شعارسال: با عبور از روز ۳۱ شهریور، سال آبی ۹7-۹8 به انتها رسید؛ سالی پر از اتفاقات آبی و متفاوت پس از یک دهه خشک‌سالی؛ سالی که برخی از آمارها و اطلاعات مبنا در حوزه آب‌شناسی کشور را تغییر داد و یک سال شاخص را رقم زد. در سال آبی که گذشت، خوزستان یکی از شدیدترین سیلاب‌ها را تجربه کرد. در فروردین امسال خروجی سد کرخه به بیش از دو هزار مترمکعب برثانیه، خروجی سد دز به بیش از سه هزار مترمکعب بر ثانیه و دبی کارون در اهواز به بیش از سه هزار مترمکعب در ثانیه رسید. آن‌طور که وزیر کشور اعلام کرد، این سیل بر زندگی ۴۰۰ هزار نفر در خوزستان تأثیر گذاشت. طغیان رودخانه‌های کرخه، کارون و دز ۲۱ شهرستان را درنوردید، ۱۳۳ روستا را سیلاب برد و ۳۷۴ روستا به صورت جزئی و کلی تخلیه شدند.

درباره سال آبی ۹7-۹8 گفت‌وگویی با مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق خوزستان انجام داده‌ایم. او معتقد است اتفاقاتی که در سال آبی گذشته رخ داد، تاکنون هیچ کارشناس و متخصصی در صنعت آب وبرق کشور تجربه نکرده.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق خوزستان سال آبی گذشته (مهر ۹۷ تا پایان شهریور ۹۸) را دومین سال پرآب در نیم قرن اخیر در این استان بیان کرد و گفت: بیش از ۳۰ سیلاب بزرگ و کوچک در سال آبی گذشته در خوزستان رخ داد.

داریوش بهارلویی بیان کرد: بر مبنای آمار ثبت شده، سال آبی ۹7-۹8 طی نیم قرن اخیر یکی از متفاوت‌ترین سال‌ها در شرایط منابع آبی خوزستان و کشور با بارش‌های شدید و بی‌سابقه بود که در برخی نقاط همچون شمال کشور بارش‌ها به بیش از یک‌هزار میلی‌متر رسید.

بهارلویی افزود: در اثر این رخدادهای طبیعی و جوی بی‌سابقه، میزان ورودی آب به سدها و رودخانه‌های خوزستان از مرز ۵۲ میلیارد مترمکعب عبور کرد؛ این در حالی است که متوسط آورد رودخانه‌های خوزستان در حدود ۲۹ میلیارد مترمکعب است.

وی اضافه کرد: سال آبی گذشته رتبه دومین سال پر آب در نیم قرن اخیر را پس از سال آبی ۷1-۷2 به خود اختصاص داد؛ البته در صورت تفکیک آمار، در برخی حوضه‌ها مانند کرخه رتبه نخست آورد در تاریخ این رودخانه رقم خورده است.

بهارلویی ادامه داد: در حوضه کرخه بزرگ‌ترین سیلاب تاریخی با دبی پیک لحظه‌ای هشت هزار و ۴۷۷ مترمکعب بر ثانیه در روز ۱۲ فروردین اتفاق افتاد. در حوضه‌های دز، کارون و مارون نیز سیلاب سهمگین بود و در سیلاب اول بین 5 تا ۱۰ فروردین در حوضه کارون ورودی به خوزستان روزانه تا هفت هزار و ۶۹۰ مترمکعب بر ثانیه رسید.

وی گفت: ۳۹ درصد از میزان ورودی آب در شش ماه اول سال آبی و ۶۱ درصد آن در شش ماه دوم وارد مخازن و رودخانه‌ها شد و فروردین امسال با دریافت بیش از ۱۵ میلیارد مترمکعب آب و سهم ۲۹ درصدی از کل میزان ورودی، پرآب‌ترین ماه سال بود.

بهارلویی با بیان این‌که خوزستان بیش از یک دهه و از سال آبی ۸۶-۸۷ درگیر خشک‌سالی بوده، افزود: در سال آبی ۹6-۹7 رودخانه‌های خوزستان با ۶۱ درصد کاهش آورد نسبت به میانگین‌ها روبه‌رو بودند که شدیدترین خشک‌سالی در نیم قرن اخیر به شمار می‌آید.

بهارلویی اضافه کرد: یک دوره خشک‌سالی شدید و تغییر فاز در مدت کوتاهی به یکی از مرطوب‌ترین سال‌های آب‌شناسی که برای بسیاری باورپذیر نبود، به همراه بارش‌های شدید متوالی و سیلاب‌های متعدد شرایط منحصر به فردی رقم زد که مدیریت آن را بسیار دشوار و پیچیده کرد.

وی بیان کرد: در سال آبی که گذشت، تعداد سیلاب‌های مهارشده توسط سدهای استان بیش از ۳۰ سیلاب بزرگ و کوچک بود که فقط یکی از این سیلاب‌ها در پایین‌دست سدها محسوس شد.

