سه‌شنبه ۰۴ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 23 
شهرت جاویدان خواجه نصیر به خاطر تحقیقاتی است که در مثلثات کرده و مدارج این علم را نزد مسلمانان به اوج رسانده است. اخلاق ناصری، اوصاف‌الاشراف، معیارالاشعار، اساس‌الاقتباس، اخلاق محتشمی، تجریدالاعتقاد از جمله آثار اوست.
شعار سال: خواجه نصیرالدین توسی فیلسوف، متکلم، ریاضیدان، منجم و ادیب مشهور ایرانی است که در سال ۵۹۷ متولد و در ۶۷۲ در بغداد درگذشت. چون پدرش از فقها و علمای طوس بود از کودکی با علوم شرعی و ادبی آشنا شد. سپس به تحصیل انواع علوم عقلی پرداخت و به همین منظور به نیشابور رفت. بعد‌ها به وزارت رسید. شهرت جاویدان خواجه نصیر به خاطر تحقیقاتی است که در مثلثات کرده و مدارج این علم را نزد مسلمانان به اوج رسانده است.
شهرت بی‌حد در علوم مختلف، مهارت و استادی وی را در نظم و خاصه در نثر تحت‌الشعاع قرارداده است. نثرش عالمانه و زبانش ساده و دلپذیر است و شعرش نیز خالی از لطف نیست. اخلاق ناصری، اوصاف‌الاشراف، معیارالاشعار، اساس‌الاقتباس، اخلاق محتشمی، تجریدالاعتقاد از جمله آثار اوست.
در سال‌های گذشته کتاب‌هایی درباره زندگی و اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده‌است که برای علاقه‌مندان به آشنایی با اندیشه‌ها و آثارخواجه نصیر مفیداست. «اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی»، «معیارالأشعار»، «مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی» و «رساله نجومی» نمونه‌هایی از آن کتاب‌هاست.
«اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی» تألیف همانی نعمان فرحات نوشته غلامرضا جمشید‌نژاد اول یکی از کتاب‌هاست. در این مجموعه مقالاتی پیرامون زندگی، آثار و اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی، در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، کلامی، تاریخی و... گرد آمده‌است. بخشی از این مقالات در واقع گوشه‌ای از پژوهش‌هایی است که در بیش از یک قرن درباره خواجه‌نصیرالدین انجام شده‌است و از لحاظ تاریخی اهمیت دارند و برخی دیگر نیز تحقیقات و پژوهش‌های جدیدی است که به قلم شماری از اندیشه‌مندان ایرانی و خارجی به رشته تحریر درآمده است.
«معیارالأشعار» در علم عروض و قافیه شعر پارسی و تازی از آثار ابوجعفر محمدبن‌حسن ملقب به نصیرالدین (۵۹۷ ـ ۶۷۲ ق) است. این کتاب که چونان دیگر آثار خواجه، نثری پیراسته دارد و از ترتیب و تنسیقی متقن برخوردار است، به جهاتی در زبان فارسی دارای اهمیت است. در تصحیح انتقادی کتاب، نسخه کتابخانه احمد ثالث استانبول اساس قرار گرفته است. تاریخ کتابت این نسخه سال ۷۰۲ هجری قمری است و با نسخه‌ای که بر خواجه خوانده شده مقابله شده است.
میزان‌الأفکار، شرح معیارالأشعار، تصنیف مولامحمد سعدالله مفتی مرادآبادی است که از دانشمندان و ادیبان سده سیزدهم هجری قمری در هندوستان است. این کتاب شرحی جامع بر معیارالأشعار است که در عین ضبط متن معیارالأشعار، به توضیح مشکلات و مبهمات این کتاب می‌پردازد. این اثر نخستین بار به سال ۱۲۶۳ هجری قمری در هند به چاپ رسید و اینک با تصحیح مجدد همراه با متن معیارالأشعار منتشر می‌شود.
«مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی»، نوشته محمدتقی مدرس‌رضوی نیز شامل رسالاتی مانند رساله اثبات واجب، رساله جبر و قدر، رساله در رسم و آئین پادشاهان قدیم راجع به مالیات و مصارف آن، رساله سیر و سلوک، رساله در قسمت موجودات و سوالات شمس‌الدین کیشی و جواب آن است که انتشارات دانشگاه تهران با همکاری مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را منتشر کرده است.
