شعار سال: طبیعت را نمی‌توان کنترل کرد و تنها از طریق تقویت زیرساخت‌ها می‌توان شدت آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های طبیعی را کاهش داد. این مساله‌ای است که سازمان ملل در گزارش سال ۲۰۱۶ به آن اشاره کرده است و بعد از رده‌بندی کشورها از نظر احتمال وقوع حادثه طبیعی و شدت آسیب‌پذیری از دولت‌ها خواست از همین امروز برای تقویت زیرساخت‌های کشور خود برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کنند. در این گزارش آمده است: راه‌ها و جاده‌های ناکارآمد، نیروگاه‌های برق نا‌ایمن و ساخته‌شده در محل‌هایی که احتمال تخریب آن ها در شرایط بحرانی وجود دارد، ساختمان‌های ناایمن و آسیب‌پذیر در برابر زلزله یا حوادث طبیعی دیگر را می‌توان از مصادیق ضعف‌های زیر‌ساختی دانست که می‌تواند یک حادثه طبیعی را به یک فاجعه انسانی و اقتصادی تبدیل کند. از طرف دیگر ضعف‌های لجستیکی از قبیل کمبود مواد غذایی و سر‌پناه برای روزهای بحرانی از دیگر مسائلی است که می‌تواند یک حادثه را به یک بحران بزرگ انسانی تبدیل کند. زیرساخت‌های شکننده را می‌توان اصلی‌ترین عامل آسیب‌های انسانی در زمان وقوع حوادث طبیعی دانست زیرا کمک‌رسانی به آسیب‌دیده‌ها را سخت می‌کند و بر شمار قربانیان می‌افزاید. بررسی‌ها نشان می‌دهد مشکلاتی که سازمان‌های کمک‌رسان با آن مواجه هستند در نتیجه ضعف در بخش‌های پایانی زنجیره‌های لجستیکی است که برای تشریح آن می‌توان این‌طور بیان کرد که سازمان‌های کمک‌رسان وسایل حمل‌ونقل را سازمان‌دهی می‌کنند تا از طریق آن غذا و کمک پزشکی به محل اعزام کنند ولی تخریب جاده‌ها و پل‌ها مانع از این کمک‌رسانی می‌شود یا اینکه سیستم‌های توزیع مایحتاج اصلی را به آسیب‌دیده‌ها طراحی می‌کنند ولی کمبود مواد غذایی و آب آشامیدنی و سرپناه مانع از این می‌شود که این برنامه‌ریزی نتیجه‌بخش باشد. به تعبیر صحیح‌تر برای مواجهه با بحران‌های انسانی ناشی از حوادث طبیعی باید از امروز برنامه‌ریزی کرد و با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها از شدت آسیب‌پذیری کاست و زمینه را برای ارتقای کیفی خدمات‌رسانی فراهم کرد.

ژاپن، فیلیپین، بنگلادش و چین

بلایای طبیعی را می‌توان شامل زلزله، توفان، سیل و سونامی، رانش زمین و آتش‌سوزی‌های وسیع در مناطق جنگی دانست که در کشورهای مختلف دنیا اتفاق می‌افتد ولی چند کشور هستند که طبق گزارش ریسک جهانی سازمان ملل بالاترین احتمال وقوع حوادث طبیعی در آن ها وجود دارد. این چهار کشور عبارتند از ژاپن، فیلیپین، چین و بنگلادش که در سال‌های اخیر با شمار زیادی از حوادث طبیعی روبه‌رو بودند. ژاپن و فیلیپین در معرض حوادث طبیعی زیاد قرار دارند و چین و بنگلادش از شدت آسیب‌پذیری بالایی برخوردارند و همین مساله برای آن ها معضل بزرگی شده است. البته در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ میلادی آمریکا هم در میان کشورهایی قرار داشت که حوادث طبیعی زیادی را تجربه کرد که یکی از اصلی‌ترین و آسیب‌رسان‌ترین آن ها را می‌توان آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها دانست ولی در حالت کلی آمریکا در میان کشورهایی است که ریسک حوادث طبیعی در آن کم است و به دلیل دارا بودن زیرساخت‌های قوی هم توان ممانعت از تبدیل شدن یک حادثه طبیعی به یک بحران انسانی را دارد. در رده‌بندی‌های انجام‌شده از سوی سازمان ملل کشورهای دیگری به‌عنوان کشورهایی که بالاترین ریسک وقوع رخدادهای طبیعی در آن ها وجود دارد معرفی شده است ولی این کشورها اغلب کوچک هستند و کمتر در سطح دنیا شناخته‌شده هستند. اما چهار کشور ذکرشده هم اقتصادهای بزرگی دارند و هم احتمال وقوع رخدادهای طبیعی که زندگی انسان‌ها و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد در آن ها بسیار زیاد است.

سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۱۶ نوشت: بلایای طبیعی اتفاق می‌افتد ولی کشورهایی که آمادگی مقابله با این بلایا را دارند و زیرساخت‌های مناسبی ایجاد کرده‌اند می‌توانند مانع از تبدیل شدن یک حادثه طبیعی به یک بحران شوند. این سازمان شاخص ریسک جهانی را از طریق حاصل‌ضرب احتمال وقوع رخدادهای طبیعی در شدت آسیب‌پذیری کشورها به دست می‌آورد. به این معنا که در کشوری مانند ژاپن که احتمال رخدادهای طبیعی بسیار بالاست به دلیل آمادگی بالای کشور و زیرساخت‌های توسعه‌یافته، شاخص ریسک چندان بالا نیست و شدت آسیب‌پذیری بسیار کم است ولی در کشوری مانند فیلیپین به دلیل عدم توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها هر حادثه طبیعی پتانسیل تبدیل شدن به یک فاجعه را دارد. در گزارش سال گذشته احتمال وقوع حادثه طبیعی در کشور ژاپن برابر با 95 /45 درصد اعلام شده در حالی که ضریب آسیب‌پذیری در این کشور برابر با 29 /28 درصد برآورد شده در گینه نو پاپوآ احتمال وقوع بحران طبیعی برابر با 94 /24 درصد و احتمال آسیب‌پذیری برابر با 90 /65 درصد اعلام شده است. کشورهای لیبریا و آفریقای مرکزی وضعیتی کاملاً مخالف ژاپن دارند به این معنا که احتمال وقوع حادثه طبیعی در آن ها کم است ولی اگر حادثه‌ای اتفاق بیفتد، احتمال آسیب دیدن آن ها بسیار زیاد است.

جایگاه ایران در جهان

آسیب‌پذیر‌ترین مناطق دنیا در قاره آفریقا و آسیا قرار دارند و این آسیب‌پذیری هم به دلیل ضعف‌های زیر‌ساختی در این کشورهاست. سازمان ملل در گزارش خود پنج رده برای شاخص ریسک جهانی تعیین کرد که طبق این رده‌بندی کشورهایی که شاخص ریسک آن ها کمتر از ۴۶ /۳ درصد باشد کشورهایی هستند که ریسک بسیار پایینی دارند و کشورهایی که شاخص آن ها بین ۴۷ /۳ تا ۴۶ /۵ درصد قرار گرفته است در رده کشورهای دارای ریسک پایین جای گرفته‌اند و ایران در این رده قرار دارد. کشورهایی که شاخص ریسک در آن ها بین ۴۷ /۵ تا ۳۰ /۷ درصد است در وضعیت متوسط قرا ر دارند و کشورهایی که شاخص ریسک آن ها بین ۳۱ /۷ تا ۳ /۱۰ درصد است کشورهای پر‌خطر و کشورهایی که شاخص ریسک آن ها بیش از ۴۰ /۱۰ درصد است کشورهای بسیار پرخطر نام گرفته‌اند.

ایران در این رده‌بندی جایگاه 61 دنیا را دارد و شاخص ریسک جهانی در سال ۲۰۱۶ برابر با 73 /4 درصد اعلام شد. ایران از نظر شاخص ریسک بلایای طبیعی در دنیا در رده کشورهایی قرار دارد که میزان ریسک پایینی دارند. البته احتمال وقوع حادثه طبیعی در ایران برابر با 19 /10 درصد اعلام شده است در حالی که آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های طبیعی برابر با 45 /46 درصد اعلام شده است. ایران از نظر شاخص ریسک جهانی وضعیتی شبیه کره جنوبی و ایرلند و مولداوی و لبنان دارد.

ریسک و آسیب‌پذیری

برخی از کشورها به دلیل موقعیت جغرافیایی در معرض بلایای طبیعی هستند. سازمان ملل اعلام کرد احتمال وقوع بلایای طبیعی در کاستا‌ریکا برابر با ۶۱ /۴۲ درصد، در شیلی ۹۵ /۳۰ درصد، در ژاپن ۹۱ /۴۵ درصد، در فیلیپین ۴۶ /۵۲ درصد، در چین ۴۳ /۱۴ درصد، در ایران برابر با ۱۹ /۱۰ درصد است. اما تمامی این کشورها به دلیل وقوع بلایای طبیعی با بحران‌های جدی روبه‌رو نمی‌شوند بلکه کشورهایی از قبیل ژاپن توانسته‌اند با مدیریت صحیح بحران را هدایت کنند و مانع از آسیب‌پذیری زیاد شوند. شدت آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های طبیعی در کاستا‌ریکا ۸۹ /۳۹ درصد، در شیلی ۶۶ /۳۷ درصد، در ژاپن ۲۹ /۲۸ درصد، در فیلیپین ۹۹ /۵۰ درصد، در چین ۲۹ /۴۴ درصد و در ایران برابر با ۴۵ /۴۶ درصد بود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت تجارت فردا، تاریخ انتشار 25 بهمن 95، کد مطلب: 15252، www.tejaratefarda.com