شعار سال:
نمایندگان شرکتهای توتال (TOTAL) فرانسه، انگلیسی- هلندی شل (SHELL) و
کوگس (CO-GAS) کره جنوبی هفته گذشته به تهران آمدند تا در اتاق فکر طرح
صادرات گاز ایران به عمان شرکت کنند. نشست مشترکی میان مدیران شرکت ملی
صادرات گاز ایران و مدیران ارشد وزارت نفت عمان که هدفش بررسی راههای
همکاری و تبادل نظر در مورد ابعاد تجاری، مالی، حقوقی و فنی این طرح
بود.سال ٢٠١٣ میان ایران و عمان توافقی انجام شد که به موجب آن، قرار است
برای ١٥ سال روزانه 5/1 میلیارد فوت مکعب گاز ایران (تقریباً 42 میلیون متر
مکعب در روز) به عمان صادر شود. این صادرات از طریق یک خط لوله از بستر
خلیج فارس انجام خواهد شد اما ایران و عمان در این زمینه تجربهای
ندارند.از اینرو لازم بود که پیش از شروع عملیات اجرایی با شرکتهای صاحب
تجربه مشورت کنند. به همین منظور سه شرکت توتال، شل و کو گس مشاور ایران و
عمان در طرح شدهاند. تاکنون 3 جلسه از این دیدارها میگذرد و جلسه بعدی
نیز بزودی در مسقط عمان برگزار خواهد شد.
سه شرکت توتال، شل و کو گس برای مشاوره دادن به ایران و عمان وجهی تقاضا
نکردهاند. تمام مشاورهها رایگان انجام میشود و معلوم نیست که پیمانکار
اجرایی این طرح هم چه شرکتی باشد.
ایران توان اجرای این طرح را از نظر فنی و عملیاتی ندارد و حتماً باید
برای اجرای طرح از پیمانکار خارجی دعوت کند. این دعوت از طریق مناقصه خواهد
بود و شل، توتال و کوگس نیز در این مناقصه شرکت خواهند کرد اما امتیاز
ویژهای در مقابل شرکتهای دیگر حاضر در مناقصه نخواهند داشت.
ورود به فاز عملیاتی طرح، تا 4 ماه دیگر
فاز مطالعاتی این طرح برای تعیین مسیر و جزئیات اجرا، در دو بخش کم عمق و
عمیق انجام میشود، قسمت کم عمق آن اکنون تمام شده است. این بخش از مطالعات
را ایران انجام داد. اما مطالعه بخش عمیق طرح هنوز کار دارد. مطالعه این
قسمت به عهده دولت عمان است و به استناد قول کشور عمان، این بخش هم ظرف 3
الی 4 ماه آینده تمام میشود.در ابتدا قرار بود که مسیر خط لوله انتقال گاز
ایران به عمان از آب های سرزمینی امارات متحده عربی عبور کند. اما با
بیپاسخ ماندن درخواست ایران و عمان به امارات برنامه تغییر کرد. به این
ترتیب تهران و مسقط توافق کردند مسیر و طراحی خط لوله زیردریایی صادرات گاز
ایران- عمان را با هدف عبور نکردن از آبها، تغییر دهند.
شرکت مهندسی و ساخت تأسیسات دریایی ایران مسئول بررسی و مطالعه مسیر این
طرح بود، البته در بخش کم عمق و مورد تعهد ایران. مدیرعامل این شرکت در
گفتوگو با «ایران» اظهار کرد: اگر امارات پاسخ درخواست ایران و عمان را
میداد حداکثر عمق مسیر به 300 متر هم نمیرسید اما اکنون مجبوریم در عمق
نزدیک به هزار متر از سطح دریا نیز لولهگذاری کنیم.
ابوالقاسم رحمانی ادامه داد: مطالعات ما نشان میدهد که این تغییر مسیر
هزینه طرح را افزایش میدهد اما مسافت آن اندکی کوتاه تر خواهد شد.
به گفته رحمانی، شرکتهای ایرانی شناوری که بتواند در عمق هزار متری از
سطح دریا لولهگذاری کند، ندارند و پیمانکار این طرح حتماً باید شرکتی
توانمند در عرصه بینالملل باشد.
