شعار سال: حجت الاسلام و المسلمین رحیم نوبهار در نشست «بهشتی شهید و مسائل امروز ما» گفت: جمهوریت به اعتباری مقولهای است که ملت ما بیش از یک ملت اگر دنبال نامش هم نبوده به دنبال عناصر مقومش بوده و امروز هم به گمانم همه دردمندان باید راجع به مقوله جمهوریت توجهها برانگیخته شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: یکی از سنتهای فکری که مثابه یک فلسفه اجتماعی و سیاسی در زمانه ما است، همین سنت جمهوری خواهی است. مسأله جمهوری خواهی به عنوان یک سنت فکری علاوه بر اینکه فقط یک نظریه دولت باشد، یک فلسفه اجتماعی – سیاسی است که به مقولاتی مثل اخلاق، فضلیت، جامعه ایده آل و البته دولت ایده آل هم نظردارد.
وی تصریح کرد: اولین مسأله، «فضیلتهای مدنی» است. شاید نقدی که به لیبرالیزم وارد است اینکه فضیلتهای مدنی مسأله آنها نیست. اینکه آن نظام ارزشها و فضیلتها چیست، بدون شک مقولاتی مثل «مسئولیت» و «مشارکت» ذیل آن قرار میگیرند. به طور خاص بر «مشارکت سیاسی» در اندیشه جمهوری خواهی تأکید میشود.
نوبهار یادآور شد: مسأله «حساسیت نسبت به خطرات ناشی از فساد: در اندیشه جمهوری خواهی مطرح است؛ در حالی که شاید کسانی که به لیبرالیزم و سرمایه داری نزدیک میشوند این دغدغه را ندارند. مسأله «حاکمیت قانون» نیز بدون شک در سنت جمهوری خواهی یک اندیشه محوری است. اما بدون شک این توجه هست که وقتی تعبیر «جمهوری خواه» گفته میشود، سخن از یک حزب در آمریکا نیست، بلکه یک سنت فکری مدنظر است.
وی ادامه داد: البته قانون به مثابه صدای مردم است. این طور نیست که جمهوری خواهی دچار یک وضعیتی شود که بر مبنای آن گاهی ابزار قانون را به کار میگیریم تا صدای مردم را خفه کنیم؛ این مفهوم در حاکمیت قانون جایگاهی ندارد. شاید با توجه به این مجموعه تأکیدها به طور کلی در جمهوری خواهی یک نوع محافظه کاری به خانواده و دین هم مطرح میشود که آن را در لیبرالیزم کمرنگتر میبینیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: اگر در سنت لیبرالیزم آزادی یک مفهوم محوری است، به نظر من در جمهوری خواهی این دغدغه هست که مسأله آزادی سیاسی به مثابه رهایی از سلطه روز به روز مورد توجه بیشتری است. وقتی این اندیشه به مثابه یک اندیشه سیاسی در نظریه دولت میآید طبعا جمهوری خواهان باز بر شاخصهایی تأکید میکنند که ارثی نبودن مسأله ریاست و اداره جامعه از جمله آن است. بالأخره بشریت وقتی به رشدی رسید که امر خصوصی را از عمومی جدا کند، به این نتیجه رسید که شمشیر میتواند به ارث برسد، اما قدرت شخصی نیست که به ارث برسد.
وی گفت: شاید همه تجربههای مدیریتی این را نشان بدهد که احتمالا تغییر مدیریت آسیبهایی در پی دارد، ولی وجود یک فرد به طور طولانی در قدرت یک امر فساد آوری است و این چیزی است که در اندیشه جمهوری خواهی بر آن تأکید میشود. به صورت سنتی این مفهوم مطرح بود که مسأله «خیر عمومی» در سنت جمهوری خواهی خیلی مقوله مهمی است و امروز هم اینچنین است. این در واقع به یک معنا یعنی شناسایی عموم و اجتناب و پرهیز از نگاه ذرهای و ذره نگر لیبرالیزم به فرد.
نوبهار تأکید کرد: وقتی که ما در قانون اساسی یا نوع نظام مقولهای به نام «جمهوری» را به عنوان جنس حکومت انتخاب کرده ایم الزاماتش چیست؟! چرا که ما نمیتوانیم عناوین را تحریف کنیم. مثلا تورم، عرضه و تقاضا یک مفاهیم اصطلاحی است و نمیشود یک اقتصاددان این واژهها را به کار ببرد و بگوید منظور من چیز دیگری است. ذهنیت همه مردم همین بود. در واقع این جمهوری یک فصل داشته که این فصل اسلامی بوده است.
