شعار سال: پس از چندین سال ثبات قیمت‌ها در گروه کالا‌های اساسی، قیمت‌های بین‌المللی مواد غذایی در بهار ۲۰۲۲ پس از شروع جنگ در اوکراین به اوج خود رسید. این "رالی قیمتی " که از سه ماهه چهارم ۲۰۲۰ آغاز شده بود، در سال ۲۰۲۱ با افزایش قیمت انرژی، اختلال در زنجیره تامین جهانی به دنبال همه‌گیری و رویداد‌های شدید آب و هوایی که باعث کاهش برداشت محصولات شد، تشدید گردید.

سه ماه قبل بانک جهانی تخمین زده بود که قیمت‌های بین‌المللی کالا‌های کشاورزی در سال ۲۰۲۳ در نتیجه بازگشت تدریجی جریان‌های صادراتی از اوکراین و تعدیل تقاضا در شرایط کاهش رشد اقتصاد جهانی، به طور متوسط ۵ درصد کاهش خواهد یافت. چنانکه درشروع سال ۲۰۲۳ و بهبود نسبی قیمت‌های بین المللی کالا‌های کشاورزی، این شیب نزولی به سختی در قیمت‌های جهانی مصرف کنندگان منعکس شده است. دلیل اصلی این امر را باید در کاهش ارزش پول بسیاری از کشور‌ها در برابر دلار که با اولین افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو شدت گرفته است، جستجو نمود. ذکر این نکته مهم است که از از دهه ۱۹۸۰، اکثر کالا‌های اساسی در بازار‌های بین المللی به دلار آمریکا معامله می‌شوند. طرفه اینکه افزایش قیمت مواد غذایی، همراه با افزایش قیمت انرژی، قدرت خرید مصرف کنندگان را در ۱۲ ماه گذشته در سراسر جهان کاهش داده است. اما تاثیر آن در همه کشور‌ها یکسان نبوده است. طبق گزارش صندوق بین المللی پول، محصول غذایی سهم بیشتری از سبد هزینه‌های مصرف کننده در کشور‌های کم درآمد را نسبت به کشور‌های پردرآمد تشکیل می‌دهند. در حالی که در اولی متوسط هزینه غذا به ۴۴ درصد درآمد افراد می‌رسد، در اقتصاد‌های در حال توسعه این درصد به حدود ۲۸ درصد و در اقتصاد‌های توسعه یافته به ۱۶ درصد کاهش می‌یابد. این توزیع نابرابر در افزایش قابل توجه نرخ تورم در کشور‌های کم درآمد در تشدید تورم مواد غذایی منعکس شده است که در بیشتر موارد به نرخ‌های تورم دو رقمی غذا در سبد مصرف خانوار‌ها می‌رسد. علاوه بر این، حمایت دولت‌ها برای محدود کردن تأثیر منفی افزایش قیمت‌ها بر درآمد واقعی نیز نابرابر بوده است.

تلاش‌های مالی کشور‌های در حال توسعه و کم‌درآمد، دامنه عمل سیاست‌های مالی آن‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داده است. بر اساس آمار فائو در سال جاری تاکنون ۴۴ درصد از این اقتصاد‌ها اقدامات "قیمتی-حمایتی" را انجام داده اند، در حالی که این میزان در اقتصاد‌های پیشرفته ۸۴ درصد است. افزایش قیمت مواد غذایی در گروه کشور‌های با درآمد پایین، نه تنها بر تورم تأثیر می‌گذارد، بلکه به سایر بخش‌های اقتصادی نیز گسترش می‌یابد و آسیب پذیری آن‌ها را در برابر نوسانات قیمت‌های بین المللی مواد غذایی برجسته می‌کند. در سطح اقتصاد کلان، افزایش قیمت منجر به کاهش نرخ رشد می‌شود. علاوه بر این، همانطور که در بحران غذایی سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۹ نیز مشاهده شد، معمولا افزایش هزینه‌های مواد غذایی با دوره‌های ضعف ارزی در داخل کشور همزمان می‌شود و این امر آنارشی شرایط وخیم مالی داخلی را تشدید می‌کند و کسری تجاری در این کشور‌ها را افزایش خواهد داد.

