شعارسال: کتاب به آن پرداخته می‌شود «تسامح در ادله سنن» است. این تسامح، یعنی در اخباری که متکفل به بیان مستحبات هستند، علما در آن‌ها سخت‌گیری نکرده و شرایط خبر صحیح و مؤثق را لازم ندانسته؛ بلکه به اخبار ضعیف برای اثبات افعال مستحب اکتفا کرده‌اند. در این بررسی تفاوت دیدگاه اسلام و لیبرالیسم درباره تسامح و تساهل، بیان و آسیب‌های تسامح در ادله سنن، بررسی و به اشکالات وارده بر آن، پاسخ داده شده است.

بحث تسامح و تساهل از جمله مباحثی است که در ادبیات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ما همواره مورد چالش بوده و جریان‌های فکری و سیاسی هرکدام با توجه به منافع و رویکرد‌های خاص خود، به گونه‌ای متفاوت این مقوله را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند، دیدگاه‌های شهید مرتضی مطهری که در تبیین اسلام ناب در تمامی عرصه‌ها زبانزد خاص و عام است، در این زمینه نیز مورد استناد بسیاری از نویسندگان قرار گرفته و این مقوله را تبیین کرده است. به منظور بررسی موضوع تسامح و تساهل به گفتگو با مصطفی برامکی، نویسنده کتاب «تسامح و تساهل در ادله سنن و آسیب‌های آن» پرداخته‌ایم که شرح آن در ادامه آمده است.

چه انگیزه‌ای موجب تألیف کتاب «تسامح و تساهل» شد؟

در تألیف کتاب «تسامح و تساهل» بیشتر انگیزه سیاسی و دینی مطرح بود. اگر بخواهیم مختصراً به بحث تسامح و تساهل در جامعه اشاره کنیم، می‌بینیم که یکی از ضروریات هر جامعه‌ای در موضوعات دینی و سیاسی، بحث تسامح و تساهل است. یکی از ابزار‌های حکومت، زندگی مسالمت‌آمیز و جلوگیری از تضاد است که در این راستا نهایتاً به این نتیجه می‌رسیم که باید نوعی تسامح و تساهل در هر دیدگاهی وجود داشته باشد.


مفهوم تسامح و تساهل در اسلام و آموزه‌های پیامبر (ص) چیست؟

تسامح و تساهل به این معنی است که انسان از روی آگاهی و با سعه صدر بخواهد دیدگاه مخالف را به نوعی تحمل کند، البته در این خصوص باید به چند نکته توجه کنیم، یکی اینکه این موضوع به معنی پذیرش دیدگاه نیست، یعنی اگر ما بخواهیم در خصوص تسامح و تساهل بحث کنیم به این معنی نیست که هر دیدگاه و اندیشه سیاسی را بپذیریم که در اینصورت دچار مشکل می‌شویم، لذا تسامح و تساهل به معنی پذیرش نیست حتی در آیات و روایات اسلامی این موضوع مفهومی گسترده‌تر و متفاوت‌تر دارد.

تسامح و تساهل در یک بیان آن گونه رفتاری است که فقط به پذیرش عقاید مخالف قناعت نکند، یعنی اینکه اگر صرفاً بخواهیم دیدگاه مخالف را تحمل کنیم، قانع کننده نیست، بلکه باید به صاحبان دیدگاه‌ها اجازه اظهار نظر بدهیم که اظهار وجود کنند. اگر بخواهیم از نظر رفتاری در رابطه با این موضوع بحث کنیم، طبیعی است که در هر جامعه‌ای چه در زمان پیامبر (ص) و چه در بدو اسلام و همچنین در جامعه‌ای که افراد، گروه‌ها، احزاب مختلف، آداب و رسوم و فرهنگ‌های متفاوت وجود دارد، تسامح و تساهل بسیار لازم می‌شود.

اگر بخواهیم این واژه را با تلرانس مقایسه کنیم، یک وجه اشتراک و وجه تمایزی بین این دو واژه وجود دارد. از نظر کاربردی، تلرانس بیشتر جنبه سیاسی دارد، ولی اگر بخواهیم در خصوص تسامح و تساهل بحث کنیم این موضوع بیشتر اخلاقی و دینی است یعنی اینکه ما بیشتر در حوزه دین می‎توانیم تحمل کنیم و با دیدگاه‌های متفاوت کنار بیاییم.

 

موضوعی که جای فکر کردن دارد، این است که تسامح و تساهل با بی تفاوتی در جامعه فرق می‌کند. در واژه تسامح همواره یک نوع بزرگواری، احسان و بخشش وجود دارد. تحمل به معنی حمل کردن است و بردباری طرف را در مقابل دیدگاه‌های مختلف می‌رساند. در واقع تساهل درست در حالت کلی یک نوع سعه صدر است که برای حاکمیت سیاسی لازم است، تسامح و تساهل با بی تفاوتی فرق دارد اگر بحث تساهل را به تحمل معنی کنیم و نه پذیرش عقاید مخالف، لازمه آن تحمل عقیده‌ای است که ممکن است از نظر شخصی منفور باشد، اما آن را تحمل می‌کند؛ بنابراین تحمل به معنای پذیرش نیست، چون هر شخصی اگر بخواهد هر دیدگاه سیاسی را بپذیرد در هر نوع تصمیم‌گیری نمی‌تواند مفید باشد در بحث آموزه‌های دینی نیز آنجا که خداوند می‌فرماید: «لااکراه فی دین» این به نوعی تساهل در دین و آزاد بودن هر شخص را در موقوله دین بیان می‌کند.

در خصوص تسامح و تساهل دیدگاه و اندیشه‌های عالمان و محققان بسیاری از جمله شهید مطهری، محقق خوانساری و ... وجود دارد. بحثی که محقق خوانساری در رابطه با ادله سنن مطرح کرده در جایگاه دینی ما بسیار با اهمیت است و می‌تواند برای اندیشمندان به عنوان چراغ راهی باشد. البته دیدگاه شهید مطهری و امام خمینی (ره) همه دیدگاه‌هایی حائز اهمیت هستند. اینکه دیدگاه محقق خوانساری انتخاب شده به این دلیل است که در این باب چندین کتاب را از محقق خوانساری خوانده و بررسی کرده‌ام و برای من حائز اهمیت بود که بحث تسامح و تساهل چه جایگاهی از دیدگاه بزرگان دینی ما دارد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ انتشار: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹، کدخبر: ۲۹۱۳۵۷، www.ibna.ir