شعار سال: در روزگار غریب کرونا، کسب و کار دستفروشان به خطر افتاده است. دستفروشان که جزو قشر ضعیف جامعه محسوب می‌شوند، با به خطر افتادن معیشت زندگی‌شان روز‌های سختی را می‌گذرانند. البته ناگفته نماند که در میان آنها، عده‌ای هم هستند که باندی کار می‌کنند و این شیوه کار آنها، اجاره موزاییکی در برخی از پیاده‌رو‌ها را به دنبال داشته است. یعنی هستند کسانی که به تعداد موزاییک‌ها و موقعیت مکانی، از دستفروشان به شکل غیرقانونی اجاره‌بها دریافت می‌کنند. از سوی دیگر، بسیاری از مغازه‌داران هم از پهن کردن بساط دستفروشی جلوی مغازه‌شان و به‌هم خوردن کسب و کارشان به ستوه آمده‌اند. اگرچه برخی از مغازه‌داران، مدتی است چاره را در دستفروشی خود دیده‌اند؛ به‌گونه‌ای که درست روبه‌روی مغازه شان، بساط کرده و مقداری از اجناس را با قیمت مناسب‌تر عرضه می‌کنند که این یعنی، اغلب طرح‌های ساماندهی دستفروشان، موثر واقع نشده‌اند. اما ۱۴ نوامبر یعنی ۲۳ آبان (دیروز) که روز جهانی دستفروشی نامگذاری شده، یادآور این نکته است که دستفروشی، پدیده‌ای پذیرفته در شهر‌های بزرگ به حساب می‌آید و راه‌حل ساماندهی آن، نه از مسیر برخورد‌های ضربتی که از راه تعامل می‌گذرد. بد نیست بدانیم که در بسیاری از کشور‌ها به مناسبت همین روز، خیلی از مشاغل خانگی به خیابان‌ها می‌آیند و محصولات‌شان را در قالب دستفروشی عرضه می‌کنند؛ دستفروشانی که چند سالی می‌شود حتی با استفاده از فضا‌های نوین کسب و کار و اینترنت، شکل و شمایل جدیدی پیدا کرده‌اند. در ایران و به‌ویژه در تهران، اما با اینکه سامانه‌ای تحت عنوان «بازار» برای ثبت‌نام دستفروشان به راه افتاده، ولی خیلی مورد استقبال قرار نگرفته است. ظاهرا برخی از دستفروشان اعتمادی به ثبت‌نام در سامانه بازار ندارند؛ درحالی که ثبت‌نام تمامی دستفروشان به سود کسب‌وکار آن‌ها خواهد بود. نکته دیگر گویا به محل‌هایی برمی‌گردد که برای استقرار دستفروشان از سوی شهرداری طی سال‌های پیش در نظر گرفته شده است. در این ارتباط، مدیرعامل شرکت ساماندهی به همشهری گفت: «مکان‌هایی که به استقرار دستفروشان اختصاص پیدا کرده، در فضای باز با دسترسی آسان در مناطق مختلف قرار دارد. ما در ۲۲ منطقه شهر تهران ۴۰ زمین را در نظر گرفته‌ایم؛ البته در برخی از مناطق با توجه به اینکه در نقطه مرکزی شهر واقع شده‌اند و در بافت متراکمی هستند، امکان اختصاص‌دادن زمین بزرگ در این مناطق وجود نداشت، اما در بقیه مناطق زمین‌های بزرگ به دستفروشان اختصاص داده شده است.» سیدعلی مفاخریان افزود: «مسئله مهم این است که هر تعداد بازار برای دستفروشان ایجاد می‌شود، یکسری مهاجر هم از شهرستان‌های اطراف به تهران می‌آیند تا بتوانند در پایتخت به دستفروشی بپردازند. درواقع دستفروشی زمینه مهاجرپذیری را فراهم می‌کند؛ برای مثال با توافقاتی که با مترو داشتیم، یکسری غرفه‌هایی را در فضای پیرامونی ایستگاه‌های مترو پیش‌بینی کردیم؛ طوری‌که افرادی که در واگن‌ها اقدام به دستفروشی می‌کنند، به داخل غرفه‌ها منتقل شوند.»

