد؟ البته هر جنگی دو طرف دارد. یک طرف ما به عنوان مسئولین تازه به قدرت رسیده جمهوری اسلامی ایران بودیم و یک طرف دیگر هم صدام و حزب بعث بود. وقتی جنگ رخ می‌دهد تنها به یک طرف ارتباط پیدا نمی‌کند. تصمیم نهایی را آغازگر جنگ انجام می‌دهد، ولی واقعیت این است که تصمیم آغازگر جنگ برای آغاز کردن جنگ علیه کشور دیگر تا حدود قابل توجهی تابعی از شرایط داخلی کشور خودش، شرایط کشور مقابل و البته شرایط بین المللی است. یعنی اینکه می‌گوییم آغازگر جنگ تصمیم گیرنده نهایی است به این معنا نیست که اصلی‌ترین یا تنها تصمیم گیرنده است.
وی یادآور شد: نظریه‌ای که به طور کلی در ایران غالب است و در میان سیاستمداران و نظامیان وجود دارد، مبتنی بر این است که می‌گویند جنگ اجتناب ناپذیر بود. به این معنا که می‌گفتند وقتی در ایران انقلاب شد، ماهیت انقلاب ایران که از یک طرف رشد و بالندگی داشت و می‌خواست تأثیرات خودش را روی کشور‌های دیگر بگذارد و پیام جدیدی را در سطح جهان یا منطقه و جهان اسلام به وجود آورده بود و از طرف دیگر احساس خطری که دیگران نسبت به این جنبش و پیام آن داشتند قاعدتا آن‌ها را به این نتیجه می‌رساند که جنگ را علیه ایران آغاز کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، ادامه داد: این نظری که در ایران وجود دارد تا یک اندازه‌ای پیشتوانه نظری هم دارد. یعنی وقتی در نظریات جنگ‌ها مطالعه می‌کنیم، یک نظریه‌ای که وجود دارد «پیوستگی بین انقلاب‌ها و جنگ ها» است. می‌گویند ما هر جایی شاهد بوده ایم انقلابی رخ داده، به دنبال آن جنگی هم علیه آن کشور آغاز شده است. یعنی کشور مقابل به طمع می‌افتد که جنگ را علیه این کشور آغاز کند؛ مخصوصا اگر کشور آغاز کننده جنگ دارای یک پیشینه تاریخی کدورت روابط با آن کشور باشد.
وی تأکید کرد: من موافق این نظریه نیستم. یعنی اعتقاد شخصی من این است که جنگ‌ها و من جمله جنگ ایران و عراق اجتناب پذیر بودند. به این دلیل که گفتم، جنگ یک پدیده چند طرفه است و تنها به تصمیم آغازگر جنگ بر نمی‌گردد و کشوری که جنگ به آن تحمیل می‌شود می‌تواند با سیاست‌هایی بازدارندگی سیاسی و دیپلماتیک داشته باشد. به هر حال آغازگر جنگ بر مبنای محاسباتی دست به آغاز جنگ می‌زند و هیچ موقع سیاستی را انتخاب نمی‌کند که اطمینان داشته باشد آن سیاست به ضرر او است. اگر نخواهید این مبنای نظام بین الملل را در نظر بگیرید، نمی‌شود تحلیل کرد.
درویشی ادامه داد:، اما گاهی وقت‌ها ممکن است کسی اقدامی کند که به هیچ وجه با محاسبات عقلانی سازگاری نداشته باشد. این یا به اختلال شناختی که در او وجود دارد برمیگردد؛ که ممکن است برداشت‌های او کاملا متفاوت از برداشت‌های دیگران باشد، یا به ریسک پذیری فرد بر می‌گردد. یعنی می‌گوید ممکن است در کوتاه مدت به ضرر من باشد، ولی در بلند مدت منفعت داشته باشد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از جماران، تاریخ انتشار: ۴ مهر ۱۴۰۰، کد خبر: ۱۵۲۶۱۱۱، www.jamaran.news
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، افزود: سؤالات، ابهامات یا شبهاتی که مربوط به آغاز جنگ مطرح شده یا می‌شود یا می‌توانیم مطرح کنیم این‌ها هستند که «اصولا چرا جنگ آغاز شد؟» اگر بخواهیم به قبل برگردیم و جنبه نظری به این بدهیم، اینکه چه نظریاتی در مورد آغاز جنگ‌ها وجود دارد؟ چه نظریاتی در مورد آغاز جنگ ایران و عراق به طور مشخص وجود دارد؟ سؤال دیگری که مطرح هست اینکه «آغازگر جنگ کدام کشور بود؟» ممکن است ما هم با دلیل علایق و هم واقعیت‌های تاریخی خیلی راحت بگوییم آغازگر جنگ عراق بود و به هر حال در بیانیه‌ای که دبیرکل وقت سازمان ملل آقای خاویر پرز دکوئیار منتشر کرد نیز تصریح شد که عراق آغازگر جنگ بوده است.