وی افزود: به هر حال اگر از باب تنذیر و تشبیه بگوییم آن جمهوری «جنس» و این عنوان اسلامی «فصل ممیّز» است. در رابطه بین جنس و فصل از لحاظ فلسفی و منطقی بسیار سخن گفته شده، ولی آنچه هست اینکه جنس و فصل نمیتوانند ترکیب شوند و یک ماهیت ایجاد کنند؛ بدون اینکه تناسبی با هم داشته باشند. مثلا نمیشود در تعریف آب بگوییم، «ماده سیال جامدی است»!. با توجه به عناصری که از مفهوم جمهوریت میشناسیم، قید اسلامی که به این جمهوری اضافه میکنیم نمیتواند به گونهای باشد که آن جمهوریت را از بین ببرد.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی یادآور شد: البته بعضیها از روز اول گفته اند این نمیشود و حتی گاهی تعبیرهای تندی شده که همه عقلای جهان را هم جمع کنید نمیتوانند این ترکیب را انجام بدهند. اما شهید بهشتی و رهبران انقلاب ما ثابت کردند که میشود. درست است که مشکلاتی در قانون اساسی ما هست، ولی وقتی اصل پنج و شش را داریم، باید این واقعیت را در نظر بگیریم که در قضاوت اخلاقی بسیار خوب است که خودمان را به آن ساختار نزدیک کنیم. امام در یکی از سخنرانیها فرمودند خدای تبارک و تعالی هم کارگر است.
وی یادآور شد: در فضای اول انقلاب ما از یک سری چپهای افراطی تا راستهای افراطی در این کشور داشتیم. کسانی داشتیم که معتقد بودند باید عین مرّ فقاهت عمل کنیم تا کسانی که خیلی آزاد بودند و دوران شریعت را پایان یافته تلقی میکردند. مرحوم آیت الله بهشتی در چنین فضای ستیز و جنگ میان ایدئولوژیها سعی میکردند راه میانهای بروند و بین مفاهیم جمع و مصالحه ایجاد کنند.
نوبهار تأکید کرد: اگر مشروح مذاکرات قانون اساسی را نگاه کنید، ایشان مسأله اجتهاد مستمر را در اصل دوم آورده اند. من به عنوان معلم حقوق با کمال تأسف باید بگوییم در قانونگذاری پس از انقلاب چیزی به نام «اجتهاد مستمر» نداشته ایم.ای کسانی که صدای من را میشنوید، اینها درد است. ملت ایران ۲۰۰ سال منتظر نمینشیند که شما اصلاحات را انجام بدهید. بالأخره آیت الله بهشتی که در حوزههای علمیه علمدار فقاهت شورایی بوده طبیعی است که چنین دیدگاهی داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه اجتهاد به رهبر اختصاص ندارد، اظهار داشت: الآن یک رویهای در شورای محترم نگهبان در حال اجرا است که گفته اند «فتاوای رهبر». من فکر میکنم این اشکال قانون اساسی دارد. چرا اینقدر به سمت فرد و ایجاد محدودیتها میرویم؟ اگر بنا باشد که مبنای فقهی اداره کشور فتوای رهبری باشد، چه دلیلی دارد که شش فقیه جامع الشرایط به شورای نگهبان بروند. امام میفرمودند اگر دو سوم مجلس تشخیص بدهند که این به مصلحت است چیز دیگری نمیخواهد؛ امام روشن بینی خاصی داشت.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: ما نمیخواهیم به راه طالبان و داعش برویم و میخواهیم از تجارب بشر و علوم استفاده کنیم. دیدگاه آیت الله بهشتی بر چنین درکی از کتاب، سنت و اجتهاد و پویایی بود. به همین خاطر ایشان بر مفهوم «امامت» تأکید میکردند بلکه بقیه با چشمان باز و بصیرت باید دنبال آن باشند. آیت الله بهشتی بر مفهوم امت تأکید میکرد، ولی مسأله ملت را درک کرده بود؛ یعنی اگر مسأله امت را داریم، مسأله «همبستگی» را هم داریم.
وی با تأکید بر اینکه من به عنوان یک طلبه از محاق رفتن عناصر مهم جمهوریت احساس خطر بزرگی میکنم، تصریح کرد: ما باید احساس خطر کنیم مجلسی که از دهها فیلتر گذشته اختیارات خودش را به یک شورا واگذار کند. چرا میخواهید نفسی که از دولت – ملت باقی مانده را بگیرید؟ اینقدر فضاها را نبندید. اینکه در جریان هر انتخاباتی این همه دعوا داشته باشیم و صدها فرد شناخته شده و ناشناخته در مورد صلاحیتشان حرف داشته باشند با جمهوریت سازگار نیست. بدون شک آیت الله بهشتی با این رویه مخالف بودند. مردم و جمهوریت را باور کنیم و به لوازم جمهوریت پایبند باشید؛ جمهوریت عهد شما با مردم و نخبگان است.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران، تاریخ انتشار:۶ تیر ۱۴۰۱، کد خبر: ۱۳۴۷۴۷، www.didbaniran.ir