شعار سال : هم اکنون هفته اول مهرماه را پشت سر گذاشته‌ایم، در حالی که اگر بخواهیم واقع بینانه به روز‌هایی که در این هفته داشته‌ایم، نگاه کنیم به چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای نمی‌رسیم، اگرچه هوای تهران دیروز برای ساکنانش با نشان دادن عدد ۸۶ قابل قبول بود، اما با وجود تعطیلی‌ها و خلوت شدن پایتخت، پنجم مهرماه با رسیدن شاخص‌ها به عدد ۱۰۱ از یک روز ناسالم حکایت داشت که خیلی زودتر از تصور، خودش را نشان داده بود. این درحالی است که در مقایسه با سال گذشته ما در طول ۶ ماه حتی یک روز خطرناک هم نداشته‌ایم. علاوه بر این باید به گرد و خاکی که این روز‌ها بلای جان پایتخت نشین‌ها شده است هم اشاره کرد؛ مشکل مضاعفی که از استان‌های همجوار به جان کلانشهر تهران افتاده است. سازمان هواشناسی چند روز پیش با اعلام هشدار زرد رنگ، از نفوذ و خیزش گرد و خاک بویژه در جنوب شرق و نیمه‌جنوبی تهران خبر داده بود. کاهش کیفیت هوا اگرچه فقط سه‌شنبه این هفته تهران را کدر کرد، اما نگرانی‌ها از ادامه این وضعیت در روز‌ها و ماه‌های آینده همچنان ادامه دارد. این درحالی است که ما با کاهش دمای هوا باید به استقبال پدیده وارونگی هم برویم؛ بنابراین سؤال جدی که نه تنها از مسئولان که از خودمان به‌عنوان یک شهروند باید بپرسیم، این است که هرکدام از ما چه نقش و سهمی در جلوگیری از آلودگی هوا داریم؟

در شهر تهران ۶۱ درصد آلودگی ذرات معلق از طریق خودرو‌ها تولید می‌شود که ۳۲ درصد آن سهم دیزلی‌هاست، جالب اینکه آلایندگی در ترافیک مانده‌ها ۵ برابر بیشتر است، با این توصیف می‌توان تصور کرد که پیش‌بینی ۳۰ تا ۴۰ درصد ترافیک مهرماه تا چه اندازه بر شیپور آلودگی هوای این روز‌های تهران دمیده است! برخی کارشناسان البته نظری خلاف این ادعا دارند. آن‌ها معتقدند حتی اگر سوخت و خودرو هم استاندارد شود، سوخت‌های فسیلی که ۹۴ درصد پایه تولید انرژی در کشور هستند، موجب آلودگی هوا می‌شوند. با وجود این نمی‌توان دست روی دست گذاشت و از مصرف ۳ برابر بیش از میانگین جهانی انرژی در ایران چشمپوشی کرد. اگر به آماری که از ۲۱ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا (ناشی از ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون) در سال گذشته اعلام شده است و البته خسارت ۱۱ میلیارد دلاری که همین مرگ و میر‌ها جدا از هزینه‌های معنوی آن روی دست ما می‌گذارد، توجه کنیم، نمی‌توانیم به این سادگی‌ها قید هوای آلوده را بزنیم! این درحالی است که آلودگی هوا بیش از ۳۰ میلیارد دلار خسارت به کشور تحمیل کرده است.

نظارت میدانی بر آلودگی خودرو‌های سنگین
یوسف رشیدی کارشناس آلودگی هوا و استاد دانشگاه می‌گوید: «آلودگی هوای تهران عمدتاً از منابع متحرک یا خودرو‌ها ایجاد می‌شود. این آلودگی (آلودگی تولیدی خودروها) از سه طریق می‌تواند وارد هوا شود. راه اول که عمده تمرکز بر آن است اگزوز خودروهاست، مسیر دوم از طریق سایش لاستیک خودرو با سطح معابر و بلند شدن ذرات معلق اتفاق می‌افتد و مسیر سوم آلاینده‌های تبخیری شامل هیدروکربن‌ها است. پس حتی اگر ما استاندارد خودرو‌ها را به روز کنیم یا حتی خودروی برقی تولید کنیم که انتشار اگزوز و تبخیری آن صفر است، فقط مسیر اول و سوم را کنترل کرده‌ایم و مسیر دوم که تولید ذرات معلق ناشی از تردد خودروهاست باقی می‌ماند. پس عملاً ما با دو مسأله مهم سروکار داریم؛ مسأله اول تمرکز بر استفاده از خودرو‌های پاک است و راه دوم کاهش تردد خودرو‌های سواری.».

اما چه اقدامات سریعی باید انجام دهیم؟
رشیدی می‌گوید: «موتور محرک جامعه در پرداختن به آلودگی هوا، سازمان حفاظت محیط‌زیست است. من فکر می‌کنم عملاً رویکرد سازمان محیط‌زیست به آلودگی هوا خیلی کمرنگ شده و شاید هم بنده اطلاعی نداشته باشم. اما نه خبری از جلسات کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا شنیده‌ام و نه گزارشاتی از پیشرفت برنامه‌های کاهش آلودگی هوا یا اجرای قانون هوای پاک. در صورتی که سازمان حفاظت محیط‌زیست رویکرد فعالی داشته باشد سایر بخش‌ها نظیر شهرداری‌ها و وزارتخانه‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی نیز شروع به فعالیت می‌کنند.»
او ادامه می‌دهد: «بنابراین سازمان محیط‌زیست باید با اعلام برنامه‌های دارای اثربخشی بالا به دستگاه‌های ذیربط، از آن‌ها گزارش عملکرد بخواهد. تمرکز اصلی سازمان حفاظت محیط‌زیست باید بر کنترل آلودگی خودرو‌های با پیمایش روزانه بالا باشد که شامل تاکسی‌ها اعم از متداول یا اینترنتی است. نکته بعدی نظارت میدانی بر آلودگی خودرو‌های سنگین است که عملاً رها شده‌اند. این نظارت می‌تواند شامل خودرو‌های اتوبوسرانی، سرویس‌ها و سایر خودرو‌های دیزل باشد.»

