شعارسال : آيت الله دکتر هاشم هاشم زاده هريسي همزمان با لیالی قدر و ماه مبارک رمضان در گفتگو با خبرنگاران به موضوع دعا و بهره برداري از ظرفيت هاي راهبردي، فرهنگي و اعتقادي نيايش پرداخته و گفت: دعا در تقسيم اوليه در كل دو نوع است اول دعاهاي انشايي و ارتجالي است. گفتگوي خودماني بين مخلوق و خالق كه از هر شخص و انسان مؤمني در مواقع نياز و گرفتاريها يا در مقام عشق و اقبال به پروردگارش با هر زبان و لساني به طور خودماني بالبداهه انشاء و صادر مي شود و به پيشگاه پروردگار قاضي الحاجات عرضه مي گردد. راز و نياز، اتصال و ارتباط شخصي هر انسان و هر مخلوق با ايمان و عاشق خدا با خالق و پروردگارش به وسيله آن دعاها و راز و نيازها هر وقت كه بخواهد برقرار مي شود و اين نوع دعاها را "دعا كردن" مي نامند كه بسيار مقدس، زيبا، عاشقانه، نيازمندانه و سرنوشت ساز است. این نوع دعاها نزديك ترين، ساده ترين و همگاني ترين راه ارتباط مخلوق با خالقش و گفتگوي عبد با معبود و پروردگارش می¬باشد و يكي از نعمت ها و عنايت هاي بزرگ الهي نسبت به بندگانش اين است كه اجازه چنين ارتباط شخصي، بي آلايش و بي تشريفات گفتگوها، درد دل ها، عرض حاجات و راز و نيازها را با مقام شامخ الوهيت به بندگانش عطا فرموده است، چنانچه در مناجات سيزدهم امام سجاد زين العابدين و السّالكين اين حقيقت چنين آمده است: " ... وَ مِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَيْنا جَرَيانُ ذِكْرِكَ عَلى أَلْسِنَتِنَا، وَإذْنُكَ لَنا بِدُعآئِكَ، وَتَنْزِيهِكَ وَتَسْبِيحِكَ ..." خداوندا! از بزرگ ترين نعمت هايي كه به ما بندگانت عنايت فرموده اي، جريان ذكر تو بر زبان ماست و اين كه به ما اجازه دعا، تنزيه و تسبيحت را عطا نموده اي و اگر تو خود چنين اجازه و اذني را به ما نمي دادي حق و جرأت بردن نام تو و دعا كردن را نداشتيم زيرا دعاي من در حد فهم ناقص من است و نه در حد شأن و عظمت و الوهيت تو !

وی با بیان اینکه اين نوع دعاها يعني دعاهاي انشايي بسيار ساده و بي آلايش است افزود: این دعاها شكل خاص و زبان خاصي ندارد، همگاني است با هر زبان، لسان و لغتي هر كسي با زبان و لسان خود با هر لفظ و تعبيري در هر حال و زماني در حال قيام، قعود و حركت و در حال خوردن، خوابيدن، راه رفتن و كار كردن در همه حال و احوال و اوقات با زبان و سخن حتي بدون زبان بلكه با دل و نگاه و صرف توجه به سوي خدا، با زبان حال و دل مي توان اين نوع دعاها را در مورد هر كسي و هر امري انشاء و اجرا كرد، رو به سوي خدا افكند و دل به خدا بست. با خدا با زبان حال و يا مقال سخن گفت و دعا و نجوا كرد. خداوند مي داند، گوش مي دهد، مي شنود،‌ اجابت مي كند و یا اجر و پاداش مي بخشد. اين نوع دعاها مي تواند همه عمر، اوقات، ساعات و آنات انسان را فرا گيرد و انسان با توجه به خدا پيوسته در حال ذكر، دعا و نجوا با پروردگارش باشد، بدون اين كه از كار و زندگي خود باز بماند فقط نيت، قصد، خواستن، دل بستن و پيوستن به خدا می خواهد.

