شعار سال: پدیده قدرت نمایی و اوباشگری دارای ویژگی های خاص خود بوده و تعریف دقیق از گروه های بزهکاری اراذل و اوباش و تشخیص مصادیق آن و نحوه مبارزه با این گروه ها نیازمند بررسی همه جانبه دارد. بطور کلی می توان بیان داشت که اراذل و اوباش، افرادی عمدتا سابقه دار هستند که با تشکیل باند، گروه و یا شخصا در اماکن و معابر، باعث اخلال در نظم می‌شوند و با شرارت، زورگویی، قمه کشی و آزار مردم، مرتکب جرم می‌شوند که وجود این افراد باعث سلب آسایش و امنیت از مردم می‌شود و پلیس وظیفه دارد با این افراد و با توجه به ماده ۳ قانون ناجا (که هدف از تشکیل نیروی انتظامی، استقرار امنیت و آسایش عمومی و فردی است) و طبق قوانین کیفری برخورد نماید. مواد ۶۱۷ و ۶۱۸ و ۶۸۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) به مقوله قدرت نمایی و اوباشگری پرداخته است و م ۶۱۸ ق. م. ا بیان می‌دارد هر کس با هیاهو و جنجال یا حرکات غیرمتعارف یا تعرض بر افراد موجب اخلال نظم و آسایش و آرامش عمومی گردد یا مردم را از کسب و کار باز دارد به حبس از سه ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

 

فرض کنیم فعل این افراد روشن باشد، رذالت و اوباشگری، به هم ریختن جامعه، عربده‌کشی و تهدید کردن مردم همگی از جمله رفتار‌هایی است که به این دسته از افراد نسبت داده می‌شود. در مرحله بعد باید علل پیدایش این افراد روشن شود. در واقع سه مرحله مهم اینجا وجود دارد؛ یکی اینکه این پدیده چگونه به وجود می‌آید و دیگری اینکه چگونه باید پیشگیری کرد و بعد از ایجاد، چگونه باید با آن برخورد شود.

درباره پدیده اراذل و اوباش، ریشه‌های فرهنگی و اقتصادی وجود دارد. جامعه‌شناسان معتقدند بعد فرهنگ در خصوص این افراد بسیار پررنگ است یعنی تا افرادی در جامعه احساس تحقیرشدگی و ندیده گرفته شدن و احساس توهین نبینند به رفتار‌های اوباشگری روی نمی‌آورند. محرومیت نسبی نیز یکی از مسائلی است که در خصوص این آسیب از اهمیت بالایی برخوردار است، محرومیت نسبی به این معناست که فردی یا گروهی در جامعه به انتظارات و حقوقی که توقع دارند، نرسیده‌اند و احساس می‌کنند به قولی دیگران حق آن‌ها را خورده‌اند. مسأله مهم دیگری که در زمینه این افراد باید به آن پرداخته شود، مسأله برچسب‌زنی است. در تمامی آسیب‌های اجتماعی به این نتیجه می‌رسیم که وقتی برچسب‌های اجتماعی یا انگ به فرد یا گروهی زده شود، ناخودآگاه این افراد به سمت رفتار‌های ناهنجار کشیده می‌شوند.

زمانی اراذل و اوباش را در سطح شهر با رفتاری تحقیرآمیز می‌چرخاندند و به نمایش می‌گذاشتند، این در حالی است که همین عمل، به گونه‌ای برچسب‌زنی به این افراد است و سبب گسترش رفتار‌های مجرمانه آن‌ها می‌شود. برچسب‌زنی سبب می‌شود آن‌ها هم عمل خود را تأیید کرده و رفتار‌های ناشایست را بکرات در سطح جامعه تکرار کنند. نکته دیگری که سبب گسترش اوباشگری می‌شود، طرد شدن آن‌ها از خانواده و جامعه است. وقتی افراد، وابستگی‌ها و پیوند‌هایی با گروه‌های اجتماعی، خانواده و حتی نهاد‌های آموزشی نداشته باشند، به سمت آسیب سوق داده می‌شوند تا خود را در جامعه مطرح کنند و این عامل سبب می‌شود با تجمیع این افراد طرد شده و پیوند ایشان با یکدیگر، خرده‌فرهنگ‌هایی هم شکل بگیرد. معمولاً در این خرده فرهنگ‌ها کار‌های خلاف موجب بروز شخصیت و خودنمایی آن‌ها می‌شود و در حاشیه اجتماع و در محلات پررنگ‌تر شده و بستر ارتکاب خلاف و آسیب‌ها نیز در آن مناطق بیشتر شود.