وی با اشاره به اینکه در فضای مجازی در مورد همین موضوع هم شبهاتی مطرح می‌شود، تصریح کرد: من یادم هست آقای علی افشاری در رادیو صدای آمریکا متنی را نوشته بود و این را مطرح کرده بود که «دیدگاه‌ها و مواضع آیت الله (امام) خمینی باعث تحریک عراق برای حمله به ایران شد». مرحوم آقای یزدی دبیرکل سابق نهضت آزادی هم مسائلی را مطرح کرده بود؛ افراد دیگری هم بودند. به هر حال این سؤال مطرح است که آیا دیدگاه‌ها و مواضع امام خمینی (س) نسبت به صدام و حزب بعث عامل اصلی تحریک صدام به حمله بود؟ آیا امکان داشت ایران با سیاست‌ها و عملکرد خود مانع از وقوع جنگ شود؟ آیا صدام به دستور آمریکا به جنگ با ایران پرداخت؟
درویشی ادامه داد: آیا عدم تناسب بین اهداف ایران و امکانات ایران در طولانی شدن جنگ مؤثر نبود؟ آیا ماهیت نظام بین الملل و جایگاه ایران در آن نقشی در طولانی شدن جنگ نداشت؟ آیا اعتباری کردن جنگ نقشی در طولانی شدن آن نداشت؟ آیا نوع نظام تصمیم گیری و تصمیم سازی ایران در طولانی شدن جنگ تأثیر نداشت؟ این‌ها سؤالاتی است که در مورد مقطع میانی یعنی تداوم و طولانی شدن جنگ مطرح است.
وی اظهار داشت: در مورد مقطع سوم، یعنی بحث پایان جنگ، هم سؤالات زیادی مطرح است. فارغ از آن دیدگاه نظری که اصولا نظریاتی در مورد پایان جنگ‌ها وجود دارد، در مورد خاص جنگ ایران و عراق این سؤالات مطرح است که چرا در تیر ماه ۶۷ خاتمه پیدا کرد؟ آیا امکان اینکه جنگ قبل یا بعد از تیر ماه ۶۷ خاتمه پیدا کند وجود نداشت؟ از بین مقاطع احتمالی که درباره خاتمه جنگ مطرح شده، کدام یک مطلوبیت بیشتری برای منافع ملی جمهوری اسلامی داشت؟ آیا اتفاقی که تیر ماه ۶۷ با پذیرش قطعنامه افتاد بیشترین مطلوبیت را برای ما داشت؟ فرآیندی که منجر شد ایران قطعنامه را بپذیرد چه بود؟
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، گفت: شرایط اعلامی و اعمالی جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ برای خاتمه جنگ چه بود؟ آیا این شرایط تحقق پیدا کرد؟ آیا خاتمه جنگ در تیر ماه ۶۷ یک پایان شرافتمندانه و پیروزمندانه بود یا یک پایان تلخ و همراه با شکست؟ اگر ایران در تیر ماه ۶۷ قطعنامه را نمی‌پذیرفت و جنگ خاتمه پیدا نمی‌کرد آینده جمهوری اسلامی با چه احتمالاتی روبرو بود؟ چرا امام خمینی (س) از پذیرش قطعنامه به عنوان «نوشیدن جام زهر» یاد کرد؟ آیا نوع نظام تصمیم گیری ایران در نحوه پایان جنگ نقش داشت یا خیر؟
وی ادامه داد: این‌ها نمونه سؤالاتی است که می‌توان در مورد سه مقطع آغاز، میانه یا تداوم و پایان جنگ مطرح کرد و به هیچ وجه نمی‌توانیم خودمان را محدود به این سؤالات، ابهامات یا شبهات کنیم. ممکن است افراد دیگر یا نسل‌های آینده یک سری سؤالات جدید داشته باشند. در مورد هر کدام از این سؤالات به طور خاص، و هرکدام از این سه مقطع به طور عام، می‌شود مباحثی را مطرح کرد. من سعی می‌کنم به نکات اساسی هر مقطع اشاره کنم.