استاد حوزه های علمیه با بیان اینکه گروه دوم دعاهاي مأثور و منقول است ادامه داد: اين دعاها، اذكار و اورادي است كه در قرآن مجيد آمده و دعاهايي قرآني نامیده می¬شود يا از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و از ائمه معصومين علیهم السلام و از انبيا، اوصيا و اولياي الهي در سنت و روايات نقل گرديده و در دسترس ما قرار گرفته است. اين نوع دعاها را "دعا خواندن" مي گويند و اين دعاها، نيايش ها، مناجات، اذكار و اوراد منثور و منقول، یک گنجينه بي پايان، ارزشمند، پرذخاير و غني و ثروت عظيم معنوي و فرهنگي است كه در قرآن مجيد و در سنن و روايات ما نقل گرديده و رونمايي شده و در اختيار ما قرار گرفته، مالامال از حقايق، معارف، دقايق و مضامين عاليه و مفاهيم بلند اعتقادي، فرهنگي و وسيع است كه جز خدا كسي نداند، چنان كه در برخي از فقرات دعاها از جمله در دعاي سمات آمده است: "اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الدُّعآءِ وَ هذِهِ الاَْسْماءِ الَّتي لا يَعْلَمُ تَفْسيرَها وَ لا يَعْلَمُ باطِنَها غَيْرُكَ" الهي! تو را سوگند مي دهم به اين دعا و به اين نام ها و اسماء مقدسه كه در اين دعا آمده تفسير، تأويل، ظاهر و باطن آن ها را جز تو كسي نمي تواند به طور كامل بفهمد و باز آمده است: "بِحُرْمَةِ هذَا الدُّعاءِ ... وَ بِما يَشْتَمِلُ عَلَيْهِ مِنَ التَّفْسيرِ وَ التَّدْبيرِ الَّذي لا يُحيطُ بِهِ اِلاّ أنْتَ" خداوندا! تو را سوگند مي دهم به حرمت اين دعا و به آن معاني و حقايقي كه اين دعا دربرگرفته و در تفسير، تدبير و بطون آن نهفته است و جز تو كسي نمي تواند به آن ها احاطه علمي داشته باشد و به كُنه آن ها برسد.

وی ادامه داد: اين نوع دعاها يعني دعاهاي مأثور بسيار وفور، وسيع و گسترده است. براي همه روزها، شب ها، ماه ها، ايام و ليالي مباركه و مناسبت هاي مختلف و براي همه نيازهاي خاص و عام، حوادث تلخ و شيرين و براي شادي ها و غم ها، خوشي ها و گرفتاري ها، توانگري ها و تنگدستي ها و در حال سرّا و ضرّا و براي همه احوال، حالات و تحولات، دعاهاي خاصي مأثور و منقول شده كه پايان و نهايت ندارد. اگر همه آن ها در يك جا گردآوري شود دايره المعارف بزرگ و موسوعه عظيمي را تشكيل مي دهد و به ده ها مجلدات بزرگ و قطور بالغ مي گردد. محدثين و علماي بزرگ ما اين ذخاير بزرگ را در كتب معتبره روايي يا در كتب وقايع، صحايف و كتاب هاي مستقل ادعيه با عناوين خاص يا به طور موضوعي و يا به مناسبت هاي شهور و ايام و به صورت هاي مختلف جمع آوري كرده و در اختيار ما گذاشته اند. برخي از آن ها به قدري عميق، ذو وجوه و ذوبطون و مالامال از حقايق، معارف و دقايق است كه احتياج به شرح، تفسير و تبيين علمي، كلامي، فلسفي و ادبي دارد كه خود، علم مستقلي را تشكيل مي دهد و از آن، شاخه ها، رشته ها و باب هاي مختلف علمي و جهان بيني به روي ما گشوده مي شود. البته هنوز كارهاي عملی و تحقيقات علمي فراواني مانده كه ما بايد در مورد دعاهاي مأثور اين ثروت عظيم فرهنگي انجام دهيم كه انجام نگرفته است.

