ناصر تکمیل همایون جامعه‌شناس و پژوهشگر شاخص تاریخ در بیمارستان طالقانی تهران درگذشت. در کنار مطالعات فرهنگی واجتماعی او، نام این چهره فرهنگی در یک رویداد سیاسی مهم نیز مطرح شده است. آن رویداد نیز ماجرای اختفای ابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهوری ایران در خانه اوست.

رهبران و نسل انقلاب به دنبال ساختن بهشت برای جامعه بودند. طرح و نقشه فراهم بود. مدل حکومتی مولا علی (ع) را به عنوان یک الگوی عدالت محور پیش رو داشتیم. مصالح هم موجود بود از فراوان انسان‌های صالحی که خود را وقف اصلاح می‌کردند. حالا اگر نسل امروز بپرسد، چرا انقلاب کردید؟ پاسخ این است که: ما این که روزی خواهد آمد و برخی‌ها در جایگاه مسئولیت به ثروت‌های چند هزار میلیاردی خواهند رسید را اصلا تصور هم نمی‌کردیم. به عدالت می‌اندیشیدیم و فراتر از آن به ایثار. ما می‌خواستیم بهشت را فراروی مردم بگذاریم. طرح امام این بود، اما دریغ که با شهادت ۲۴۰ هزار انسان صالح در جنگ، توفیق به قدری که باید حاصل نشد. البته توفیقات هم کم نبود، کارنامه قابل ارزیابی است، اما در مقیاس آرمان‌هامان راه نرفته هزاران فرسنگ است.

معمولا در هر اعتراضات مردمی که در ایران رخ می‌دهد، یک سوال بزرگ پیش می‌آید. افرادی که لباس نظامی ندارند و با معترضان برخورد می‌کنند و گاه به نیرو‌های نظامی دستور هم می‌دهند، چه کسانی هستند و از کجا آمده‌اند! در این گزارش خاستگاه تاریخی لباس‌شخصی‌ها را بررسی شده و نشان داده آن‌ها برآمده از چه تفکر و ساختاری هستند. نتیجه اینکه ساختار و تفکر لمپنی و سرکوب فراقانونی از بین نرفت و تا امروز همچنان وجود دارد.

داریوش همایون وزیر دوره پهلوی دوم که روزگاری از دشمنان خارج نشین جمهوری اسلامی ایران محسوب می شد قبل از مرگ درباره ضدیت با جمهوری اسلامی حول احساس تجزیه ایران توسط سایر فرصت طلب ها ، تجدید نظر کرد و گفت که تجزیه ایران مسلما به دموکراسی ختم نمی شود. موضوعی که صادق زیبا کلام با قرائتی دیگر بیان داشت و گفت که دموکراسی را خشت به خشت باید تاسیس کرد و لودری نمی توان به دموکراسی رسید. لذا براندازی جمهوری اسلامی ایران ، نه تنها دردی را دوا نمی کند، بلکه مخاطرات بشدت زیادتری را بر تاریخ و مردم این سرزمین تحمیل خواهد کرد.

فرشاد مومنی معتقد است: تمسک به سیاست‌های تورم زا، مشروعیت حکومت شوروی را به کلی از بین برد و منجر به فروپاشی شد. گورباچف از بین راه حل‌های ارائه شده، به سیاست‌های تورم زا تمایل نشان داد و مردم که در فقر بودند و بیکاری گسترده‌ای آن‌ها را رنج می‌داد، با شوک‌های تورم تاب نیاوردند و نهایتا فروپاشی رخ داد.

درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از همان فردای واقعه دو روایت به دست داده شد. از یک‌سو، طرفداران شاه آن را «قیام و رستاخیز ملی» نامیدند و از دیگر سو، ملیّون آن را «کودتای ننگین» خواندند. این روایت‌ها و روایت‌پردازی‌ها همچنان ادامه دارد و بعضاً با انتشار برخی کتاب‌ها و اسناد و خاطرات دستخوش تغییر و اصلاح می‌شود.

پیروز مجتهدزاده استاد دانشگاه و منتقد محمد مصدق گفت: در حالی که طرفداران مصدق، ملی کردن نفت به سبک و سیاقی که او به ثمر رساند را یک "شاهکار ملی" خواندند، مخالفان او همان هنگام و بعد‌ها این گونه ملی کردن را یک "خیانت علنی" قلمداد کردند. کارشناسان برجسته امور نفتی تقریبا به اتفاق آرا ملی کردن نفت به سبک و سیاقی که مصدق انجام داد را یک اشتباه یا خطای اساسی قلمداد کرده اند: شادروان دکتر فواد روحانی در صفحه ۳۸۰ کتاب "زندگی سیاسی مصدق در نهضت ملی ایران" رد پیشنهاد مشترک امریکا و انگلیس برای حل بحران نفت توسط مصدق را یک "تاسف" قلمداد کرد و در جلسه یاد شده در بالا "یک اشتباه بزرگ" دانست

اساسا مفهوم جمهوریت با اسلامیت سازگاری ندارد. در غوغای جمهوریت ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ هم که رضاخان سردارسپه خواست، ایران را جمهوری کند، مراجع تقلید وقت یعنی شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی با او در قم ملاقات کردند و از او خواستند دست از جمهوریت بردارد تا با انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی موافقت کنند که این کار عملی شد.

امام خمینی در بیست و دوم تیر ماه سال ۶۲ پیامی خطاب به نمایندگان مجلس خبرگان رهبری صادر کردند.‌ای فق‌های شورای خُبرگان و‌ای برگزیدگان ملت ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهی و ستمشاهی، مسئولیتی را قبول فرمودید که در رأس همۀ مسئولیت‌هاست؛ و آغاز به کاری کردید که سرنوشت اسلام و ملت رنجدیده و شهید داده و داغدیده گرو آن است. تاریخ و نسل‌های آینده دربارۀ شما قضاوت خواهند کرد، و اولیاء بزرگ خدا ناظر آرا، و اعمال شما می‌باشند.

یکی از مشکلات بنیادین کشور ایران، ضعف شدید در تاریخ تفکر است. کشوری که ادعا‌های بالای تمدنی از گذشته خود و تمدن سازی برای آینده با دو رویکرد داخلی و جهانی داشته و در حوزه تاریخ تفکر، ضعف‌های بنیادین دارد. ستارگان تاریخی و پیشرو‌های ادوار را نمی‌توان بجای تاریخ تفکر جا زد. نخبه و نخبگی یک بحث است و تاریخ تفکر یک بحث دیگر. ضعف تفکر و کم توجهی به تاریخ تفکر، فساد می‌آورد و فرومایگی. فساد و فرومایگی در ایران صد سال قبل!، نمونه‌ای از این دردهاست که مجموعه نامه‌های تهران، ایرج افشار آورده شده است.