وی ادامه داد: البته میتوان از ظرفیتهای داخلی در کنار شرکتهای بینالمللی بهره برد.
علت عقب ماندن بررسی مسیر کم عمق و عمیق نیز همین موضوع است. مطالعه این
دو بخش همزمان شروع نشد، چراکه ایران و عمان فکر میکردند این طرح را
میتوانند از طریق بخش کم عمق انجام دهند اما برنامهها آنگونه که تصور
میشد، پیش نرفت. با وجود این تا 4 ماه دیگر مرحله مطالعاتی طرح به اتمام
میرسد.
عمان همچنان علاقهمند است
افت قیمت نفت باعث افت قیمت گاز در بازارهای جهانی شده است. برخی از
کارشناسان معتقدند که در قیمتهای فعلی گاز طبیعی که کمتر از 15 الی 10 سنت
برای هر مترمکعب است اجرای چنین طرحهایی صرفه اقتصادی ندارد. از اینرو
به نظر نمیرسد که عمان حاضر به سرمایهگذاری برابر با ایران، برای اجرای
چنین طرح هزینه بری باشد.
اما مذاکرهکنندگان با مقام های عمانی از علاقهمندی این دولت به اجرای
این طرح خبر میدهند. همچنین محمد بن حامد الرمحی وزیر نفت و گاز عمان
اخیراً گفته است: شرایط بازارهای جهانی نفت خام خوب نیست و چندان به آینده
بازار نفت و گاز خوشبین نیستم، اما علاقهمند به همکاری با ایران در زمینه
انرژی هستیم.
البته یکی از دلایل مشورت ایران و عمان با شرکتهای «شل»، «توتال» و
«کوگس» نیز بررسی همین موضوع است. در حال حاضر نمایندگان این چند شرکت در
زمینه اینکه آیا طرح توجیه فنی، اقتصادی، سیاسی، عملیاتی دارد یا خیر و
اینکه چگونه میتوان این طرح را اقتصادی و اجرایی کرد تبادل نظر میکنند.
ناگفته نماند که شرکت ملی صادرات گاز ایران از متخصصان ایرانی در این زمینه
بهره میگیرد و به تنهایی یک مرجع تخصصی است.
قرار است بخشی از گاز ارسالی به عمان به مصرف این کشور برسد و بخشی نیز
صرف صادرات از طریق LNG یا خط لوله شود. عمان در تأسیسات LNG خود ظرفیت
خالی دارد که استفاده از آن به ایران کمک میکند تا از طریق LNG نیز گاز
صادر کند. بازار آن میتواند کشورهای آسیای شرقی نظیر کره جنوبی ، چین و
ژاپن باشد یا کشورهای اروپایی. پیشبینی میشود که حتی «کو گس» مشتری این
گاز میشود.
ظاهراً یک سوم گاز صادرات به عمان به ال ان جی تبدیل خواهد شد. صادرات از طریق خط لوله نیز به کشورهای همسایه عمان خواهد بود.
پیام حضور داوطلبانه شل و توتال
شل و توتال دو غول نفتی اروپایی بدون آنکه از ایران پولی طلب کنند یا آنکه
اجرای طرح را در دست بگیرند به ایران و عمان مشاوره میدهند. این درحالی
است که تا پیش از اجرای برجام حتی حاضر به حضور در ایران نبودند.
پیام این اتفاق بهبود روابط ایران و اروپا و بیاعتنایی آنها به تحریمهای
امریکایی است. مقام های شرکت توتال و شل میگویند که به دنبال حضور
حداکثری خود در صنعت نفت ایران هستند و برای اعتمادسازی از هیچ تلاشی دریغ
نمیکنند.
خط لوله گاز مرزها را از نقشه جغرافیایی پاک میکند
اما چرا گاز را مستقیماً در ایران به LNG تبدیل نمیکنیم؟ عمان بیش از
سایر کشورهای منطقه دوست و شریک ایران است علت این سیاستگذاری دوستی دو
کشور با هم نبود. این رویکرد جنبههای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را در برمی
گیرد. با توجه به همین رویکرد راهبردی جمهوری اسلامی ایران نسبت به
کشورهای همسایه و با توجه به تأکید رئیس جمهوری ایران و پادشاه کشور عمان،
یادداشت تفاهمی در زمینه صادرات گاز طبیعی میان وزیران نفت ایران و عمان در
تاریخ ۴ شهریور ماه ۱۳۹۲ به امضا دوطرف رسید. این طرح سبب تحکیم روابط دو
کشور و مناسبات انرژی در منطقه خاورمیانه میشود و مرزهای جغرافیایی را
میان دو کشور حذف میکند.