آیت الله دکتر هاشم زاده هریسی ادامه داد: ما در مورد دعاهاي مأثور، هم بايد سامان دهي فني و موضوعي نوين و هم تحقيقات و پ‍ژوهش هاي علمي بيشتر و جامع تر و هم كارهاي آموزشي و تربيتي و هم فعاليت هاي عملی و كاربردي مؤثر و اصولي انجام بدهيم و در توسعه و نهادينه كردن فرهنگ دعا در جامعه و ايجاد علقه، اشتياق و عشق به الله و نيايش در جامعه، سعي و تلاش فراوان كنيم تا جوانان و مردم مسلمان و جامعه اسلامي و الهي ما بهتر و بيشتر و در سطح وسيع تر از حقايق، دقايق، آموزه ها و معارف ظريف و دقيق و از مفاهيم و مضامين بلند و عاليه دعاهاي مأثور و از جواهر گرانبها و ذخاير عظيم نهفته در اين گنجينه مالامال از ثروت معنوي و فرهنگي استفاده كنند و برخوردار باشند و آن ها را در زندگي فردي و اجتماعي، عملي و كاربردي كنند، آن وقت است كه جامعه ما اسلامي، توحيدي و عرفاني و الهي و جامعه عشق به الله خواهد بود.

وی ادامه داد: البته هر نوع دعا، هم دعاهاي انشايي كه ساده و همگاني است و هم دعاهاي مأثور هر دو بايد در عرض هم مورد تبليغ، ترويج و تبيين فرهنگسازان دعا و مورد توجه داعيان و بندگان با ايمان خدا باشد و در جامعه در سطح عموم مخصوصاً جوانان فرهنگ سازي شود كه متولي اصلي آن حوزه هاي علميه، ‌روحانيت، مساجد، منابر و رسانه هاي عمومي مخصوصا صداوسيما است كه متأسفانه توجه درخور و شایسته اي مبذول نمي شود و تحت الشعاع مسايل جنبي و معركه گيري هاي گروهي و سياسي و قرباني تندروي ها و افراط گریها و بداخلاقیهای سياست بازان مي گردد زيرا اين گونه مسايل كاذب، اذهان عمومي را به خود مشغول ساخته و فضاي جامعه را بيش از حد اشغال نموده و مسايل اصلي را به حاشيه رانده و مغفول ساخته است.

مولف آثار برجسته قرآنی کشورمان در پاسخ به این سوال که چرا دعا از متن زندگی ما به امری حاشیه ای بدل شده است و به امری موسمی یا نهایتاً در گرفتاری های مادی جلوه گری می کند؟ گفت: جوامع بشري كه در جهان امروز زندگي مي كنند سه گروه اند؛ يكي جوامع بي خدايي و مادي محض، دومي سکولاري كه به خداوند و آفريدگار جهان به ظاهر معتقدند ولي خدا را عملاً از زندگي دنيوي خود حذف و منها كرده و به توان و قدرت خود و عوامل مادي تكيه زده اند. اين دو جامعه هر دو ارتباط شان را از خدا و از آسمان و ملكوت اعلا بريده اند. اولي هم اعتقادي و هم عملي، دومي نيز در مقام عمل از خدا بريده، كار و ارتباطي با خداوند ندارد، فقط به دنيا و ماديات چسبيده اند و به پيشرفت هاي مادي مي انديشند این دو گروه تفاوت زيادي با هم ندارند و يكي هستند. اما جوامع نوع سوم، جوامع ديني و اسلامي هستند. معتقد به خدا