وقایع اخیر یک داستان دنباله‌دار با دو منشأ است. ندیدن هرکدام خطای تحلیلی ایجاد می‌کند. خطای تحلیلی موجب خطای رفتاری می‌شود. از این جهت شناخت آنچه که این روز‌ها با آن روبرو هستیم مقدم بر هر چیزی است. تحلیل زمانی می تواند درست باشد که منظومه های فکری پشتیبان آن درست تعریف شده باشد. کمیل خجسته با ارایه تحلیلی چند سطحی، بخشی از این تصویر را بشکلی نسبتا شفاف لایه برداری کرده است.

پازل قومیتی کشور نسبتا کامل شده است. تمرکز روی زنان و دختران و سناریو احتمالی دختر عرب بعد از دختر بلوچ، مهسا، نیکا و اسرا. به نظر می‌رسد که مسببین جریان فتنه اخیر برای تحقق اهداف خود دو کار را همزمان پیگیری کردند؛ کشته‌سازی از اقوام مختلف از بلوچ تا تُرک و قربانی کردن دختران جوان برای تهییج عواطف مردم. حالا باید دید دختر عرب کی وارد داستان مسببین ناآرامی‌های اخیر می‌شود.

خبرگزاری روسی اسپوتنیک نوشت: سال‌هاســت که مســائل مربوط به خواســته‌های نسل جدید ایران روزبه‌روز اضافه می‌شود و به جای اینکه مسئولان مربوطه به دنبال حل آن باشند به دنبال شانه خالی کردن از مسئولیت یا انداختن بار مسئولیت بر دوش دیگری بوده و هستند. بسیاری ماجرای حجاب و برخورد گشت ارشاد را امروزه تیتر جریان‌های اخیر در ایران کرده‌اند، اما واقعیت امر این است که مشکل اصلی بیش از اینکه ماجرای حجاب و برخورد گشت ارشاد باشد، ماجرای دلواپسی جوانان از آینده خود و شــرایطی که امروزه در کشور دارند، است. مساله‌ای که تحت‌الشعاع جریان حجاب قرار گرفته است. اسپوتنیک نوشت: این دشمن نیست که خیلی قدرت نفوذ دارد، این مسئولان ایرانی هستند که جذبشان ضعیف و دافعه‌شان زیاد است!

طی ۳ هفته گذشته شهر‌هایی در کشورمان در کنار برگزاری تجمعات اعتراضی، به محلی برای اقدامات خارج از عرف و غیرمدنی عده قلیلی بدل شد و این جماعت با یافتن فرصت‌هایی سعی در به انحراف کشاندن مطالبات مردم داشتند و در هر تجمع اعتراضی، دست به اقدامات مخرب زدند.ناگفته پیداست که عدم امکان تهیه اخبار از تجمعات توسط خبرنگاران، فرصت سوءاستفاده و جولان دلالان خبری با مقاصد مختلف را در رسانه‌های مغایر با منافع مردم مهیا می‌کند که نتیجه آن، اقبال جامعه به این گونه رسانه‌ها و هدایت افکارعمومی توسط آنهاست.

علی ربیعی در مقاله خیابان‌های مهر ۱۴۰۱ و آینده ایران، به سرانجام فروکش کردن ناارامی‌های مهر ۱۴۰۱ و آسیب عدم عبرت آموزی از آن اشاره می‌کند. می‌گوید بدون شک، ما نیازمند اصلاح و تغییر سیاست‌ها در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی خواهیم بود. این کار هم باید توسط اهلش انجام شود. علی ربیعی دغدغه تکرار اشتباهات توسط نهاد امنیت و سیاست را داشته و تسریع در بعد نرم افزاری توسعه، پیشنهاداتی را ارایه می‌کند.