«استاد بشر» پژوهش‌هایی در زندگی روزگار فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسی گزینش و ویرایش حسین معصومی همدانی و محمدجواد انواری است. در این مجموعه مقالاتی پیرامون زندگی، آثار و اندیشه‌های خواجه‌نصیرالدین طوسی، در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، کلامی، تاریخی و... گرد آمده است. بخشی از این مقالات در واقع گوشه‌ای از پژوهش‌هایی است که در بیش از یک قرن درباره خواجه‌نصیرالدین انجام شده است و از لحاظ تاریخی اهمیت دارند و برخی دیگر نیز تحقیقات و پژوهش‌های جدیدی است که به قلم شماری از اندیشمندان ایرانی و خارجی به رشته تحریر درآمده است.
«رساله نجومی» خواجه نصیرالدین طوسی با عنوان التذکره فی علم الهیئه به عنوان مقدمه‌ای بر علم هیأت دست‌کم به مدت پنج قرن مورد استفاده کسانی بود که به فراگیری این علم می‌پرداختند. الگوی نجومی طوسی، منجمان متأخر دوره اسلامی را تحت تأثیر قرار داد و تا سه چهار قرن پس از او نیز الهام‌بخش تلاش‌های متعدد دیگری برای اصلاح دستگاه نجومی بطلمیوس بود.
شرح‌های متعددی بر تذکره نوشته شده‌است که از جمله آنها می‌توان به شرح‌های عبدالعلی بیرجندی، قطب‌الدین شیرازی، شمس‌الدین خفری و نظام‌الدین نیشابوری اشاره کرد.
رساله تذکره طوسی در سال ۱۹۹۳ همراه با مقدمه، توضیحات و ترجمه انگلیسی آن از سوی جمیل رجب منتشر شده‌بود و اینک همین چاپ با حروفچینی و حفظ صفحه‌آرایی چاپ پیشین آن همراه با ترجمه مقدمه آن به زبان فارسی به پیشگاه علاقه‌مندان این حوزه ارایه می‌شود.
دو کتاب درباره‌ی خواجه نصیر
«خواجه نصیرالدین طوسی» از مجموعه کتاب‌های از ایران چه می‌دانم؟ به قلم دکتر سیّد موسی دیباج (-۱۳۳۵) است. این کتاب نگاهی گذرا دارد به زندگی، اندیشه و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری.
خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمدبن فخرالدین محمدبن حسن‌طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری بی‌شک، یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان در تاریخ علم است. او نه تنها در علم و دانش زمان خود سرآمد بود، بلکه از بزرگ‌ترین کاربدستان اداری و صاحب نظر در زمینه‌های گوناگون در دوره خود به شمار می‌رفت. اعتقادات خاص کلامی و شیعه‌مذهب‌بودن (شیعه اثنی‌عشری)، ویژگی بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی است که وی را در ردیف یکی از معتبرترین عالمان دینی و متکلمان ایرانی قرار داده است.
آثار کلامی، منطقی و فلسفی این اندیشمند گرانمایه، مرجع فکری بزرگ اندیشمندان پسین بوده و به جرأت می‌توان گفت که این فیلسوف متکلم از پایه‌گذاران علوم عقلی محسوب می‌شود. زیرا پس از حمله مغول، علم و هنر و دستاوردهای علمی و هنری دستخوش نابودی و اضمحلال قرار گرفت و بسیاری از دانشمندان متواری و آواره بودند. البته خواجه افزون بر کلام، منطق و فلسفه به تمامی علوم و فنون عصر خود از جمله ادبیات، ریاضی، حدیث، نجوم، تفسیر، فقه و ... احاطۀ کامل داشت و به همین جهت استادالبشر خوانده می‌شد. او در ادبیات عربی و فارسی هم تبحر داشت و اشعاری به فارسی و عربی دارد که گاهی از سر تفنن می‌سروده است. بهترین اثر او در حکمت عملی، اخلاق ناصری است.
«استاد بشر» که ششمین دفتر از مجموعه «متن‌شناسی» مرکز پژوهشی میراث مکتوب است، دربردارنده مقالات و پژوهش‌هایی است که درباره زندگی، روزگار، علم و فلسفه خواجه نصیرالدّین طوسی صورت گرفته است. این مقالات، گزیده‌ای از پژوهش‌هایی است که طی یک قرن درباره «خواجه نصیر» انجام شده است. مقالات در سه بخش «زندگی، آثار، تاریخ»، «فلسفه، کلام، عرفان، حکت عملی» و «فلسفه و علم، علوم» طبقه‌بندی شده است. «تصویر‌های خواجه نصیرالدین طوسی»، «نصیرالدین طوسی و مالیه»، «نظریه خواجه نصیر در مؤلّفات تقییدی و اخباری»، «مثلث اخلاقی خواجه جهان»، «جفت طوسی در کتاب اگرنیکول اورم»، «رساله چهارضلعی»، «کشف القناع یا اولین کتاب در مثلثات»، از جمله عناوین مقالات مندرج در این مجموعه است.