بوده و با خدا در ارتباط اند. از خدا و دين خدا سخن مي گویند ولي اكثريت نسبي ايمان و اعتقادشان ظاهري، اسمي و ضعيف بوده، در عمق جان شان فرو نرفته، عميق و معنادار نشده، به عشق پروردگار نرسيده، وادارنده و بازدارنده نگرديده و در نتيجه در وجود و هستي و در مسير زندگي دنيوي آن ها تحول ايجاد نمی¬کند. طبيعتاً وضع اين نوع جامعه از آن دو نوع اول يعني جوامع بي خدا بهتر نيست. از جوامع سكولاري نه از نظر مادی و زندگي دنيوي و نه از نظر معنوي زياد تفاوت نمي كند و بهتر نخواهد بود بلكه شاید بدتر هم باشد زيرا از آنجا رانده و از اين جا مانده هستند و در معرض بحران بي هويتي قرار دارند. نه سخت و محكم به دنيا مي چسبند كه دنيايشان را آباد كنند، پيش ببرند و پيشرفت كنند و نه محكم و استوار با عشق و ايمان عميق و تحول گرا و قدرت زا به خدا وصلند كه از او كمك و ياري بطلبند و نيرو بگيرند و با امر و فرمان خدا طبق دستورات ديني و اسلامي، امور دنيا و آخرت شان را تنظيم نمايند و هر دو را زيبا و آباد سازند. يعني نه زنگيِ زنگي اند و نه روميِ رومي. آواره اند از آنجا مانده از اين جا رانده اند، نه مادي اند به دنيا بچسبند و نه آنچنان معنوي كه به آخرت بچسبند و به تضاد و پارادوكس مبتلا مي شوند.

وی با بیان اینکه البته در چنين جوامع ديني، انسان هاي وارسته با هويت ديني، عاشق خدا و متصل به جهان معنا و ملكوت نيز يافت مي شوند ولي با يك يا چند گل بهار نمي شود و گلستان تشكيل نمي يابد افزود: آثار، ‌بركات،‌ زيبايي ها و دعاهاي آنان تا حدي در اين جوامع اثرگذار است اما تأثير كلي، كامل، اساسي و غايي نمي تواند داشته باشد زيرا در اکثریت نیستند گناهان، آلودگي ها، زشتي ها و ناهنجاري ها به نيكي ها، زيبايي ها و هنجارها غلبه داشته و آنها را تحت شعاع خود قرار داده، از بركات و آثار نيك آنها مي كاهد. حتي گاهي برخي از مدعيان دين و اصول به نام دين بيشتر شلوغ مي كنند و چهره جامعه آسيب مي بيند و از دين كاريكاتور زشتي مي سازند كه گاهي به وسيله دشمنان دين اين كاريكاتورها ترسيم و ارائه مي شود آنگاه از آنچه خودمان ساخته و بدست دشمن گزک داده¬ایم برافروخته می¬شویم. حكومت ديني و جامعه اسلامي ما نيز از اين قاعده مستثنا نيست و به اين آفت تا حدي مبتلا است. چنانچه در سؤال تان آمده دعا و معنويت را به حاشيه رانده است و مسأله دعا در جامعه اسلامي ما اختصاصي و انحصاري شده و عموميت پيدا نكرده و همگاني نشده است. اینجا است که مسئوليت حاكمان و حكومت ديني، روحانيت،‌ دينداران حقيقي و حاميان واقعي دين در حكومت و جامعه اسلامي ما و در همه جوامع ديني بسيار سنگين است!!!