چگونه آلودگی ذرات سایشی را کاهش دهیم؟
رشیدی با بیان اینکه تجربه دوران کرونا نشان داد بخش‌های دولتی با یک سوم ظرفیت حضوری نیز می‌توانند کار‌های خود را انجام دهند، می‌گوید: «واحد‌های جذب سفر حضوری در شهر زیاد است که نیازمند برنامه‌ریزی، فکر و اجرای هوشمندانه است تا تردد کاهش یابد. اتفاقاً این نوع برنامه‌ریزی نه به امکانات زیادی نیاز دارد و نه به تحریم وابسته است و می‌تواند در بلندمدت بازگشت سرمایه را تضمین کند. در دنیا اصلی‌ترین اقدام کاهش آلودگی هوا مبتنی بر توسعه حمل‌ونقل عمومی است. متأسفانه ما در این بخش عقب ماندگی زیادی داریم. انتظار از دولت این است که توجه ویژه‌ای به توسعه مترو و نوسازی ناوگان اتوبوسرانی داشته باشد. حتی با استقراض و سایر روش‌های این توسعه می‌تواند از مصرف سوخت توسط خودرو‌های پرمصرف داخلی و تولید آلودگی جلوگیری کند. نکته دیگر مصرف سوخت خودرو‌های داخلی است که سرمایه‌های این مملکت را می‌بلعد. بحث بعدی ارتقای حدود مجاز معاینه فنی به منظور شناسایی کارکرد کاتالیست خودروهاست. همچنین باید برای جلوگیری از روش‌های دورزدن معاینه فنی، قطعات کاهش آلودگی هوا، گارانتی مادام‌العمر شود که البته نیازمند پیگیری جدی وزارت صمت است.»

استاندارد‌ها یک فاصله ۵۰۰ متری را تا رسیدن به حمل‌ونقل عمومی در نظر گرفته است، اما آیا شما می‌توانید در سراسر تهران در این فاصله به یک ایستگاه مترو یا اتوبوس برسید؟ شهرداری تهران امسال خیز بلندی برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی برداشته است. نمونه آن هم ورود ۵۵۰ اتوبوس اورهال‌شده به ناوگان حمل ونقل عمومی است که مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران اعلام کرده است.
«بهرام نکاحی این را هم گفته که بیش از ۱۰۰ اتوبوس و مینی‌بوس نو که مربوط به قرارداد شهرداری تهران با ایران خودرو دیزل بوده، آماده تحویل است. علاوه بر این قرار است تا پایان امسال، ۱۴۰۰ دستگاه اتوبوس ملکی و شرکتی هم اورهال شود.».
اما آیا این تعداد می‌تواند عقب‌ماندگی ۱۲ سال توقف خرید و تولید اتوبوس را جبران کند؟ آن هم در شرایطی که بیش از ۹۰ درصد ناوگان فرسوده است و البته پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بر میزان مسافران حمل‌ونقل عمومی نیز ۳۰ درصد اضافه خواهد شد؟!
در عین حال رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران نیز با تأکید بر اینکه در حال حاضر، تعداد اتوبوس‌های فعال تهران به زیر۲۰۰۰ دستگاه و آمار سفر روزانه از طریق ناوگان اتوبوسرانی به کمتر از ۸۰۰ هزار سفر تنزل یافته است، گفته است که از حدود ١٥٠٠ دستگاه واگن متروی تهران، نزدیک به نیمی از آن‌ها نیز نیازمند اورهال (تعمیرات اساسی) هستند.
وی با اشاره به اینکه نیاز به تأمین ناوگان حمل و نقل عمومی باید در قالب برنامه‌های میان‌مدت دنبال شود، اما برای عبور از وضعیت اورژانسی حمل و نقل شهری که عموماً در نیمه دوم سال، مسائل و مشکلات آن افزایش می‌یابد، می‌توان با تزریق مبلغی به مراتب کمتر از ۱۰۰۰ میلیارد تومان ناوگان حمل و نقل عمومی را احیا کرد، اظهارداشت: این مبلغ در مقیاس بودجه‌های رایج برای اجرای مأموریت‌های کلیدی مدیریت شهری، رقم قابل توجهی به شمار نمی‌آید و تنها حدود دو درصد از بودجه سال ١٤٠١ شهرداری تهران را شامل می‌شود، اما با آن تا پایان امسال می‌توان کیفیت و کمیت خدمات‌رسانی به شهروندان در ناوگان حمل و نقل همگانی را به صورت محسوس ارتقا داد.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال با اندکی اضافات و تلخیص، برگرفته از روزنامه ایران. منتشره در دهم مهر ۱۴۰۱. کد خبر: ۶۲۷۹۵۵. https://www.irannewspaper.ir.