دریاچه‌های نمک کشور و غفلت از منیزیم!

یکی از پتانسیل‌های بالای قابل استفاده از دریاچه‌های نمک، استخراج منیزیم و بتاکاروتن (پیش ماده ویتامین A) می‌باشد. ایران با وجود غنای دریاچه‌های شور نظیر دریاچه نمک و حوض سلطان قم و دریاچه‌های مستقر در استان سمنان و فارس، متاسفانه کمترین توجه را به استخراج منیزیم از آن‌ها ندارد. مخازنی که حدود ۳۵-۵۰ برابر آب دریا منیزیم دارند.

شعار سال: منیزیم فلزی به رنگ نقره‌ای با نماد شیمیایی Mg، هشتمین عنصر فراوان موجود در پوسته زمین، سومین عنصر فراوان محلول در آب دریا و همچنین یازدهمین عنصر فراوان در بدن انسان است.

منیزیم به عنوان سبک‌ترین فلز صنعتی با ویژگی‌های منحصر به فرد متالورژیکی، کاربرد‌های وسیعی در صنایع مختلف یافته‌است. علی‌رغم وجود محدودیت‌های ذاتی در تولید و استفاده از منیزیم به دلیل این ویژگی‌ها روزبه‌روز به کاربرد این فلز در صنایع مختلف افزوده می‌شود.

در روش تولید منیزیم از آب دریا، منیزیم به صورت هیدروکسید رسوب کرده و به وسیلهٔ واکنش با اسیدکلریدریک، به کلرید منیزیم تبدیل می‌شود. کلرید منیزیم به وسیلهٔ تبخیر محلول، بازیافت شده و فلز منیزیم به وسیلهٔ الکترولیز نمک مذاب بدست می‌آید.

طبق اطلاعات وزارت صمت در زمینه تولید کنندگان محـصول منیزیم در ده سال گذشته، مـشخص گردید که سه واحد تولیدی در شهرستان‌های بیرجند، قزوین و مشهد مشغول به فعالیت می‌باشند. کارخانه اکسید منیزیم سربیشه بیرجند بیشترین سهم را در تولید اکسید منیزیم در کشور دارا بوده و ظرفیت اسمی این کارخانه ۳۰ هزار تن در سال می‌باشد. همچنین واحد‌های تولیدی در مشهد و قزوین رتبـه هـای بعـدی را در تولید این محصول دارا هستند، که ظرفیت اسمی تولید آن‌ها به ترتیب ۷۵۰ و ۵۰۰ تن در سال می‌باشد. با این احتساب کل ظرفیت تولیدی اکسید منیزیم در داخل کشور ۳۱۲۵۰ تن در سال می‌باشد.

واردات منیزیم در سال به سه طریق، منیزیم ذوب شده بابرق ومنیزیم مرده (ازطریق تجزیه شیمیایی) (در حدود ۹۰۰ هزار کیلو یا ۹۰۰ تن)، پودر اکسید منیزیم ذوب شده وارد شده توسط تولید کنندگان لامپ (۴۰ هزار کیلو یا ۴۰ تن) و اکسید‌های منیزیم (در حدود ۸۰۰ هزار کیلو یا ۸۰۰ تن) صورت می‌پذیرد.

بررسی‌ها در خصوص آب دریاچه‌های شور کشور نشان می‌دهد که تاکنون به شیوه‌های سنتی، تنها نمک طعام موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمک‌های دریاچه، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می‌آید.

منیزیم از نظر فراوانی هشتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می‌آید و اغلب این فلز، بصورت ترکیب‌های محلول در آب دریا‌ها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید، در طبیعت یافت می‌شود. میزان منیزیم استحصالی از آب دریا تنها ۲/۰ تا ۳/۰ درصد می‌باشد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا (یعنی ۱۰ تا ۷/۱۴ درصد) نشان می‌دهد؛ بنابراین شورابه‌های دریاچه نمک یکی ازغنی‌ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می‌آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ اقتصادی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی‌باشد و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم بدست می‌آید.

گزارش زیر به بررسی وضعیت دریاچه‌های نمک کشور با تاکید بر دو دریاچه استان قم، دریاچه سمنان و دریاچه استان فارس پرداخته است.