شعارسال: عبارت چهارشنبه‌سوری از دو واژه چهارشنبه(یکی از روزهای هفته) و سور(معنای جشن و شادی) ساخته شده و با اسامی دیگر نظیرجشن چهارشنبه پایان سال ، شب چهارشنبه سرخ و نظایر آن نیز شناخته می شود. چهارشنبه سوری جشنی کهن و رسم دیرینه و باستانی ایرانیان بوده و بعنوان اولین جشن پیشواز بهاری، محسوب می گردد. در این جشن ایرانیان با رویکرد اعتقادی، اسطوره ای و هیجانی، اقدام به بازی قاعده مند و مناسک آمیز با آتش می نمودند و ضمن پاسداشت و بجا آوری مناسک اعتقادی و ارزشی خود، شرایط را برای نوعی شادی جمعی مهیا می کردند.

همانند هر آئین باستانی و کهنی، چهارشنبه سوری نیز در طی زمان دچار تغییر کارکردها شده است. به گونه ای که در طول زمان شاهد، کم رنگ شدگی بعد اعتقادی – مناسکی مراسم و تقویت بعد هیجانی و سرگرم سازی آن می باشیم. همچنین شاهد هستیم که مراسم دارای مناسک اجرایی خاص در فضاهای خصوصی و عمومی ، تبدیل به نوعی کنش جمعی سرگرم کننده مستقر در فضای عمومی گردیده است. بر اساس چنین تغییراتی، مراسم از حالت روحانی تبدیل به مراسم خانوادگی و خصوصی، سپس تبدیل به مراسم محله ای و گروهی و در شرایط حاضر، تبدیل به مراسم عمومی و بعضا آنارشیستی گردیده است.

هرچند گذر از سنت به مدرنیته و تحولات حادث شده در این خصوص را نباید در ایجاد چنین تغییراتی، نادیده گرفت. در واقع، فردگرایی و خودخواهی های نهفته در ذات مدرنیته ، نیاز به حضور و هویت یابی در فضاهای عمومی و جمعی، تمایل به سرگرمی و مشروعیت و تایید آن توسط جامعه و غیره،در تغییر و انحراف مراسم چهارشنبه سوری و رسیدن به شرایط حاضر، کاملا موثر بوده اند.

تجارب سالیانه ما تایید کننده این واقعیت است که مراسم چهارشنبه سوری برگزار شده با شرایط حاضر، دارای آمیختگی بالایی با نوعی آنارشیست طلبی ، وندالیسم فردی و گروهی، مخاطره پذیری غیر عقلانی ، قانون شکنی ، تهدید امنیت شهروندان و شاخصه های منفی از این جنس است. تا حدی که بعضی از آیات اعظام ، فتوا به حرمت یا کراهت شدید این قبیل اقدامات داده اند.

متاسفانه در زمان حاضر، زیبایی یک جشن قدیمی، آمیخته با مزاحمت ها، انفجار نارنجک و سایر مواد منفجره زیان آور شده که علاوه بر سر و صدای گوش خراش و آزار دهنده، احتمال آسیب دیدگی شهروندان(اعم از تماشاگران و ناظرین، عابرین، مبادرت کنندگان به استفاده از این ادوات،گروه های آسیب پذیر و کم دفاع و ...) را افزایش داده و هیچ فردی از خطرات و حوادث ناشی از اینگونه آتش بازی خطرناک در امان نمی باشد.

بررسی آمارهای حوادث و آسیب دیدگی های شایع مطرح در چهارشنبه سوری، نشان دهنده دو آسیب عمده سوختگی ها و صدمات وارد بر چشم می باشد.با توجه به پتانسیل بالای چشم ها برای صدمه پذیری ، نوشتار حاضر ، اقدام به دسته بندی کاربردی برخی از موقعیت های مخاطره آمیز برای آسیب دیدگی چشم و همچنین راهکارهای اورژانسی برای کاهش آسیب ها(در صورت صدمه دیدگی ) می کند.

* موقعیت های مخاطره آمیز برای چشم ها در چهارشنبه سوری :

- موادآتش زا (ترقه و فشفشه ) را در کنار کپسول واسپری های حشره کش و خوشبو کننده و داخل وسایل شیشه ایی و قوطی های کنسرو، روشن نکنید. زیرا هنگام آتش گرفتن و انفجار این اجسام تکه های خیلی خطرناکی ازآنها پرتاب می شود و مانند ترکش وارد بدن و چشم می گردند.

- از انداختن قوطی شیشه ای، کپسول های دارای گاز(هر چند اندک)، قوطی افشانه ها(هر چند خالی)، قوطی درب بسته کنسرو و کمپوت و مواردی همانند در آتش بشدت بپرهیزید(بدلیل انفجار و ترتاپ ترکش).

- از چرخاندن آتش با اسپندگردان، ریسمان شعله ور یا هر صورت دیگری، خود داری کنید. ذرات سوزان جدا شده ، سوختگی های عمیق را سبب می شوند.

- تجارب نشان داده است که اغلب کسانی که تماشاگر چنین موقعیت هایی هستند، بیشتر از مبادرت کنندگان و بانیان چنین اقدامات پر خطری، در خطر اصابت ترکش ها و مواد منفجره قرار می گیرند . به همین علت در اطراف مواد منفجره نایستید و مواد اتش زا را به سمت یکدیگر پرتاب نکنید.

