شعار سال: حجم تجارت محصولات کشاورزی در بهار امسال به ۴٫۶ میلیارد دلار رسید. میزان صادرات و واردات این محصولات در سه ماه ابتدایی امسال به ترتیب ۱٫۱ میلیارد دلار و ۳٫۵ میلیارد دلار بود. این یعنی تراز تجاری ۲٫۴ میلیارد دلاری بخش کشاورزی از ابتدای فروردین تا پایان خرداد. «هندوانه تازه» که جزو محصولات آب‌بر به حساب می‌آید با سهم ۱۲٫۳ درصدی بیشترین سهم را در ارزش صادراتی کشور داشت.

شاید در نگاه اول داشتن سهم بالای یک محصول در صادرات اتفاق مثبتی ارزیابی شود، اما آیا فایده صادرات هندوانه بیشتر از هزینه آن است؟ به‌ویژه آنکه بیش از یک دهه کارشناسان اقتصادی و زیست‌محیطی بر بروز بحران آب در ایران تأکید دارند. به‌عنوان مثال پنج سال پیش مسعود نیلی، مشاور وقت اقتصادی رئیس جمهوری، شش ابرچالش را برای اقتصاد ایران برشمرد که یکی از این چالش‌ها بحران آب بود.

مجمع جهانی اقتصاد نیز در ماه جاری بحران منابع طبیعی را یکی از پنج ریسک جدی و مهم اقتصاد ایران معرفی کرد. پیش از این نیز در سال ۱۳۹۹ کمیسـیون زیربنایی و تولیدی مجمـع تشخیص مصلحـت نظام پیش‌بینی کرد که ایران تا سال ۱۴۱۵ با کمبود جدی آب مواجه شود. اما در چنین شرایطی صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر، به‌ویژه هندوانه هر بار رکورد جدیدی را بر جای می‌گذارند. در حالی که کارشناسان حتی خواهان توقف تولید چنین محصولاتی هستند.

از سوی دیگر، در بین محصولات کشاورزی بیشترین میزان واردات به ذرت دامی، گندم معمولی و برنج اختصاص دارد که امکان تولید آن‌ها در داخل وجود دارد. اما روند صعودی واردات آن‌ها باعث ارزبری، آن هم در شرایط تحریم شد. چنان‌که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ ارزش واردات این گروه کالایی به طور متوسط سالانه ۱۶ درصد بود. در حالی که عملکرد صادراتی در بازه منفی ۳٫۲ درصد قرار داشت. نمودار زیر این روند را به تصویر می‌کشد.

 

افت ۱۱ درصدی صادرات و رشد ۳ درصدی واردات محصولات کشاورزی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بعد از هندوانه، گوجه فرنگی زراعی با هفت درصد سهم در رده دوم محصولات صادراتی کشاورزی قرار دارد. محصولی که در نوع خود آب‌بری بالایی دارد. شیرخشک صنعتی نیز با پنج درصد در رده سوم این فهرست قرار دارد.

همچنین مقایسه آمار سه ماهه نخست سال جاری با مدت مشابه سال قبل بر مبنای گزارش‌های گمرک از افت حدود ۱۱ درصدی صادرات محصولات کشاورزی و غذایی حکایت دارد. اما در این بین شاهد رشد سه درصدی ارزش واردات در بهار امسال هستیم. البته از لحاظ وزنی واردات هم افت ۱۳ درصدی را تجربه کرد. موضوعی که می‌تواند نشانه‌ای از افزایش قیمت محصولات غذایی و زراعی ازجمله گندم در بعد جهانی باشد.

 

 

توصیه کارشناسان چیست؟
بررسی این گزارش‌ها نشان از فشار بر منابع آبی برای صادرات دارد. اما توصیه کارشناسان صرفاً محدود به ممنوع‌کردن صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر نمی‌شود. بلکه بسیاری از آن‌ها بر تغییر الگوی کشت در مناطق کشاورزی تأکید دارند.

به‌عنوان مثال هندوانه یکی از محصولاتی است که آب مجازی نسبتا بالایی را به خود اختصاص می‌دهد. اما گاه در یزد هم که متوسط بارش سالانه کمتر ۱۰۰ میلی‌متر دارد، کشت می‌شود. در حالی با یک آمایش سرزمینی می‌توان کشت محصولات آب‌بر را به مناطق شمالی انتقال داد تا بدین ترتیب آب در قالب هندوانه یا محصولات دیگر، آن هم با قیمت‌های ناچیز از کشور خارج نشود.