آیت الله دکتر هاشم زاده هریسی در پاسخ به اینکه امروز در برخی شبکه های اجتماعی، یکی از رازهای عقب ماندگی مسلمان ها را نداشتن روحیه کار و تلاش و واگذار کردن بسیاری از امور دنیا به دست تقدیر و دعا است و آیا عقب ماندگی های علمی، معیشتی و اقتصادی مسلمانان را باید به دعا مربوط بدانیم؟ افزود: تئوري دين عامل عقب ماندگي كشورهاي اسلامي است يك تئوري كهنه، قديمي و زنگ زده است تا آنجا كه مي گفتند دين افيون ملت ها و ماده مخدر است كه بايد با آن مبارزه شود ولي انقلاب اسلامي ما رشته اين تئوري را عملا پنبه كرد و مُهر بطلان بر آنان زد كه دين نه تنها عامل ركود و عقب ماندگي و افيون ملتها نيست بلكه عامل بيداري، هشياري ملتها، فرمان كار، تلاش و حركت است اما متأسفانه به علت اشتغال به اختلافات بي حاصل، سياست بازي هاي جناحی و بداخلاقیهای سياسي،‌ اشتغالات كاذب و گاهي مضر و مسايل جانبي و حاشيه اي داخلي و بين المللي و فسادهاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و اداري و علل و عوامل مختلف ديگر نتوانستيم در صنعت، اقتصاد و ارتقاي اخلاق، فرهنگ جامعه و معيشت مردم و ايجاد اعتماد و انسجام ملي درون زا و توسعه عدل و انصاف در جامعه به طور شايسته پيشرفت كنيم، بنابراین صداي اين طبل هاي پوسيده دوباره بلند شده و تئوري دين عامل ركورد، عقب ماندگي و اختلاف است زنده گرديده و طنين آن به گوش مي رسد در صورتي كه پاسخ اين تئوري سخيف و بي اساس در تاريخ و در آيات و روايات ديني و در آموزه ها و تعاليم دين نهفته است زيرا اولاً: به اعتراف دانشمندان غربي و غيرمسلمان، دين اسلام در وحشي ترين، جاهلي ترين و فقيرترين نقاط جهان طلوع نمود، در كم ترين مدت از نظر علمي، صنعتي، اجتماعی، ‌اقتصادي و فرهنگي اوج گرفت و سرآمد جهان و الگوي جهانيان شد. مسلمانان در قرون اوليه اسلام پيشرفته ترين ملل جهان بودند و بسياري از علوم و فنون، هنر و فرهنگ نيك انساني، اخلاق، حقوق، قضا و عدالت از افق اسلام به ديگر نقاط جهان صادر شد و اين تاريخ گوياي اسلام است كه دانشمندان غيرمسلمان بدان معترفند.ثانياً: در اسلام و در قرآن، سنت و روايات اسلامي به كار و تلاش اهميت فراوان داده شده. كار، كوشش، علم، صنعت، توليد در اسلام عبادت محسوب گرديده و رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم دست كارگر را بوسيده و به روي چشمانش گذاشته و فرموده اين دست رنجديده و پينه گرفته، دستي است كه آتش جهنم حق سوزاندن آن را ندارد تا آنجا كه قرآن مجيد به صورت يك قانون و قاعده كلي اعلان مي دارد: "و ان ليس للانسان الّا ما سعي" ( نجم 39 ) انسان به هيچ جا و مقامي نمي رسد و به هيچ چيزي دست نمي يابد جز با سعی و تلاش. و ثالثاً: ائمه و پيشوايان دين، كار و تلاش فراوان و طاقت فرسا مي كردند و عرق مي ريختند. امام علي علیه السلام نخستين امام ما بيل و كلنگ مي زد، با دسترنج خود باغات و مزارع زيادي را ايجاد نمود. قنات ها و چشمه هاي پرآب فراوان جاري ساخت. هنوز هم به عنوان "ابيار علي" در مدينه آثار آن ها باقي است كه با محاسبات امروز هر كدام از آن ها ميلياردها ارزش داشت ولي همه آنها را در راه خدا و به فقراي مدينه و براي عام و خاص وقف نمود و خود دست خالي ماند يعني امام علي علیه السلام ثروتمندترين مردم آن روز و در عين حال فقيرترين آنها بود مرد تضادها!! جمعت فيك الاضداد.