سابقه ساماندهی

نزدیک به ۲۰ سال است که ساماندهی دستفروشان شکل جدی‌تری به خود گرفته است. به استناد مصوبه شورای شهر تهران در اواخر سال ۱۳۸۳ در راستای ساماندهی دستفروشان و اشتغال مددجویان، ستادی تحت عنوان «ستاد بازارها» در شهرداری تهران تشکیل شد. این ستاد مسئولیت ساماندهی دستفروشان، بانوان سرپرست خانوار، اقشار آسیب‌پذیر و تحت پوشش موسسات حمایتی مثل کمیته امداد، بهزیستی و خانواده‌های ایثارگر و شهدا را در خصوص ایجاد کار و معرفی مکان‌هایی که تحت اختیار این حوزه است، برای دریافت غرفه برعهده دارد. اقشار آسیب‌پذیر یا دستفروشانی که به صورت سد معبر در سطح شهر مشغول دستفروشی هستند با حضور در این ستاد یا از طریق معرفی مناطق به این ستاد، تحت پوشش قرار گرفته‌اند. پس از آن شورای شهر تهران در دوره‌های مختلف مصوبات دیگری را برای ساماندهی دستفروشان داشت و آخرین آن نیز به مصوبه ۲۳ بهمن سال ۱۳۹۷ برمی‌گردد. در این مصوبه با عنوان ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شهر تهران آمده است: «کمیته مذکور موظف است حسب موضوع به منظور انجام هماهنگی لازم با سایر دستگاه‌های اجرایی ذیربط به‌ویژه پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان جهاد کشاورزی استان تهران هماهنگی لازم را مبذول کند.» کمیته برنامه‌ریزی مشاغل سیار و بی‌کانون نیز تشکیل شد تا درخصوص تصمیم‌گیری در ارتباط با هر یک از مناطق شهرداری تهران از شهردار منطقه ذیربط جهت هماهنگی‌های لازم دعوت به عمل آورد.

 

مجوز فعالیت برای دستفروشان یکی از اقداماتی است که نقش بسیاری را در ساماندهی دستفروشان ایفا خواهد کرد. به گفته مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، دستفروشی جزو مشاغل مزاحم محسوب می‌شود، اما با ساماندهی دستفروشان دیگر مزاحمتی نخواهد داشت. سیدعلی مفاخریان در این رابطه گفت: «در مکان‌هایی که مزاحمتی برای مردم نداشته باشد، برای دستفروشان مجوز کسب و کار صادر می‌شود؛ یعنی در نقاطی از شهر که مشکلی برای تردد عابران‌پیاده ایجاد نمی‌کند یا ترافیک نمی‌شود، دستفروشان می‌توانند در مسیر‌های مشخصی مانند پیاده‌رو‌ها و روزبازار‌ها کسب‌وکار خود را دایر کنند. درواقع به دستفروشان مجوز فعالیت می‌دهند.»

فساد، اما یکی از آفت‌های حوزه دستفروشی محسوب می‌شود. او تاکید کرد: «بخشی از مفاسدی که در حوزه دستفروشی اتفاق می‌افتد، دلیلش این است که کار به صورت شبکه‌ای انجام می‌شود. برای همین دستگاه‌های نظارتی باید هوشیار باشند و این موضوع را پیگیری کنند. همچنین شهروندان عزیز نیز می‌توانند با مراجعه به مراکز نظارتی مسئله خود را اطلاع دهند و اگر اطلاعاتی دارند، در اختیار مراکز نظارتی قرار دهند.» مفاخریان گفت: «در حوزه دستفروشی هم باندبازی و مافیا وجود دارد، هم افرادی که نیازمند به دستفروشی هستند و هم کسبه‌هایی که اقدام به دستفروشی می‌کنند. با مطالعاتی که انجام شده، همه این دستفروشان مسئله سدمعبر را پیچیده‌تر می‌کنند. تعریف ما این است که دستفروشی به عنوان شغلی برای امرارمعاش محسوب می‌شود و آن را باید به رسمیت بشناسیم.»