بهارلویی با اشاره به رویدادهای بی‌سابقه سال آبی گذشته گفت: وقوع بزرگ‌ترین سیلاب تاریخ حوضه کرخه، ثبت سیلاب‌های تاریخی و بزرگ در حوضه‌های دز و کارون، هم‌زمانی سیلابی‌شدن پنج رودخانه مهم خوزستان و تداوم حدود یک ماه جریانات سیلابی را می‌توان مهم‌ترین ویژگی‌های این سال برشمرد.

به گفته وی در روزهای سیلابی فروردین، طغیان بیش از ۱۶ هزار مترمکعب برثانیه را شاهد بودیم که در برخی ساعات از مرز ۲۲ هزار مترمکعب برثانیه نیز گذشت.

وی اضافه کرد: به این شرایط باید محدودیت‌های طبیعی هر منطقه، سد و اثرات متقابل رودخانه‌ها و وجود شهرها و نقاط مهم جمعیتی در مسیر رودخانه و جریان سیلاب همچنین رعایت نشدن حریم رودخانه‌ها را اضافه کرد، به‌طوری‌که این سیل می‌توانست ماهیت و توسعه همه‌جانبه خوزستان را برای حداقل یک یا دو دهه دستخوش عقب ماندگی کند. همه این‌ها بیانگر بزرگی اتفاقی است که در بهار ۹۸ رخ داد و تلاش زیادی برای مهار و مدیریت آن شد.

بازگشت حیات به تالاب‌ها و رودخانه‌ها

مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب معاونت مطالعات پایه سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به اهداف و سیاست‌های سال آبی گذشته، توضیح داد: حفظ کیفیت آب یکی از این اهداف بوده، چنان‌که بر مبنای آمار کیفی ثبت شده در تمامی مناطق هیچ‌گاه کیفیت آب از مرزهای تاب آوری عبور نکرد و در برخی مواقع به سبب نوسانات طبیعی، واکنش لازم برای برگشتن تعادل به منطقه صورت گرفت.

وی افزود: طبیعی است که در رودخانه‌های خوزستان نوسانات وجود داشته باشد، چرا که طول رودخانه‌ها در کنار منابع آلاینده و زهاب حاصل از کشت وسیع صورت گرفته، به گونه‌ای است که این تغییرات به اجبار رخ می‌دهد، اما برآیند شرایط بسیار مناسب بوده است، به نحوی که در مقطع شهر اهواز به عنوان یکی از نقاط مهم جمعیتی مسیر رودخانه کارون، آب عبوری هیچ‌گاه از حدود ۶۰۰ مترمکعب برثانیه کم‌تر نشد (این در حالی است که در سال‌های گذشته دبی به کم‌تر از ۱۰۰ مترمکعب درثانیه نیز می‌رسید) و کیفیت آب حتی از استاندارد بهتر شد.

بهارلویی اضافه کرد: با توجه به سیاست کشت و برای ترمیم بخشی از خسارات سیل در تابستان جاری محدودیتی در میزان کشت لحاظ نشد، اما با وجود هشدارهای سازمان آب و برق در نبود برداشت درست از تعریف و مفهوم محدودیت و همچنین با وجود اعلام ظرفیت شبکه‌های آبیاری، کشت بیش از ظرفیت به ویژه محصولات پرمصرف انجام شد که این امر اخلال در برنامه‌ریزی منابع و مصارف آب را به دنبال داشت.

وی یکی دیگر از اهداف مهم در برنامه‌ریزی آبی در این سال را حفظ شرایط و احیای تالاب‌های خوزستان بیان کرد و گفت: تالاب‌های خوزستان در اثر سیلاب‌ها و بارش‌های مناسب جان تازه‌ای گرفته و حیات به آن‌ها بازگشته است؛ با وجود فشار مضاعف بر مخازن سدها تلاش شد حقابه آن‌ها در هر رهاسازی حتی بیش از نیاز منطقه و برای مقابله با برداشت‌های بی‌رویه یا غیرمجاز لحاظ شود.

به گفته وی شواهد زیستی و بازدیدهای فنی متخصصان از تالاب‌ها گویای آن است که این هدف تا حدود زیادی محقق شده، هر چند ممکن است رضایت دوستداران محیط زیست را کاملاً برآورد نکرده باشد.

افزایش ۲۳۶ درصدی تولید برق

مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب سازمان آب و برق خوزستان همچنین یکی دیگر از اهداف را برنامه‌ریزی در زمینه تولید انرژی برقابی و جلوگیری از کمبود انرژی در یکی از گرم‌ترین تابستان‌ها دانست و بیان کرد: در سال آبی جاری میزان تولید و آمادگی نیروگاه‌های برق‌آبی نیز بسیار مطلوب بوده و نقش بی‌بدیلی در جلوگیری از کمبود انرژی ایفا کرده‌اند.

