اقوام ساکن در استان گلستان

شعار سال: استان گلستان با مساحتي بالغ بر 74/437/ 20 كيلومتر مربع و بر اساس آخرين برآورد جمعيتي (سال 1383) با جمعيتي حدود 1650000، نفر در سال 1376 از استان مازندران جدا و به نام گلستان نام گذاري شد اين استان داراي 11 شهرستان، 21 شهر، 21 بخش، 50 دهستان، 944 آبادي داراي سكنه و 75 آبادي خالي از سكنه مي باشد. اين استان از شمال به جمهوري تركمنستان با حدود 320 كيلومتر مرز آبي و خاكي و از سمت غرب با استان مازندران و از سمت شرق با استان خراسان شمالي و سر انجام از سمت جنوب به استان سمنان هم مرز مي باشد. اقوام ساكن در استان گلستان به ترتيب عبارتند از : تركمن (1/33 درصد)، سيستاني (4/15 درصد)، بلوچ (3/4 درصد)، كرد (5 درصد)، قزاق (2 درصد)، مسيحي، بهايي، فرق صوفي مانند گنابادي و ...، و مابقي جمعيت قوميت فارس را تشكيل ميدهند كه فارس ها نيز به دوگروه عمده مهاجر و بومي تقسيم مي شوند.

در استان گلستان اقوام مختلفي زندگي مي كنند كه ضرورت دارد به تفكيك بررسياين اقوام پرداخته شود.

1. تركمن ها

تاريخچه قوم تركمن

تركمن ها كه آن را «اغوز» يا «غز» نيز نامديده اند. شاخه اي از تركان آسياي ميانه هستند كه از عهد قديم در صحراهاي وسيع بخش هاي سفل هاي رود سير دريا (سيحون) و بين درياي آرال به زندگي چادرنشيني روزگار مي گذراندند. در مورد چگونگي و پيدايش و خاستگاه اين قوم، نظريات متفاوتي وجود دارد ولي نظر غالب بر اين است كه از آسياي جنوب شرقي (حوالي چين) به اين منطقه آمده اند. تا حدود قرن هفتم ميلادي «تركمن ها» جزئي از قوم بزرگ ترك بودند. در اين سال ها به دنبال اضمحلال امپراطوري گوگ ترك، گروهي از ترك ها كه به نام «اغوز» ناميده شدند. از آنان جدا شده و از ناحيه ارخون به طرف آرال و سيد دريا كوچ كردند.

پيدايش لفظ «تركمن» نيز به حدود قرن 10-9 ميلادي مربوط مي شود. در زمان سلطان «مسعود غزنوي» تركمن ها كه مردمي دامدار بودند به دنبال مرتع بهطرف گرگان كوچ كردند. بين سلطان مسعود و تركمن ها جنگ درگرفت و سلطانشكست خورد و دولت غزنوي منقرض و دولت سلجوقيان روي كار آمد. بعد از آن درطول تاريخ پسروي و پيشروي هايي توسط تركمن ها در سرزمين گرگان انجام ميگرفت. براي مثال در سال 1134 هجري قمري به دنبال انقراض صفويان و به قدرترسيدن محمود افغان، تركمن ها از ضعف دولت مركزي استفاده نموده و درمناطقسرسبز گلستان پيشروي كردند. روحيه صحرانشيني تركمن ها از يك سو وسياست هاي نابخردانه حكومت مركزي از سوي ديگر باعث مي گرديد كه بين تركمنها و حكومت مركزي هميشه جنگ و درگيري وجود داشته باشد.
در سال 1880 ميلادي تركمنستان به طور كلي به تسخير روس ها در آمد و بين دوكشور ايران و شوروي سابق مرز تعيين شد و اين امر باعث گرديد كه بسياري از فاميل ها و بستگان دور و نزديك ترمن در دو طرف مرز قرار گرفته و براي هميشه ازديدار هم محروم شوند و از طرفي تركمن ها كه به شغل عشايري مشغول بودند.نتوانند به اين طرف و آن طرف مرز ييلاق و قشلاق نمايند.تركمن ها تحت حكومت ايران به دليل روحيه صحرانشيني از يك طرف و عدم زيركيدولت مردان در رام نمودن آنان هميشه بين حكومت و تركمن ها اختلاف و درگيريوجود داشت. در سال 1342 هجري قمري اقدامات حكومت در به اطاعت در آمدنتركمن ها شدت گرفت و اين امر باعث شد كه اتحاد بين طوائف تركمن (گوكلان ها،يموت ها، آتاباي ها، جعفرباي ها و ...) ايجاد شود و شورايي با شركت 6 نفر ازطوائف (كر، توماچ، آرق، كل، قرنجيك و كلته) تشكيل و قرار شد نمايندگان آتاباي ها و گوكلان ها نيز به آن ها بپيوندند. دو سال بعد نيروهاي رضاخاني براي سركوبتركمن ها در چهار ستون به طرف صحرا حمله و تركمن ها را سركوب نمود و آنان رامجبور به اسكان نمود و از حركت هاي گروه هاي كوچنده (عشاير) ممانعت به عملآورد.