طرفه اینکه افزایش قیمت مواد غذایی، قدرت خرید خانوار‌ها را کاهش می‌دهد، منجر به نابرابری اجتماعی بیشتر (از نظر دسترسی به غذا)، آشوب گرسنگان در کف خیابان و تشدید فقر می‌شود. با این وجود، در مواجهه با عدم اطمینان ژئوپلیتیکی و اقتصادی بالا، در بازار کالا‌های اساسی خطراتی وجود دارد که علاوه بر جنگ در اوکراین (که توانسته منجر به کاهش ۴۵ درصدی تولید کشاورزی اوکراین بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ شود)، قادر است منجر به افزایش بیشتر قیمت‌ها نیز گردد. این خطرات عبارتند از " تداوم فشار‌های تورمی در سراسر جهان، افزایش ارزش دلار، ادامه هزینه‌های بالای انرژی. - نه تنها نفت خام و گاز طبیعی، بلکه کود‌ها نیز -کشت محصولات برای تولید سوخت زیستی، سیاست‌های تجاری محدودکننده برخی از کشور‌های صادرکننده در تلاش برای کنترل قیمت‌های داخلی، و رویداد‌های شدید آب و هوایی مانند لانینا؛ علاوه بر این، افزایش قیمت مواد غذایی - که با مطول شدن جنگ اکراین تشدید شده به افزایش خطر بحران مواد غذایی در بسیاری از کشور‌های کم درآمد (به ویژه در کشور‌های خاورمیانه، جنوب صحرای آفریقا، واردکنندگان اصلی غلات روسیه و اوکراین) منجر شده است. روند ناامنی غذایی در بخش‌های خاصی از جهان می‌تواندعلاوه بر ایجاد یک مشکل انسانی جدی، رشد اقتصادی این کشور‌ها را نیز در میان مدت کند نماید؛ بنابراین ادامه جنگ در اوکراین همچنان بر بازار‌های کالا‌های کشاورزی در طول سال ۲۰۲۳ تأثیر خواهد گذاشت و قیمت کالا‌های کشاورزی همچنان تحت تأثیر رویداد‌های منطقه دریای سیاه، به ویژه هرگونه توافقنامه تمدید شده‌ای که به اوکراین اجازه صادرات گندم را می‌دهد، خواهد بود. همچنین جنگ به دلیل قیمت بالای کود و در نتیجه کمبود نهاده ها، تأثیر غیرمستقیم نیز بر سایر کالا‌های کشاورزی خواهد داشت.

آب و هوا در سال ۲۰۲۲ نقش عمده‌ای در افزایش عرضه کالا‌ها ایفا کرد و احتمالاً در سال ۲۰۲۳ دوباره این کار را انجام خواهد داد. موج گرمای سوزان، تولید گندم در نیمکره شمالی را تحت تاثیر قرار داد و افزایش تغییرات شدید اقلیمی برای تولید محصولات کشاورزی در نیمه اول سال ۲۰۲۳ مضر خواهد بود. با این حال، یکی از انتظارات خوش، این است که هم روسیه و هم استرالیا برای دومین سال متوالی در مسیر رشد محصولات کشاورزی هستند که برخی از نگرانی‌ها در مورد میزان تولید در سال ۲۰۲۳ را کاهش می‌دهد. خریداران خوراک دام بویژه ذرت در آسیا نیز به دنبال نوسانات بالای بازار و رکورد قیمت‌های بالا در سال ۲۰۲۲ وارد سال ۲۰۲۳ می‌شوند، البته تقاضا در سال جدید با مقاومت‌هایی نیز روبرو است، زیرا آسیا با تورم و رشد اقتصادی ضعیف دست و پنجه نرم می‌کند. هزینه‌های بالای انرژی نیز تولید کود‌ها را گران کرده است. ناگفته نماند اخیراً قیمت کود کمی کاهش یافته است. با این حال، احتمال اختلالات بیشتر در عرضه گاز طبیعی در اتحادیه اروپا از روسیه می‌تواند منجر به افزایش مجدد قیمت گاز و هزینه کود‌های شیمیایی شود. انتظار کاهش قابل توجه قیمت گاز طبیعی اروپا و ایالات متحده نسبت به سطح فعلی قبل از سال ۲۰۲۴ دور از ذهن است. عرضه گاز روسیه به اتحادیه اروپا همچنان قطع خواهد شد و قیمت‌ها در سال ۲۰۲۳ افزایش می‌یابد. در نتیجه، قیمت گاز طبیعی و افزایش قیمت قرارداد LNG افزایش تقاضای جهانی برای LNG آمریکا را تقویت خواهد کرد چین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و واردکنندگان غلات غذایی و خوراکی در جهان است بنابراین بازار‌ها نمی‌توانند تنش‌های چین و تایوان را نادیده بگیرند. هزینه‌های لجستیک نیز در سال جاری به دلیل افزایش قیمت نفت خام به طور کلی بالاتر بوده است. مشکلات زنجیره تامین به دلیل شیوع جدید پاندمی در چین همچنان یک محیط چالش برانگیز برای معامله گران غلات ایجاد می‌کند. در حوزه کارائیب هم کمبود سوخت در آرژانتین وجود داشته است. نرخ حمل و نقل کامیون در برزیل افزایش یافته است و کمبود پرسنل درگیر در حمل و نقل کالا‌ها در ایالات متحده در میان قیمت‌های بالاتر بنزین در حال اعتصاب هستند؛ بنابراین ساده لوحانه است اگر بگوییم همه چیز در بازار غلات به حالت عادی بازگشته است. مشکلات موجود در زنجیره تامین احتمالا تا پایان سال ۲۰۲۳ ادامه خواهد داشت. کاشت گندم ۲۳-۲۰۲۲ آرژانتین به دلیل آب و هوای خشک با مشکل مواجه شده، در ایالات متحده آب و هوا نقش کلیدی در تعیین مسیر فیمتی و عرضه ذرت در سال‌های ۲۰۲۳-۲۴، حداقل تا نیمه اول سال ۲۰۲۳ خواهد داشت. محصولات ذرت در ایالات متحده به دلیل استرس گرمایی در شرایطی کمتر از ایده آل در حال رشد هستند و ایالات متحده نیز در میانه فصل طوفان قرار دارد. از یاد نبریم ایالات متحده بزرگترین مصرف کننده، تولید کننده و صادر کننده ذرت در جهان است. خشکی مداوم در ایالات متحده در چند ماه گذشته بر صادرات ذرت تأثیر گذاشته است. به گفته وزارت کشاورزی آمریکا، در حال حاضر، ۶۴ درصد از سطح گندم ایالات متحده نیز در معرض خشکسالی قرار دارد که می‌تواند برای عملکرد محصول مشکل ایجاد کند و قیمت‌ها را افزایش دهد.