وی با اشاره به رشد ۲۳۶ درصدی تولید برق در مقایسه با سال پیش از آن توسط نیروگاه‌های برق‌آبی خوزستان، افزود: در این مدت بیش از ۲۶ هزار گیگاوات ساعت انرژی برقابی در خوزستان، به ویژه در تابستان که هم‌زمان با حداکثر مصرف است، تولید شد. این نیروگاه‌ها پس از سیلاب عظیم بهار ۹۸ همچنان با آمادگی کامل در همراهی با سیاست‌های برق و انرژی خوزستان به کاهش خاموشی‌ها کمک کردند.

پیش‌بینی، زود است

بهارلویی درباره برنامه‌ریزی مخازن سدهای خوزستان برای سال آبی ۹8-۹9 نیز توضیح داد: برنامه‌ریزی به‌گونه‌ای انجام گرفته که ضمن تأمین و تحقق اهداف، کنترل و تعدیل سیلاب‌های محتمل در سال آبی جدید و فصول پاییز و زمستان با حداکثر بهره‌وری در سدها مدیریت شود و خطری مناطق پایین‌دست را تهدید نکند.

وی شایعات درباره وقوع حتمی سیلاب را رد کرد و افزود: نمی‌توان وقوع سیلاب را از هم‌اکنون پیش‌بینی کرد، اما باید به این مسأله توجه کرد که سیل یکی از خصوصیات و ویژگی‌های رودخانه‌های خوزستان است.

بهارلویی درباره تمهیدات لازم نیز گفت: ذخایر سدهای خوزستان در ابتدای سال آبی جدید نسبت به مشابه پارسال 9/2 برابر بیش‌تر است و برنامه‌ریزی شده که سدهای این استان با حجم خالی بیش از هشت میلیارد مترمکعب دوره سیلابی را آغاز کنند تا اجازه ندهند که مشکلی در پایین‌دست سدها ایجاد شود، در همین حال کشت غالب منطقه در این فصول نیز انجام شود.

وی ادامه داد: در حوضه مدیریت مخزن، تشکیل کارگروه اقدامات دفاتر ستادی سازمان آب و برق خوزستان، تشکیل جلسات شورای مدیریت به‌هم پیوسته منابع آب، هماهنگی برای تشکیل میز پیش‌بینی هواشناسی بین سازمان آب و برق، مدیریت بحران و هواشناسی استان و برنامه‌ریزی مخازن سدها و رصد همه روزه منابع آبی و ایجاد حجم خالی مناسب کنترل سیل از اقداماتی است که انجام شده یا در حال انجام است.

تکالیف پیش و پساسیل

بهارلویی افزود: پراکنش جغرافیایی حوضه‌های آبریز و رودخانه‌های منتهی به خوزستان، چندین استان را در بر می‌گیرد و سدها یک نقطه کنترل‌کننده در مسیر رودخانه‌ها هستند که نمی‌توان انتظار داشت تمامی بار مدیریت آب و چالش‌های متعدد، با برنامه‌ریزی آن‌ها حل شود؛ بنابراین در مدیریت سیل باید اقدامات متنوعی در بالا و پایین‌دست سدها صورت گیرد.

وی با تأکید بر عملی‌شدن تکالیف و وظایف سازمان‌ها که نقش موثر و تعیین‌کننده‌ای در کاهش خطرات و خسارات سیل دارد، افزود: تسریع در بازسازی سیل‌بندها، اختصاص بودجه مناسب برای طرح‌های انحراف سیل مانند خسرج در حوضه کرخه، اصلاح جاده‌های ساحلی در اهواز، داشتن نقشه و پلان عملیاتی برای مواقع بحرانی و توجه به حریم رودخانه‌ها در بازسازی‌ها همه از الزماتی هستند که باید به آن‌ها توجه شود.

وی اضافه کرد: به گواه مستندات فنی، بازرسی‌ها و گزارشات دستگاه‌های ناظر و هیئت‌های تحقیق و در نهایت آمار ثبت شده، یکی از موفق‌ترین کارنامه‌ها در زمینه مدیریت مخزن و سیل کشور، در سال آبی گذشته در خوزستان رقم خورده است. اگر چه خسارت‌های سیلاب نگذاشت مردم و به ویژه کشاورزان و روستاییان شیرینی این اقدامات را بچشند، اما باید مجموعه این اقدامات و بزرگی حادثه رخ داده در کنار هم سنجیده شود.

بهارلویی بیان کرد: فراز و نشیب‌های بسیاری در سال آبی گذشته وجود داشت. در وقایع سیل و پس از آن بی‌مهری زیادی به کارکنان سازمان آب و برق شد و حتی برخی تلاش کردند تا آنان را روبه‌روی مردم جلوه دهند، ولی مفتخر هستیم که جزئی از همین مردم هستیم و در کنار آنان تمامی تلاش خود را با نگاه به تجربیات سیل ۹۸ برای مدیریت بهینه آب در سال آبی پیش رو به کار می‌بریم و برای این مهم، همیاری آحاد مردم شریف خوزستان و سایر بهره‌بران آب، دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول اثرگذار خواهد بود.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 6مهر1398 ، کدخبر: 75609: sabzineh.org