شهرت بی‌حد در علوم مختلف، مهارت و استادی وی را در نظم و خاصه در نثر تحت‌الشعاع قرارداده است. نثرش عالمانه و زبانش ساده و دلپذیر است و شعرش نیز خالی از لطف نیست. اخلاق ناصری، اوصاف‌الاشراف، معیارالاشعار، اساس‌الاقتباس، اخلاق محتشمی، تجریدالاعتقاد از جمله آثار اوست.
در سال‌های گذشته کتاب‌هایی درباره زندگی و اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی به کوشش مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده‌است که برای علاقه‌مندان به آشنایی با اندیشه‌ها و آثارخواجه نصیر مفیداست. «اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی»، «معیارالأشعار»، «مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی» و «رساله نجومی» نمونه‌هایی از آن کتاب‌هاست.
«اندیشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدین طوسی» تألیف همانی نعمان فرحات نوشته غلامرضا جمشید‌نژاد اول یکی از کتاب‌هاست. در این مجموعه مقالاتی پیرامون زندگی، آثار و اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی، در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، کلامی، تاریخی و... گرد آمده‌است. بخشی از این مقالات در واقع گوشه‌ای از پژوهش‌هایی است که در بیش از یک قرن درباره خواجه‌نصیرالدین انجام شده‌است و از لحاظ تاریخی اهمیت دارند و برخی دیگر نیز تحقیقات و پژوهش‌های جدیدی است که به قلم شماری از اندیشه‌مندان ایرانی و خارجی به رشته تحریر درآمده است.
«معیارالأشعار» در علم عروض و قافیه شعر پارسی و تازی از آثار ابوجعفر محمدبن‌حسن ملقب به نصیرالدین (۵۹۷ ـ ۶۷۲ ق) است. این کتاب که چونان دیگر آثار خواجه، نثری پیراسته دارد و از ترتیب و تنسیقی متقن برخوردار است، به جهاتی در زبان فارسی دارای اهمیت است. در تصحیح انتقادی کتاب، نسخه کتابخانه احمد ثالث استانبول اساس قرار گرفته است. تاریخ کتابت این نسخه سال ۷۰۲ هجری قمری است و با نسخه‌ای که بر خواجه خوانده شده مقابله شده است.
میزان‌الأفکار، شرح معیارالأشعار، تصنیف مولامحمد سعدالله مفتی مرادآبادی است که از دانشمندان و ادیبان سده سیزدهم هجری قمری در هندوستان است. این کتاب شرحی جامع بر معیارالأشعار است که در عین ضبط متن معیارالأشعار، به توضیح مشکلات و مبهمات این کتاب می‌پردازد. این اثر نخستین بار به سال ۱۲۶۳ هجری قمری در هند به چاپ رسید و اینک با تصحیح مجدد همراه با متن معیارالأشعار منتشر می‌شود.
«مجموعه رسائل خواجه نصیرالدین طوسی»، نوشته محمدتقی مدرس‌رضوی نیز شامل رسالاتی مانند رساله اثبات واجب، رساله جبر و قدر، رساله در رسم و آئین پادشاهان قدیم راجع به مالیات و مصارف آن، رساله سیر و سلوک، رساله در قسمت موجودات و سوالات شمس‌الدین کیشی و جواب آن است که انتشارات دانشگاه تهران با همکاری مرکز پژوهشی میراث مکتوب آن را منتشر کرده است.
«استاد بشر» پژوهش‌هایی در زندگی روزگار فلسفه و علم خواجه نصیرالدین طوسی گزینش و ویرایش حسین معصومی همدانی و محمدجواد انواری است. در این مجموعه مقالاتی پیرامون زندگی، آثار و اندیشه‌های خواجه‌نصیرالدین طوسی، در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، کلامی، تاریخی و... گرد آمده است. بخشی از این مقالات در واقع گوشه‌ای از پژوهش‌هایی است که در بیش از یک قرن درباره خواجه‌نصیرالدین انجام شده است و از لحاظ تاریخی اهمیت دارند و برخی دیگر نیز تحقیقات و پژوهش‌های جدیدی است که به قلم شماری از اندیشمندان ایرانی و خارجی به رشته تحریر درآمده است.