سعید حجاریان معتقد است که اعتراضات شهریور و مهر ۱۴۰۱، که از پی جان باختن مهسا امینی به‌وجود آمد، دست‌کم از سه منظر قابل تحلیل است. سطح نخست، به اساس موضوع یعنی موجودیتی به‌نام گشت ارشاد،. سطح دوم، به تحلیل کمّی و کیفی اعتراضات به‌ویژه بر مسئله خشونت تمرکز دارد. سطح سوم، به تحلیل مطالبه جامعه‌ معترض و نسبت آن با سیاست مرتبط است. وی درباره مطالبه امروز جامعه خودمان، گفت:گرانیگاه مطالبات آنی جامعه از «سیاست» به «حق شهروندی» تغییر یافته است. اگر تا پیش از این دموکراسی، صندوق رأی و کنش سیاسی موجد «بازشناسی» و «احقاق حقوق» بود اینک مطالبه شهروندی چنین نقشی ایفا می‌کند. که این مطالبات شعار‌های غیرجدلی و همه‌شمول مانند «زن، زندگی، آزادی» بازآرایی شده‌اند.

علی لاریجانی رئیس سابق مجلس در رابطه با حوادث مربوط به اعتراضات به مرگ مهسا امینی در کشور ، اظهار داشت: مسأله این است که اکنون در یک شرایطی هستیم که موضوع تبدیل به خشونت و آشفتگی امنیتی شده است و همه از آن خسارت می‌بینند. راه و طریق توجه به مقوله حجاب، این نیست آن هم در این شرایط که مردم مشکلات اقتصادی دارند و یک مرتبه موضوع حجاب را برجسته می‌کنند، این هم بی‌موقع بوده و هم طریقش درست نبوده است. در نتیجه این مسائل اخیر، باید حکومت و افراد دست‌اندرکار بدانند که افراط در پرداختن به امور اجتماعی، واکنش‌های افراطی هم دارد ... مقوله حجاب یکی از موضوعات مهم اسلام است، اما آیا اهمیت این موضوع به اندازه توحید یا نبوت است؟ وی افزود:به نظرم این موضوع، راه حل فرهنگی دارد، به احکام و رفراندوم نیاز ندارد. بیشتر جنبه معرفتی دارد.

سید محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: اتفاقی که بر سر فوت خانم مهسا امینی افتاد در واقع جرقه‌ای بود بر انباشت ناراحتی ها، عقده‌ها و مطالباتی که مردم و به ویژه جوانان و زنان داشتند.

عماد افروغ در مصاحبه با شرق بیان داشت که شورش‌هایی که به خاطر مثلا مرگ یک نفر اتفاق افتاده از سر تصادف نیست بلکه یک جنبه ساختاری دارد که عمدتا به نابرابری برمی‌گردد. الان با یک آنارشیسم روبه‌رو هستیم؛ آنارشیسم رها‌شده‌ای که فاقد ایدئولوژی است، فاقد مدیریت است و آنارشیسم به هر حال چیز خوبی نیست. این نارضایتی‌ها، نارضایتی‌های کاذبی نیست، بلکه نارضایتی‌های ساختاری است. تفاوت این اعتراضات، تفاوت سنی معترضان، فقدان لیدرو انسجام و ایدئولوژی در میان معترضان است. برخی تحلیل می‌کنند که اصلا انگار هیچ اتفاقی رخ نداده است! انگار هیچ‌کس به خیابان نریخته است. پنداری که پلیس هیچ قصور و تقصیری نداشته است. خواسته معترضان اصلاً رفع حجاب نیست این غالباً بهره‌برداری بخشی از گروه‌ها به‌ویژه فمینیست‌هاست و نباید هویت انقلاب اسلامی را صرفا و مؤکدا با حجاب گره زد. مسأله کشور ما «حرف» نیست بلکه «عمل» است؛ یعنی ما یک شکاف فاحش بین نظر و عمل داریم و عامل اصلی این شکاف هم منافع عده‌ای است؛ یعنی یک عده منافعشان اقتضا نمی‌کند که این شکاف پر شود.