اگرچه تأثیر "لا نینا" به شدت و زمان وقوع بستگی دارد، اما معمولاً لانینا منجر به کمبود بارندگی در جنوب برزیل و بخش‌هایی از آرژانتین می‌شود. لا نینا با شرایط مرطوب در شرق استرالیا و بارندگی شدید در آسیای جنوبی و جنوب شرقی بر تولید برنج نیز تاثیرگذار است. در خصوص چشم انداز قیمت ذرت و گندم در سال ۲۰۲۳ بنظر می‌رسد اگرچه نیرو‌های طرف تقاضا بر قیمت‌های کشاورزی تأثیر می‌گذارند، اما ذرت و گندم اصلی‌ترین مواد اصلی در زنجیره تامین مواد غذایی در جهان هستند. به همین دلیل اگرچه میزان تقاضا از سال ۲۰۲۲ به سال ۲۰۲۳ در حدی ثابت باقی می‌ماند، با این حال، نرخ‌های بهره بالاتر مصرف‌کنندگان را تحت فشار قرار داده است، زیرا ممکن است در ماه‌های پیش روی در سال ۲۰۲۳ و تخریب تقاضا مصرف کنندگان، محافظه‌کارانه‌تر در هزینه‌های خود برای خرید مواد غذایی عمل کنند. از سویی عرضه متغیر اصلی است که بر قیمت این محصولات تأثیر می‌گذارد و هیچ چیز به اندازه آب و هوا بر عرضه تأثیر گذار نیست. پیش بینی می‌شود که فشار‌های تورمی جهانی در شش ماهه اول ۲۰۲۳ به کاهش خود ادامه دهد و متوسط تورم جهانی در سال ۲۰۲۳ به ۶.۵ درصد و سپس در سال ۲۰۲۴ به ۴.۵ درصد کاهش یابد. شاید رشد کندتر اقتصاد جهانی و در نتیجه تقاضای ضعیف‌تر گوشت و غلات تا حد زیادی رشد تورم را محدود کند، اما با این حال، انتظار می‌رود که فشار‌های تورمی در اقتصاد‌های کشور‌های کمتر توسعه یافته در سال ۲۰۲۳ ادامه یابد، زیرا همچنان با نرخ ارز بالای دلار آمریکا، کاهش ذخایر ارز خارجی و تاخیر در انتقال قیمت‌های انرژی بر فشار قیمتی کالا‌های اساسی افزوده می‌شود.

نویسنده: دکتر حسین شیرزاد: تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری اقتصاد غذا، تاریخ انتشار:۷ اسفند ۱۴۰۱، کدخبر: ۵۳۷۸۹، www.foodpress.ir