جلوگیری از سدمعبر بدون خشونت

ساماندهی دستفروشان از یک‌سو و جلوگیری از سد معبر از سوی دیگر، یک معضل قدیمی در این حوزه به حساب می‌آید. اگر شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل مسئولیت ساماندهی دستفروشان را برعهده دارد، شرکت شهربان و حریم‌بان شهرداری تهران موظف است از سدمعبر جلوگیری کند. مدیرعامل شرکت شهربان و حریم‌بان شهرداری تهران به همشهری گفت: «از ابتدای پذیرش مسئولیت در شهربان، برنامه‌ریزی و راهبرد خودمان را مبتنی بر تغییر و تحول بنیادین در ساختار و کیفیت مأموریت‌ها به‌ویژه در حوزه رفع سدمعبر قرار دادیم. از همان ابتدا به صورت رسمی و از طریق ابلاغ به مناطق اعلام کردیم که «خشونت و درگیری فیزیکی، خط قرمز شرکت شهربان است و مأموران رفع سدمعبر باید در مأموریت‌ها کرامت دستفروشان را حفظ کنند.» در کنار این ابلاغ، اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی کاربردی برای نیرو‌ها کردیم؛ دوره‌هایی مانند «کنترل خشم»، «مدیریت تنش»، «سواد رسانه‌ای»، «اخلاق اسلامی» و...» سیدامیر فتاحیان ادامه داد: «همچنین برای تغییر نگرش مأموران رفع سدمعبر و ترغیب آنان به حفظ کرامت دستفروشان، با تشکیل «کمیته تکریم شهربان» هر مأموری که توسط دستفروشان مورد توهین یا حمله فیزیکی قرار می‌گیرد، اما کنترل خشم می‌کند و از مقابله به‌مثل پرهیز می‌کند، مورد تشویق و تکریم واقع می‌شود. افزون بر این، با هدف فرهنگسازی، اقدام به راه‌اندازی پویش‌هایی همچون «نه به سدمعبر» و «من انضباط شهری را دوست دارم» و مسابقاتی مانند «مسابقه بزرگ نقاشی کودک با موضوع سدمعبر» کردیم تا ضمن افزایش آگاهی شهروندان، با فرهنگسازی، مشارکت شهروندی در برقراری انضباط شهری را ارتقا دهیم. از دیگر اقداماتی که انجام دادیم، افزایش قابل توجه حقوق معبربانان بود که این افزایش حقوق، نتایج بسیار مثبتی را از نظر روانی و رفتاری در پی داشته است. نتیجه این سیاستگذاری‌ها و اقدامات این شد که طی ۳ سال اخیر با انجام حدود ۲میلیون مأموریت رفع سدمعبر با حفظ کرامت دستفروشان، تنش و حاشیه‌ای ایجاد نشد که تبدیل به خوراک منفی رسانه‌ای و تبلیغاتی شود و احساسات مردم شریف را مکدر کند؛ ضمن اینکه این نکته مهم را هم باید یادآور شوم که شهرداری با دستفروش و دستفروشی مشکلی ندارد، بلکه شهرداری با سدمعبر (بستن راه شهروندان) مشکل دارد؛ زیرا شهرداری به عنوان مدافع حقوق شهری عموم مردم طبق ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، مکلف به رفع سدمعبر است.»

اخذ پول از دستفروشان غیرقانونی است

در روز‌های گذشته گزارشی از دستفروشان چهارراه ولیعصر پخش شد و همین موضوع واکنش شهردار تهران را به همراه داشت. علیرضا زاکانی گفت: «چنانچه ماموران شهرداری از بساط‌‎گستران در سطح معابر و خیابان‌ها درخواست پول کردند، این افراد می‌توانند از طریق تماس با سامانه ۱۸۸۸ مراتب را اعلام کنند تا با فرد خاطی برخورد شود.» او ادامه داد: «شهرداری به دنبال طرح نوینی است تا بتواند علاوه بر خدمت به دستفروشان از سد معبر و ایجاد مشکل در معابر و پیاده‌رو‌های شهر جلوگیری کند.»

روزبازار‌ها و شب‌بازار‌ها

تهران ۴۰ روز بازار در مناطق ۲۲ گانه دارد. ر تهران ۲ «شب‌بازار» برای فعالیت دستفروشان وجود دارد.
حدود ۱۰ هزار دستفروش در تهران فعالیت می‌کنند.
۵۶ درصد دستفروشان پوشاک می‌فروشند.

ثبت‌نام در سامانه بازار

متقاضیان ثبت‌نام در سامانه بازار می‌توانند به آدرس

samanbazar.tehran. ir مراجعه کنند. از طریق سامانه بازار، محل و زمان حضور دستفروشان در روزبازار‌ها، راسته بازارها، پلازا‌ها و معابر مختلف شهری به شکل هوشمند مشخص می‌شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار: ۲۴ آبان ۱۴۰۰، کد خبر: ۱۴۵۵۲۰، newspaper.hamshahrionline.ir