آتشکده اصفهان

در 8 کیلومتری غرب اصفهان، بلوار آتشگاه اصفهان، کوهی به نام آتشگاه قرار دارد که بر آن آتشکده ای در میان دژی به نام دژ ماربین و برفراز کوهی که حدود 1600 متر از سطح دریا ارتفاع دارد بنا شده است آتشگاهی از دوران ساسانیان که بعدها در دوران اسلامی نیز آثار دیگری به آن افزوده شده است.

شعار سال: آتشگاه اصفهان یا کوه آتشگاه از بناهای تاریخی شهر اصفهان و از یادگارهای ایران باستان است و از خشت های بزرگ با ملاط خاک رس ساخته شده است و پلان آن دایره است. آتشگاه اصفهان از بناهای تاریخی اصفهان و از یادگارهای ایران باستان است. این بنا نزدیک رودخانه زاینده رود است و ساخت آن را به دوران ساسانی یا پیش از آن نسبت داده ‌اند. آتشگاه اصفهان یکی از سه اثر قدیمی به جا مانده از دوران باستان و از نظر بزرگی سومین اثر موجود در شهر اصفهان است و یکی از 7 آتشکده بزرگ ایران در زمان قباد ساسانی می ‌باشد. این بنا به شماره 380 در تاریخ 1330/9/11 در فهرست آثار ملی ثبت گردید.

قدمت و کاربری بنای آتشگاه نزد صاحب نظران مورد اختلاف است. این بنا را به دلیل کاربرد چوب در میان رج‌های خشت چینی یادآور معماری قدیم بین ‌النهرین می ‌دانند. طی مطالعات باستان ‌شناسی گروه ایتالیایی به سرپرستی پرفسور گالدیری، طول عمر مصالح به کار رفته در ساختمان آتشگاه را 1400 پ. م تخمین زده ‌اند. مساله جالب توجه دیگر حضور قومی در هزاره سوم پیش از میلاد در حدود اصفهان و بختیاری امروز است. بنابراین کاملاً محتمل است که بنای آتشگاه در ابتدا یک معبد مشابه معابد بین ‌النهرین بوده ‌باشد. در ویکی پدیا قدمت آن را تا هفت هزار سال هم ذکر کرده اند.

مهمترین آتشکده های عهد ساسانی عبارتند از : آذر فرنبغ، آذر گشسب و آذر برزین مهر. آثار برجای مانده روی قله کوه منفرد آتشگاه در مغرب اصفهان که مشرف به جاده اصفهان و نجف آباد است به احتمال قوی، اساس و بنیاد یک آتشکده از دوره ساسانیان است که بعدا در دوره های اسلامی، آثار دیگری بر آن افزوده شده است.

آنچه اکنون در میان ویرانه ای برجا مانده و جلب نظر می ‌کند، یک بنای استوانه ‌ای شکل با پلان هشت ضلعی است. آندره گدار این بنا را که دارای طاقچه‌هایی با قوس جناغی است مربوط به دوره اسلامی می‌ داند. از طرفی با تسلط باطنیان اصفهان در اواخر سده پنجم هجری بر آتشگاه احتمال می ‌رود که بنای آتشگاه با وجود هشت درگاه گشوده به هشت سوی مختلف در مقام یک برج دیدبانی ساخته شده ‌باشد.

سیرو اشاره می ‌کند این مجموعه با وجود استحکامات متعدد، نمی ‌تواند قلعه بوده‌ باشد چرا که فضاهای تالارمانند و آب‌انبارها در آن وجود ندارد. سیرو، آتشگاه را در بدو امر یک اقامتگاه موقت سلطنتی می‌ شمرد و معتقد است که در ایران، حتی در پیش از اسلام، هرگز چنین بناهایی را کاملاً از مصالح سخت نمی ‌ساخته ‌اند.

در واقع این مکان بیشتر در زمره ترکیب ‌هایی می‌ گنجد که در آنها یک آتشگاه (اتاق نگهداری شعله مقدس) در پای یک تپه مقدس (آتشکده) جهت برپایی مراسمی احداث می ‌گردید. بنابراین، احتمالا، این مکان ابتدا اقامتگاهی شاهانه بوده ‌است که در قرون بعد به خدمت برگزاری مراسم دینی گرفته شده ‌است.

ایرانیان قدیم پیش از آنکه به دین اسلام درآیند، پیرو آیین زرتشتی بودند و در آیین زرتشت برای تجلیل آتش که به نظر آنها یکی از اصول چهارگانه مقدس بود، تشریفاتی انجام می دادند و هنوز هم انجام این تشریفات در میان ایرانیانی که آیین قدیم خود را حفظ کرده اند، معمول است. آتش مقدس در آتشگاه های محفوظ نگهداشته می شد و نمی بایست هیچوقت خاموش شود. از آنجا در مواقع مشخصی ترکه های چوبی را مشتعل می کردند و به آتشکده ها که بواسطه سبک معماری شان به «چهارتاقی» مشهورند، می آوردند و مراسمی انجام می دادند و سرودهایی می خواندند و مردمی که در اطراف این چهارتاقی گرد آمده بودند، در انجام این مراسم شرکت می کردند. بسیاری از این آتشکده ها پس از اسلام در ایران تبدیل به مسجد شد، ولی آتشکده هایی که در نقاط دوردست یا کم جمعیت قرار داشتند، به حال خود باقی ماندند.

صادق هدایت نویسنده شهیر ایرانی در کتاب اصفهان نصف جهان درباره آن چنین نوشته ‌است :

"کوه آتشگاه، روز آبادیش، شکوه مخصوص داشته ‌است. این پرستشگاه مانند مسجد و کلیسا دورش دیوار نداشته و چیزی را از کسی نمی ‌پوشانیده. مانند آتش؛ سره و پاکیزه بوده. همان آتش جاودان نماینده پاکیزگی و زیبایی که به سوی آسمان زبانه می ‌کشیده و در شب‌های تار، از دور، دل‌های افسرده را قوت می ‌داده و از نزدیک، با پیچ و خم دلربا، با روان انسان گفتگو می ‌کرده.”