به طور کلی هر خط لولهای که میان دو کشور ساخته میشود مانند بازشدن
درهای تجارت دو کشور به روی هم است. خط لوله وابستگی اقتصادی و به قول
امیرحسین زمانی نیا معاون امور بینالملل وزیر نفت «چسبندگی اقتصادی»
میآورد. برای مثال چرا در دوران تحریم ترکیه بزرگترین مشتری فعلی گاز
ایران نتوانست روابط خود با ایران را قطع کند؟ علت آن نیاز ترکیه به گاز
تولیدی ایران بود. گاز طبیعی مانند نفت خام نیست. قرارداد بلند مدت گاز
ضمانت روابط دو کشور حداقل برای 20 الی 25 سال است اما نفت خام که تک
محمولهای یا طی قراردادهای یک ساله صادر میشود، این ویژگی را ندارد.
بنابراین هرچه یک کشور گاز طبیعی بیشتری صادر کند در مقابل تنشهای
بینالمللی مقاومتر و اقتصاد پویا تری دارد، حتی این ویژگی در صادرات گاز
از صادرات برق هم قدرتمندتر ظاهر میشود؛ نمونه این ادعا کشور روسیه است.
روسیه با چندین خط لوله صادرات گاز به اروپا این قاره را وابسته خود کرده
است. به طوری که حتی در بدترین شرایط کشورهای اروپایی در روابط سیاسی خود
با روسیه دست به عصا راه میروند که مبادا این کشور شیرهای گازش را به روی
اروپا ببندد. از اینرو برای ایران مذاکره برای ساخت هر خط لوله صادرات گاز
مانند مذاکرات برجام اهمیت دارد. احتمال بازگشت تحریمها را کاهش میدهد و
نه تنها مفهوم آن خام فروشی نیست بلکه عین اقتصاد مقاومتی است.
گاز پارس جنوبی، از جاسک به عمان
با روی کار آمدن دولت یازدهم تولید گاز طبیعی از میدان مشترک پارس جنوبی
افزایش یافت، به طوری که دیگر دغدغه تأمین نیاز داخل وجود ندارد و الان
وارد فاز افزایش حجم صادرات گاز کشور شدهایم، گازی که قرار است به عمان
ارسال شود هم از همین منبع است.
برنامهریزی شده که گاز طبیعی تولید شده در پارس جنوبی از طریق خط لوله
صلح (خط لوله هفتم سراسری) به پایانه جاسک، برسد و از آنجا با عبور از بستر
خلیج فارس به عمان صادر شود. به این ترتیب گرچه صادرات گاز به پاکستان
هنوز عملیاتی نشده اما تأسیسات آن مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
قراردادهای امضا شده
در دولت یازدهم
هماکنون از 15 کشور همسایه ایران، 10 کشور ظرفیت دریافت گاز از ایران
دارند اما صادرات گاز به ترکیه و واردات از ترکمنستان تنها قراردادهای
اجرایی فعلی هستند.
قرارداد 25 ساله صادرات گاز به ترکیه سال 1996 امضا و ارسال گاز از سال
2001 آغاز شد و تا سال 2026 ادامه خواهد داشت. براساس این قرارداد، روزانه
30 میلیون مترمکعب و سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر میشود.