تركمن ها در گلستان

جمعيت تركمن ها در استان گلستان بالغ بر 500000 نفر و با توجه به جمعيت كلي استان بيش از 33% را شامل مي شوند و تراكم جمعيتي آن ها عمدتاً در شهر هاي جدار مرز وجود دارد و به ترتيب در گميشان (100%)، آق قلا (98%)، بندرتركمن (85%)، گنبد (77%)، كلاله (55%) و مينودشت (40%) از جمعيت اين شهرها را تراكمهتشكيل مي دهند و درصد كمي نيز در شهرهاي ديگر استان از جمله مركز استان(گرگان) ساكن هستند و درتوصيف وضعيت سرزميني 6/37% مساحت استان با تراكم نسبي 47 نفر در هر كيلومتر مربع در اشتغال قوميت تركمن است كه اين امرگوياي اهميت اين قوم در معادلات استاني و مالاً كشوري است.

اسامي اقوام، طوائف و تيره ها، وجه تسميه

تركمن ها به 9 ايل تقسيم مي شوند. البته ايل ها، طوائف و تيره هاي تركمن تشتتآراء وجود دارد بعض آن را تا 9 و بعضي تا 24 نيز ذكر كرده اند.ايل هاي موجود در ايران عبارتند از: «يموت»، «گوگلانگ»، «تكه» و تعداد بسيار كمي«نخورلي» بر طبق يكي از اساطير مجمود در ميان تركمن ها مردي داراي 3 زن بوده ودر ايام حاملگي، هر كدام از زن ها از شوهر شكارچي خود تقاضاي گوشتي را ميكنند.
شوهر براي زن اولش «قوچ كوهي» را شكار كرده، مي آورد. براي زن دومش شكاريپيدا نمي كند در نتيجه «گرگي» را شكار كرده و جگر آن را براي زنش مي آورد. برايزن سومش نيز «گوسفندي آبي رنگ كه در ضمن لنگ نيز بوده»، كشته و مي آورد.

هنگام تولد پسران، زنان از شوهر خود، براي آن ها تقاضاي اسم مي كنند. شوهربراي پسر اول خود نام «تكه»، را انتخاب مي كند. براي فرزند دوم، «يموت» و برايفرزند سوم نام «گوگلانگ» را بر مي گزيند. «تكه» به معناي قوچ كوهي، «يموت بهمعناي گرگ و «گوگلانگ» به معناي گوسفند لنگ آبي مي باشد.

يموت هاي ايران به دو طائفه بزرگ «جعفرباي» و «آتاباي» تقسيم مي شوند.گوگلانگ ها نيز به دو طائفه «دودرغه» و «غايي» تقسيم مي شوند. طوائف نيز به تيرههاي متعددي تقسيم مي شوند. مثلاً آتاباي ها به دو تيره «آق» و «آتاباي» وجعفرباي ها به دو تيره «يارعلي» و «نورعلي» تقسيم مي شوند.
طوائف مقدس: طوائف «آتا» و «خوجه» و «مختوم» خود را از شجره خلفاي راشدينمي دانند، اين طوائف كه در ميان تركمن ها از اقوام خاصي برخوردارند «اولاد» ناميدهمي شوند و به عنوان طوائف مقدس از آن ها ياد مي كنند نقش مهمي را در رفعمخاصمات دارند. تركمن ها بر اين باورند كه هر كس به اين طوائف مقدس آسيببرساند مورد عقوبت الهي قرار مي گيرد و به همين دليل در جنگل ها و ... آنان بهعنوان گروه بي طرف و ميانجي عمل مي كنند.