«رساله نجومی» خواجه نصیرالدین طوسی با عنوان التذکره فی علم الهیئه به عنوان مقدمه‌ای بر علم هیأت دست‌کم به مدت پنج قرن مورد استفاده کسانی بود که به فراگیری این علم می‌پرداختند. الگوی نجومی طوسی، منجمان متأخر دوره اسلامی را تحت تأثیر قرار داد و تا سه چهار قرن پس از او نیز الهام‌بخش تلاش‌های متعدد دیگری برای اصلاح دستگاه نجومی بطلمیوس بود.
شرح‌های متعددی بر تذکره نوشته شده‌است که از جمله آنها می‌توان به شرح‌های عبدالعلی بیرجندی، قطب‌الدین شیرازی، شمس‌الدین خفری و نظام‌الدین نیشابوری اشاره کرد.
رساله تذکره طوسی در سال ۱۹۹۳ همراه با مقدمه، توضیحات و ترجمه انگلیسی آن از سوی جمیل رجب منتشر شده‌بود و اینک همین چاپ با حروفچینی و حفظ صفحه‌آرایی چاپ پیشین آن همراه با ترجمه مقدمه آن به زبان فارسی به پیشگاه علاقه‌مندان این حوزه ارایه می‌شود.
دو کتاب درباره‌ی خواجه نصیر
«خواجه نصیرالدین طوسی» از مجموعه کتاب‌های از ایران چه می‌دانم؟ به قلم دکتر سیّد موسی دیباج (-۱۳۳۵) است. این کتاب نگاهی گذرا دارد به زندگی، اندیشه و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری.
خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمدبن فخرالدین محمدبن حسن‌طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری بی‌شک، یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان در تاریخ علم است. او نه تنها در علم و دانش زمان خود سرآمد بود، بلکه از بزرگ‌ترین کاربدستان اداری و صاحب نظر در زمینه‌های گوناگون در دوره خود به شمار می‌رفت. اعتقادات خاص کلامی و شیعه‌مذهب‌بودن (شیعه اثنی‌عشری)، ویژگی بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی است که وی را در ردیف یکی از معتبرترین عالمان دینی و متکلمان ایرانی قرار داده است.
آثار کلامی، منطقی و فلسفی این اندیشمند گرانمایه، مرجع فکری بزرگ اندیشمندان پسین بوده و به جرأت می‌توان گفت که این فیلسوف متکلم از پایه‌گذاران علوم عقلی محسوب می‌شود. زیرا پس از حمله مغول، علم و هنر و دستاوردهای علمی و هنری دستخوش نابودی و اضمحلال قرار گرفت و بسیاری از دانشمندان متواری و آواره بودند. البته خواجه افزون بر کلام، منطق و فلسفه به تمامی علوم و فنون عصر خود از جمله ادبیات، ریاضی، حدیث، نجوم، تفسیر، فقه و ... احاطۀ کامل داشت و به همین جهت استادالبشر خوانده می‌شد. او در ادبیات عربی و فارسی هم تبحر داشت و اشعاری به فارسی و عربی دارد که گاهی از سر تفنن می‌سروده است. بهترین اثر او در حکمت عملی، اخلاق ناصری است.
«استاد بشر» که ششمین دفتر از مجموعه «متن‌شناسی» مرکز پژوهشی میراث مکتوب است، دربردارنده مقالات و پژوهش‌هایی است که درباره زندگی، روزگار، علم و فلسفه خواجه نصیرالدّین طوسی صورت گرفته است. این مقالات، گزیده‌ای از پژوهش‌هایی است که طی یک قرن درباره «خواجه نصیر» انجام شده است. مقالات در سه بخش «زندگی، آثار، تاریخ»، «فلسفه، کلام، عرفان، حکت عملی» و «فلسفه و علم، علوم» طبقه‌بندی شده است. «تصویر‌های خواجه نصیرالدین طوسی»، «نصیرالدین طوسی و مالیه»، «نظریه خواجه نصیر در مؤلّفات تقییدی و اخباری»، «مثلث اخلاقی خواجه جهان»، «جفت طوسی در کتاب اگرنیکول اورم»، «رساله چهارضلعی»، «کشف القناع یا اولین کتاب در مثلثات»، از جمله عناوین مقالات مندرج در این مجموعه است.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۵ اسفند ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۱۸۸۷۵، www.ibna.ir
برگزیده ها