قرارداد واردات گاز از ترکمنستان نیز در سال 1995 امضا و در ادامه اصلاح
شد. براساس قرارداد اولیه قرار بود روزانه 26 میلیون مترمکعب و سالانه هشت
میلیارد مترمکعب گاز وارد کنیم که در اصلاحیه شماره 4 که اواخر 2009 امضا
شد، روزانه 5/19 میلیون مترمکعب و سالانه 6 میلیارد مترمکعب به این مقدار
اضافه شد.هماکنون روزانه 5/45 میلیون مترمکعب و سالانه 14 میلیارد مترمکعب
گاز از کشور ترکمنستان وارد میکنیم و این قرارداد تا سال 2026 اعتبار
دارد.قرارداد صادرات گاز به پاکستان که سال 2009 امضا و باید از اواخر سال
2014 ارسال گاز آغاز میشد تاکنون عملیاتی نشده است. قرار بود که خطوط لوله
در دو طرف تکمیل و صادرات آغاز شود که متأسفانه طرف پاکستانی خط لوله را
آماده نکرد و هماکنون امکان تحویل گاز وجود ندارد. خط لوله هفتم سراسری به
طول 900 کیلومتر از عسلویه تا ایرانشهر در مرحله نخست برای صادرات گاز به
پاکستان اجرا شد و مابقی نیز موکول به اعلام آمادگی طرف پاکستانی شد.
تهاتر برق و گاز با ارمنستان نیز یکی دیگر از قراردادهای گازی ایران است.
براساس این قرارداد، حجم ارسال گاز که هماکنون روزانه یک میلیون مترمکعب
است به یک تا 5/1 میلیارد مترمکعب در سال افزایش یابد.
قرارداد سوآپ گاز با آذربایجان نیز در حال اجراست که گاز را در منطقه آستارا دریافت و در منطقه نخجوان تحویل داده میشود.
آنچه گفته شد مربوط به قراردادهای دولتهای قبل بود اما در دولت یازدهم 3
قرارداد و توافق صادرات گاز جدید به امضا رسید. دو قرارداد مربوط به صادرات
گاز به عراق و یک توافق با عمان.
حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در این باره به «ایران» گفت:
این سه قرارداد و توافق در بالاترین ظرفیت خود، بیش از 100 میلیون متر مکعب
در روز به حجم صادرات گاز ایران میافزاید.وی با بیان اینکه برای صادرات
گاز به عراق نیز دو قرارداد امضا شده است، گفت: صادرات گاز به منطقه بغداد
سال 2013 امضا و سال 2016 الحاقیهای در زمینه افزایش حجم و مدت زمان
قرارداد نیز امضا شد.
براساس این قرارداد، صادرات گاز از هفت میلیون مترمکعب در روز آغاز و پس
از 21 ماه به سقف قرارداد خواهد رسید.عراقی ادامه داد: در فصول گرم 35 و در
فصول سرد 25 میلیون مترمکعب و در مجموع سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز به
منطقه بغداد صادر خواهیم کرد.
وی با اشاره به اینکه بزودی شاهد شروع صادرات گاز به این منطقه خواهیم بود
اظهار کرد: صادرات گاز به بغداد در حال سپری کردن مراحل بانکی است. عراق
علاقهمند و به دنبال این قرارداد است اما هنوز مشکلات مالی آن رفع نشده و
تا زمانی که این مشکلات حل نشود نمیتوانیم گاز را به این کشور تحویل
دهیم.وی از تست نهایی خط از نظر فنی خبرداد و گفت: گاز در نفت شهر آماده
است و به محض رفع مشکلات صادرات آغاز خواهد شد. با حل مشکلات یک هفته قبل
از شروع صادرات حتماً اصلاعرسانی میکنیم.به گفته معاون وزیر نفت تا پایان
سال صادرات گاز به بصره نیز آغاز خواهد شد. این قرارداد سال 2015 امضا و
براساس آن، در فصول گرم 35 و در فصول سرد 20 میلیون مترمکعب و در مجموع
سالانه 9 میلیارد مترمکعب گاز به این منطقه ارسال خواهد شد.
عراقی گفت: هماکنون مذاکره با امارات، عمان و کویت در حال انجام است و
مذاکرات عمان در مراحل جدی تری قراردارد. به طوری که توافق اولیه نیز امضا
شده است.
به گفته عراقی تا پایان دولت یازدهم از دو قرارداد عراق حدود 14 میلیون متر مکعب به صادرات فعلی گاز افزوده خواهد شد.
ناگفته نماند که هدف ایران دستیابی به بازارهای اروپا و آسیای دور در بلند مدت است.
با اندکی
اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 10 ، تاریخ انتشار: شنبه 29 آبان
1395، شماره: 6363.
س.د76