«نمودار طوائف مقدس با اعتقاد تركمن ها»

عبد شمس- عثمان بن عفان- آرتا
هاشم- علي بن ابي طالب (ع)- خوجه
عامر بن عمرو- ابوبكر بن قحافه- شيخ
نفيل بن الغري- عمربن خطاب- مختوم

گزارشي از توزيع جمعيت قوم تركمن در استان گلستان

شناخت جمعيت و كسب اطلاعات دقيق در خصوص جمعيت استان گلستان ودگرگوني هاي آن در گذشته و پيش بيني آن در آينده براي برنامه ريزي توسعهفرهنگي، اقتصادي- اجتماعي، سياسي و امنيتي استان ضرورتي امكان ناپذيراست.

بر اساس نتايج سرشماري انجام شده در استان گلستان بالغ بر 1531910 نفرجمعيت شامل 305088 خانوار مي باشد كه از اين تعداد 504381 نفر جمعيت شامل85778 خانوار آن به قوم تركمن اختصاص دارد.

توزيع فراواني جمعيت قوم تركمن با كل جمعيت ايراني به تفكيك شهرستان

در استان گلستان

داده هاي آماري در جدول فوق بيانگرآن است كه از مجموع 504381 نفر جمعيت قومتركمن در استان گلستان به تفكيك 108674 نفر در شهرستان كلاله، 8197 نفر درشهرستان مينودشت، 183274 نفر در شهرستان گنبد، 12549 نفر در شهرستانعلي آباد،79190 نفر در شهرستان آق قلا، 2519 نفر در شهرستان گرگان، 52 نفردر شهرستان كردكوي، 109875 نفر در شهرستان بندرتركمن و 51 نفر در شهرستانبندرگزسكونت دارند.

2. قوم « سيستاني »

آخرين و گسترده ترين موج مهاجر اخير سيستاني ها، مهاجرت آنان به گرگان زميناست كه از جهل يا پنجاه سال پيش آغاز شده و در فاصله سال هاي 1330 تا 1350به اوج خود رسيده است . علت اصلي اين مهاجرت خشك شدن آب منطقه ناشي ازبازسازي نشدن بندهاي تاريخي هيرمن و تقسيم سيستان و ايجاد بند هاي جديد درافغانستان بر هيرمند و تغيير مسير آب اين رودخانه در بعضي موارد است. در بارهجمعيت مهاجرين سيستاني در استان گلستان بايد گفت پس از بوميان اين منطقه وتركمن ها از نظر تعداد سومين گروه جمعيتي و تعداد آن ها از غرب به شرق استانرو به افزوني است

پراكندگي جمعيت سيستاني هادر استان

غرب استان ار دير باز آباد بوده و به خاطر مرغوبيت زمين و امنيت كافي از گذشته ايدور جمعيت زيادي داشته و تمركز شديد جمعيت باعث شده كه اراضي مزروعي بهواحدهاي كوچك (( خرد مالكي)) تقسيم شود فلذا جايي براي پذيرش غير بومي هاو مهاجران نداشت اما شرق استان از گذشته اي دور به جهت عدم امنيت و تاخت وتاز تراكمه بيشتر زمين هايش به زير كشت نرفته و مناطق وسيعي از اين منطقهخالي از جمعيت مانده بود. همچنين حضور مالكان بزرگ مزيد بر علت بوده چرا كه نيازمبرمي به كارگر كشاورزي به ويژه براي محصول پنبه داشتند و كارگران سيستاني بامزد كم موقعيت مناسبي براي مالكان به وجود مي آورد و آن ها بي درنگ به جذباين كارگران در واحدها و سازمان هاي كشاورزي خود پرداختند و به همين دليلبيشترين رقم توزيع مهاجرين سيستاني در سطح استان به قسمت هاي شرقياستان اختصاص دارند.

در حال حاضر 15% از جمعيت استان را قوم «سيستاني» تشكيل مي دهند وهمچنان كه اشاره شد عمدتاً در شرق استان سكونت دارند.

3- قوم « قزاق »

حدود 70 الي 80 سال پيش نزاع ها و درگيري هايي كه بين اقوام مختلف در منطقهآسياي ميانه وجود داشت تعدادي از قزاق ها به دليل شرايط بد و ترس از كشتارتوسط اقوام رقيب به كشورهاي همجوار همچون چين، مغولستان، افغانستان،تركمنستان و ايران كوچ كردند. از جمله حدود 500 خانوار از قزاق هاي ساكن استان«منقشلاق» واقع در غرب قزاقستان از طريق تركمنستان به ايران پناه آورده وشهرهاي بندرتركمن و گرگان اسكان يافتند و به مرور زمان در اين شهرها گردهمآمده و محله خاص خود را برپا كردند. از خصوصيات عمده جمعيت قزاق جوان بودن آناست، در واقع نيمي از مهاجرين قزاق به سبب شرايط نامساعد اجتماعي و اقتصادي ايران در بين سال هاي 1313 تا 1320 هنگام مهاجرت تلف شدند و به همبنخاطر خانواده هاي فعلي قزاق قبل از انقلاب پر اولاد بودند.