اگر بخواهیم چنین رفتار‌هایی در جامعه وجود نداشته باشد، باید پیشگیری کنیم، پذیرش، آموزش و جلوگیری از انگ زدن قطعاً روش‌هایی هستند که به‌سادگی می‌توانند از آسیب‌های این‌چنینی جلوگیری کنند، اما در صورت بروز چنین آسیب‌هایی، آفتابه به گردن بستن و در خیابان چرخاندن و اعمال شدیدترین برخورد‌ها با ایشان نمی‌تواند راه چاره باشد، باید زمینه‌های به وجود آمدن این پدیده‌ها را از بین ببریم و کارفرهنگی انجام دهیم تا شاهد کاهش چنین آسیب‌هایی باشیم.

 

در سنوات قبل مشاهده شده( نظیر اوباش گردانی در خیابان جمهوری تهران و حوالی پاساژ علاءالدین با عنوان سارقان موبایل)  جایی که جمعیت زیادی از مردم در خیابان جمهوری و روی پل حافظ ایستاده بودند و تلفن همراه به‌دست مشغول تصویربرداری و فیلمبرداری از اشرار و اراذلی بودند که فقط در شهر گردانده نمی‌شدند، بلکه توسط ضابط قضایی کتک می‌خوردند و مورد ضرب و شتم قرار می‌گرفتند و به آن‌ها گفته می‌شد که الفاظی را جهت عذرخواهی به مردم بیان کنند و درصورت عدم بیان یا تأخیر، سر آن‌ها به ماشین کوبیده می‌شد یا با پسگردنی از آن‌ها پذیرایی می‌شد.

 

اصل سی‌ونهم‌(39) قانون اساسی: «هتک‌حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون، دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده، به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است.» . این اقدام نیروی انتظامی به موجب ماده (570) قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب 1375 قابل پیگیری است که مقرر می‌دارد هر یک از مقامات و مأمورین که اشخاص ملت را از حقوق مقرر در قانون اساسی محروم کند به مجازات حبس محکوم خواهد شد. همچنین مواد (4) و (7) قانون آیین دادرسی کیفری نیز مقرر می‌دارند که: «ماده ۴- اصل، برائت است؛ هرگونه اقدام محدودکننده، سالب آزادی و ورود به حریم ‌خصوصی اشخاص جز به حکم قانون و با رعایت مقررات و تحت نظارت مقام قضایی مجاز نیست و در هر صورت این اقدامات نباید به‌گونه‌ای اِعمال شود که به کرامت و حیثیت اشخاص آسیب وارد کند. ...‌ماده 7- در تمام مراحل دادرسی کیفری، رعایت حقوق شهروندی مقرر در «قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۵/2/۱۳۸۳» از سوی تمام مقامات قضایی، ضابطین دادگستری و سایر اشخاصی که در فرآیند دادرسی مداخله دارند، الزامی است. متخلفان علاوه‌بر جبران خسارات وارده، به مجازات مقرر در ماده (۵۷۰) قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) مصوب 2/3/1375 محکوم می‌شوند؛ مگر آنکه در سایر قوانین مجازات شدیدتری مقرر شده باشد.» .

 

به موجب بند (6) ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی: «6- در جریان دستگیری و بازجویی یا استطلاع و تحقیق، از ایذای افراد نظیر بستن ‌چشم و سایر اعضا، تحقیر و استخفاف به آنان اجتناب گردد.» به‌نظر می‌رسد این اقدامات انجام‌شده از لحاظ حقوقی به قطع و یقین تحقیر و استخفاف متهمان بوده است و خود این اقدام جرم محسوب می‌شود و از لحاظ کیفری قابل پیگیری است.

اوباش‌گردانی مبنای قانونی ندارد حتی با استناد به تعدادی از مواد قانون مجازات اسلامی، اوباش‌گردانی را می توان جرم قلمداد کرد . در ماده ۷، ۶۴ و ۱۶۵ آئین دادرسی کیفری و ۵۰۷ و ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات، رفتارهای از قبیل اوباش گردانی جرم تلقی می‎‌شود.

حال سوال اینجاست که وقتی برای حکمی مبنای قانونی وجود ندارد، قاضی مربوط به اوباش‌گردانی بر چه اساسی چنین حکمی را صادر کرده است؟ این احتمال وجود دارد که نظر قاضی بر این اساس و مبنا بوده که رسوا و مشهور کردن این متهم بازدارنده‌تر است و سایر اراذل و اوباش هم با دیدن چنین صحنه‌هایی تنبیه می‌شوند و این اقدامات را انجام نمی‌دهند. 

اگرچه نیروی انتظامی در تأیید اقدام خود در چرخاندن اراذل و اوباش در سطح شهر بر شهرت منفی یک مجرم در بین مردم و تأدیب وی تأکید دارد، ولی بر اساس روال جدید دستگاه قضا مبنی بر احترام به حقوق، عِرض و آبروی شهروندان حتی اگر در این چرخه اراذل و اوباش هم قرار گیرند، چنین اقداماتی نافی حفظ شخصیت شهروندان بوده و باید مورد بازبینی جدی قرار بگیرد.