- مواد خطرناک آتش زا (نظیر فشفشه، قطعات چوبی شعله ور و ..)را از صورت دور کنید و هنگام استفاده از ترقه آنها را در فضای باز و دور از جمعیت ، پرتاب کنید .

- از شوخی با یکدیگر با هر دلیلی(اثبات شجاعت یا بزدلی، غافل گیری ، ترساندن یا خنداندن ، .... ) پرهیز کنید. اتفاق در کمتر از لحظه به وقوع می پیوندد.

- تغییرات و صدمه به چشم حتی اگر به اندازه میلی‌متر و میکرون باشد، ساختار چشم را به هم می‌ریزد. ترمیم چشم به شکل اول بسیار سخت است و در بعضی از موارد نمی‌توان اقدامی انجام داد.

- ...... .

* تحلیل جراحات رایج چشم در چهارشنبه سوری(20 درصد صدمات منجر به کوری شده است) :

عموم آسیب های چشمی در چهارشنبه سوری از نوع پرتاب شدگی جسم خارجی و یا مواد شیمیایی است. احساس جسم خارجی یکی از مهمترین و شایع ترین آسیب ها ی چشمی است که تقریبا نیمی از آسیب های چشمی در چهارشنبه سوری را شامل می شود . جسم خارجی می تواند سطحی و یا عمقی وارد چشم شده باشد . جسم خارجی ریز و داغ اگر با سرعت زیاد به چشم برخورد کند ممکن است کره چشم را سوراخ کند. افراد مبتلا به جسم خارجی ممکن است با احساس یک جسم خیلی کوچک و برنده و غیر قابل تحمل در چشم شان بخصوص در هنگام پلک زدن مواجه شوند و علایمی چون اشک ریزش شدید و قرمزی ملتحمه(به علت برجسته شدن عروق خونی) را بیان کنند. چنانچه جسم خارجی چند روز در چشم باقی بماند ،حلقه خاکستری دور آن تجمع پیدا می کند و نوعی زخم موقت را به وجود می آورد. برای تعیین محل جسم خارجی می توان از وسایلی چون عکس برداری ایکس و اولتراسونوگرافی ، افتالموسکوپ ، استفاده کرد.

آمارها نشان می دهند که بیشترین جراحات چشمی در روز چهارشنبه آخر سال شامل موارد سه گانه زیر بوده و 20 درصد صدمات چشمی نیز منجر به کوری دائمی فرد شده اند:

1- تخلیه چشم و نابینایی(آسیب دیدگی کلی بافت های چشم با تاکید بر پارگی شبکیه و حدقه چشم، عموما بدلیل اصابت مستقیم تركش های ناشی از انفجار مواد محترقه)

2- سوختگی پلک

3- ترومای نافذ(ترومای نافذ در اثر ورود قطعات ترکشی ریز ناشی از انفجار، چکش کاری و کوبیدن فلزات وسنگ و غیره بوجود آمده که باعث پارگی پلک و نواحی صورت ،خونریزی ،آسیب بافت های داخل چشم و احساس جسم خارجی می شود).

* مراقبت های اولیه جهت کاهش آسیب دیدگی چشم صدمه دیده ، در چهارشنبه سوری:

در صورت آسیب دیدن چشم و پلک(هر چقدر هم جزیی)، به چشم پزشک و مراکز درمانی چشم پزشکی مراجعه کنید . رعایت نکات زیر برای مراقب های اولیه تا رسیدن به مراکز درمانی الزامی است .

- تا جای ممکن از مالیدن چشم ها و پلک ها خود داری کنید.

- از شستن چشم ها پرهیز کنید(تنها زمانی باید چشم ها را شستشو دهیم که مطمئن باشیم، مواد شیمیایی وارد چشم شده است).

- مقوایی را به شکل مخروط در آورید و یا با لیوان تمیز یک بار مصرف، چشم را بپوشانید نیازی به گذاشتن پنبه یا گاز و دستمال روی چشم نمی باشد .

- اگر جسم خارجی ساده ای در چشم مشاهده شده و به آسانی قابل دسترس باشد، می توان آن را با گوشه دستمال پاكیزه ، بیرون آورد. از به كار بردن پنبه خودداری نمایید، زیرا ممكن است الیاف آن در افزایش ناراحتی موثر باشد.

- چنانچه جسم خارجی به آسانی از چشم خارج نشد، نباید زیاد پافشاری نمود؛ زیرا ممكن است وارد بافت چشم شود، در این حالت بایستی از چشم پزشك یاری گرفت.

- هنگامی كه جسم خارجی وارد چشم شده، هرگونه مالیدن پلك و دستكاری آن زیان آور است، به ویژه اینكه جسم خارجی در قسمت رنگی چشم (مردمك، عنبیه و در حدقه) فرو رفته باشد. در این گونه موارد فرد آسیب دیده را زود به نزدیك ترین مركز درمانی یا چشم پزشك برسانید.

- در زمان آسیب دیدگی حاد ، از هیچ گونه پماد و قطره چشمی استفاده نکنید .

- برای کاهش درد به هیچ وجه از قرص های مسکن و ضد درد(همانند آسپیرین، ایبوبروفن) استفاده نکنید .

- .............

مراقب چشمان زیبای خودتان و دیگران باشید، 20 درصد صدمه دیدگی های چشم در چهارشنبه سوری، منجر به کوری شده است. آمارها دروغ نمی گویند و حادثه خبر نمی کند.

تهیه و تنظیم : شهرزاد رحیمی - کارشناس اپتومتری