بر اساس آخرین گزارشات تبیین وضعیت نوسانات آب خزر و تراز آب دریا در بازه زمانی از سال ۱۳۷۵ تاکنون (۲۸ سال) با روند کاهشی مواجه بوده و در طی ۲۸ سال، بالغ بر دو متر (بطور دقیق به میزان ۲۱۰ سانتی‌متر) از سطح تراز آب خزر کاسته شده است. حدود یک‌سوم کاهش اشاره شده (مجموعاً به میزان ۷۰ سانتی‌متر) تنها در سه سال پیاپی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به وقوع پیوسته است. سال ۱۴۰۳ به عنوان چهارمین سال پیاپی کاهش فزاینده آب خزر پیش‌بینی شده و میزان افت سطح تراز آب خزر در این سال در شرایط خوشبینانه از ۱۵ سانتی‌متر تا نهایت ۳۰ سانتی‌متر مورد انتظار است. بر مبنای مطالعات انجام شده، کاهش تراز آب اخیر ناشی از افزایش دمای منطقه در مقایسه با میانگین بلندمدت و تأثیر آن بر افزایش میزان تبخیر از سطح دریا، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر و کاهش حجم آبدهی رودخانه‌های اصلی است و این نتایج در شرایطی است که بر مبنای سناریو‌های تغییر اقلیم، افزایش دما و کاهش بیشتر سطح تراز آب خزر تا پایان این قرن پیش‌بینی شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، سالانه ۳۰ میلیون تن رسوب از طریق سفیدرود وارد دریای خزر می‌شود یعنی بیش از ۴۰ درصد منابع رسوبی خزر از طریق این رود تامین می‌شود اما شواهد گویای این است که ادامه این روند موجب بسته شدن دهانه سفیدرود در ورودی دریای خزر تا ۵ سال آینده خواهد شد که در این صورت تبادل آبی بین این رود و دریای خزر مختل می‌شود.

گویی قرار نیست دریاچه خزر روز خوش ببیند. یک روز خشکی و کم آبی، روز دیگر آلودگی میکربی و صنعتی و حالا زمین خواری. آنهم درست چند هفته پس از تخلفات "طرح گردشگری آشوراده" و درخواست ادامه جاده سازی در خلیج گرگان حالا زمین خواری در میانکاله خبرساز شده است.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی معتقد است، دلیل کاهش تراز آب دریای خزر عمدتا طبیعی است که بر اثر کاهش بارندگی در حوضه ولگا بوجود آمده است. دکتر حمید علیزاده در حاشیه کارگاه «چالش‌ ها در شرایط تراز آب، تغییر اقلیم و فعالیت انسانی در خلیج گرگان» که در دانشگاه منابع طبیعی گرگان برگزار شد، اظهار کرد: دریای خزر نوسانات طبیعی خودش را پشت سر می گذارد و گاهی تراز آب بالا و گاهی تراز آب پایین می آید که مهمترین دلیل آن عوامل اقلیمی است.

مدیر آب‌نگاری و امور جزر و مد سازمان نقشه‌برداری کشور گفت: کاهش تراز آب دریای خزر به تغییرات اقلیمی و استفاده از منابع آبی بازمی‌گردد بنابراین پیش‌بینی 10 سال آینده دریاچه خزر امکان‌پذیر نیست

مدیرکل دفتر زمین‌شناسی دریایی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از توسعه همکاری ایران و روسیه برای مطالعات جامع دریای خزر خبر داد و گفت: بر اساس قراردادی که با طرف روسی منعقد شد، مطالعه ساختار زمین تا عمق حدود 50 کیلومتری و شناسایی شواهد گسل‌های پویا و لرزه‌زا در رسوبات سطحی بستر دریا انجام خواهد شد.

نظرات مختلفی درباره تراز آب دریای خزر و تاثیر آن بر خلیج گرگان و تالاب میانکاله مطرح است؛ مرکز ملی مطالعات و تحقیقات آب دریای خزر عنوان می کند تراز آب این دریا در حال بالا آمدن و نرخ کاهش تراز متوقف شده اما از سوی دیگر برخی دست اندرکاران معتقدند تراز آب خزر همچنان رو به کاهش است.