دين و مذهب

گرايش عموم قزاق ها به اسلام از قرن شانزدهم ميلادي آغاز و در طول قرن نوزدهمتكميل شد، قزاق هاي مقيم استان 98% سني حنفي و تقريباً دو درصد مذهبشيعه و چند نفر نيز مسيحي هستند.

ويژگي هاي منحصر به فرد

قوم قزاق عموماً افرادي كوشا و پرتلاش هستند و به كار فني بيشتر علاقمند بوده واز نظر فرهنگي و اجتماعي به شدت نسبت به حفظ اصالت هاي قومي خود متعصببوده و جامعه اي بسته دارند به طوري كه با هدف حفظ اصالت نژادي خود از هرگونهوصلت با غير قوم خود خودداري مي كنند و افرادي كه با نژاد و قوم ديگري وصلتنمايد را تحقير مي كنند و افراد پست و خائن به قوم قزاق مي شمارند.

4- قوم «ترك»

مردم آذري در طول تاريخ همواره آماج تبليغات «پاك تركسيم» و «پا آذريسم» بوده اند.پس از سركوب فبنه آذربايجان و چرخش سياست شوروي تعداد زيادي از فعالينفرقه دمكرات آذربايجان مجبور به ترك وطن شدند و بسياري از آن ها به شورويعزيمت و در جمهوري آذربايجان آقامت گزيدند. برخي نيز به استان هاي حاشيه مرزشوروي از جمله مازندران و گلستان فعلي نقل مكان كردند. در استان گلستانجماعت آذري زبان بيشتر در شرق استان متمركز شده اند و اكثريت قالب آن ها درراميان، گنبد و گاليكش ساكن و تعدادي ديگر در شهرستان هاي استان پراكندههستند و حدود 5% جمعيت استان را آذري زبان ها تشكيل مي دهند.

5- قوم «بلوچ»

همان شرايطي كه باعث مهاجرت قوم سيستاني به استان شده بود دقيقاً در همانشكل و وضعيت باعث مهاجرت اقليتي به نام قوم بلوچ به استان شد و اين قومبيشتر در شرق استان ساكن مي باشند و بلوچ ها سني حنفي هستند و حدود3/4% از جمعيت استان را تشكيل مي دهند و اين قوم داراي ويژگي هاي فرهنگي،اجتماعي و ... من دي بوده و معمولاً اين افراد در استان گلستان به كشاورزي ميپردازند و دربين آن ها تعصب زياد حصر به فر وجود داشته و با توجه به اين تعصبات،دراستان گلستان اين قوميت از سطح سواد پايين تري برخوردار مي باشند كه اينمسأله باعث بروز مشكلات فرهنگي و اجتماعي براي افراد اين قوم و ساير افرادگرديده است.

6- فارس ها

در استان گلستان فارس ها شامل گيلك ها، گرگاني ها، ترك رامياني، تركمينودشتي، مهاجرين خراساني، استان سمنان و ... بوده و كليه اين قوم دارايمذهب شيعه بوده و اين اقوام داراي ويژگي هاي فرهنگي و اجتماعي خاص خودبوده و اين اقوام در استان گلستان در كنار ساير اقوام زندگي مي نمايند و از نظر آئينهاي فرهنگي همانند ساير اقوام ساكن در ايران بوده كه در ذيل به بيان برخي از آنهامي پردازيم.

آئين ها و گروه هاي مذهبي

همانطور كه در مباحث قبلي اشاره شد 61 درصد از جامعه تحت پوشش را اهلتشيع و 39 درصد از آنان را اهل تسنن تشكيل مي دهند.
اهل تشيع را گروه هاي فارس، ترك، سيستاني و ... و اهل تسنن را نيز گروه هايتركمن و بلوچ تشكيل مي دهند.

با اندكي تلخيص و اضافات برگرفته از وبلاگ ایرانشناسی، تاریخ انتشار: -، کد مطلب: -:www. 0098iranian.blogfa.com