درویشی با تأکید بر اینکه ابهامات و شبهات آغاز جنگ باید پاسخ داده شود، گفت: آیا جنگ اجتناب ناپذیر بود یا نبود؟ یعنی می‌شد از وقوع جنگ جلوگیری کرد یا نمی‌شد؟ البته هر جنگی دو طرف دارد. یک طرف ما به عنوان مسئولین تازه به قدرت رسیده جمهوری اسلامی ایران بودیم و یک طرف دیگر هم صدام و حزب بعث بود. وقتی جنگ رخ می‌دهد تنها به یک طرف ارتباط پیدا نمی‌کند. تصمیم نهایی را آغازگر جنگ انجام می‌دهد، ولی واقعیت این است که تصمیم آغازگر جنگ برای آغاز کردن جنگ علیه کشور دیگر تا حدود قابل توجهی تابعی از شرایط داخلی کشور خودش، شرایط کشور مقابل و البته شرایط بین المللی است. یعنی اینکه می‌گوییم آغازگر جنگ تصمیم گیرنده نهایی است به این معنا نیست که اصلی‌ترین یا تنها تصمیم گیرنده است.
وی یادآور شد: نظریه‌ای که به طور کلی در ایران غالب است و در میان سیاستمداران و نظامیان وجود دارد، مبتنی بر این است که می‌گویند جنگ اجتناب ناپذیر بود. به این معنا که می‌گفتند وقتی در ایران انقلاب شد، ماهیت انقلاب ایران که از یک طرف رشد و بالندگی داشت و می‌خواست تأثیرات خودش را روی کشور‌های دیگر بگذارد و پیام جدیدی را در سطح جهان یا منطقه و جهان اسلام به وجود آورده بود و از طرف دیگر احساس خطری که دیگران نسبت به این جنبش و پیام آن داشتند قاعدتا آن‌ها را به این نتیجه می‌رساند که جنگ را علیه ایران آغاز کنند.
عضو هیأت علمی دانشگاه امام خمینی (س) قزوین، ادامه داد: این نظری که در ایران وجود دارد تا یک اندازه‌ای پیشتوانه نظری هم دارد. یعنی وقتی در نظریات جنگ‌ها مطالعه می‌کنیم، یک نظریه‌ای که وجود دارد «پیوستگی بین انقلاب‌ها و جنگ ها» است. می‌گویند ما هر جایی شاهد بوده ایم انقلابی رخ داده، به دنبال آن جنگی هم علیه آن کشور آغاز شده است. یعنی کشور مقابل به طمع می‌افتد که جنگ را علیه این کشور آغاز کند؛ مخصوصا اگر کشور آغاز کننده جنگ دارای یک پیشینه تاریخی کدورت روابط با آن کشور باشد.
وی تأکید کرد: من موافق این نظریه نیستم. یعنی اعتقاد شخصی من این است که جنگ‌ها و من جمله جنگ ایران و عراق اجتناب پذیر بودند. به این دلیل که گفتم، جنگ یک پدیده چند طرفه است و تنها به تصمیم آغازگر جنگ بر نمی‌گردد و کشوری که جنگ به آن تحمیل می‌شود می‌تواند با سیاست‌هایی بازدارندگی سیاسی و دیپلماتیک داشته باشد. به هر حال آغازگر جنگ بر مبنای محاسباتی دست به آغاز جنگ می‌زند و هیچ موقع سیاستی را انتخاب نمی‌کند که اطمینان داشته باشد آن سیاست به ضرر او است. اگر نخواهید این مبنای نظام بین الملل را در نظر بگیرید، نمی‌شود تحلیل کرد.
درویشی ادامه داد:، اما گاهی وقت‌ها ممکن است کسی اقدامی کند که به هیچ وجه با محاسبات عقلانی سازگاری نداشته باشد. این یا به اختلال شناختی که در او وجود دارد برمیگردد؛ که ممکن است برداشت‌های او کاملا متفاوت از برداشت‌های دیگران باشد، یا به ریسک پذیری فرد بر می‌گردد. یعنی می‌گوید ممکن است در کوتاه مدت به ضرر من باشد، ولی در بلند مدت منفعت داشته باشد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از جماران، تاریخ انتشار: ۴ مهر ۱۴۰۰، کد خبر: ۱۵۲۶۱۱۱، www.jamaran.news
برگزیده ها