و رابعاً: دعا نه تنها انسان را از كار و كوشش باز نمي دارد بلكه به كار و كوشش وامي دارد زيرا يكي از مهم ترين شرايط دعا كار و تلاش در به دست آوردن آنچه داعی دعا كرده است مي باشد و خداوند نيز در اثر دعا كمكش مي كند و اسبابش را فراهم مي سازد يعني دعا با كار و حركت توأم است خامساً: مسأله تقدير يا توكل كه در اسلام مطرح است به معناي آن نيست كه خداوند اگر چيزي را براي انسان تقدير كند، بخواهد يا نخواهد تلاش كند يا نكند نصيبش خواهد شد بلكه رسيدن به موضوع تقدير و توكل نيز مشروط به كار و تلاش است، بنابراین حركت بايد كند تا بدان برسد. در اسلام رسيدن به هر چيز و مقامي و نيل به دنيا و آخرت مرهون كار و تلاش و اعمال انسان است و بس. پس دين اسلام آيين حركت، سعي، تلاش، كار و كوشش و مبارزه با تنبلي،‌ راحت و رفاه طلبي است. اين است كه اگر مسلمانان به اسلام عمل كنند پيشرفته ترين ملل جهان بوده و عزيزترين،‌ ثروتمندترين، متمدن ترين با اخلاق¬ترین و متعالي ترين آنها در دنيا و آخرت خواهند بود و بايد هم چنين باشند.

عضو مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به اینکه چرا حلاوتی که دعا و نیایش در ذهن و زبان این معصومین داشته در ذهن و زندگی ما ندارد؟ افزود: در دعاهاي مأثور از رسول خدا و ائمه معصومين نكات و حقايق فراوان نهفته است. درياي عظيم و بي كران از مضامين و تعاليم عاليه و آموزه هاي زيبا و ارزشمندي است؛ خداشناسي جهان و جهان آفرين شناسي، ترسيم عظمت، اسماء و صفات عاليه الهي، عشق، عرفان، دقايق معارف، عقايد و اخلاق مخصوصاً حقوق الناس عظمت و اهميت آن در دعاها متبلور و متجلي است، به طوري كه اگر به عنوان نمونه يك دعاي نسبتاً كوچكي مانند دعاي روز دوشنبه كه هر هفته خوانده مي شود توجهي بكنيم و عميق شويم مالامال از حقوق انسان است. 18 اصل جامع حقوق انساني را يادآور مي شود كه اعلاميه جهاني حقوق بشر با آن طمطراقش در برابر آن كم مي آورد، خجل و شرمنده مي شود و اين ويژگي دعاهاي حضرات معصومين از نظر محتوا و مضامين است.

وی با بیان اینکه حال آن بزرگواران در مقام دعا آن هم نكات ارزشمندي دارد كه ترسيم و توصيف آن به اين سادگي براي ما قابل احساس و درك نيست تا بگوييم و ترسيم كنيم ادامه داد: آنان در مقام دعا از همه چيز مي بريدند و به خدا وصل مي شدند. خود را در حضور خدا در حال ايستادن در برابر خدا و گفتگو با خدا مي ديدند، با چشم بيناي دلشان به خدا نظاره مي كردند و خود را در مقام عشق و وصال عاشق با معشوق كه شيرين ترين و لذيذترين حالات انساني است احساس مي نمودند. گاهي از سر عشق و احساس عظمت الهی مدهوش و از خود بي خود مي شدند و بسياري از فيوضات الهي و نفحات رحماني را از طريق دعا و نيايش از پروردگارشان مي گرفتند. علت جريان اين مضامين زيبا و حقايق عاليه بر زبان شان و پيدايش حالت عرفان و عشق مقدس و سوزان در مقام دعا اين بود كه آنان خدا را خوب مي شناختند. با عظمت او خوب آشنا بودند و اين شناخت و معرفت، مضامين عاليه را بر دل آنان مي افكند و از درون شان مي جوشاند، ما نيز هر مقدار شناخت مان از خدا بيش تر باشد به همان مقدار دعاهايمان جان مي گيرد و روح پيدا مي كند و آميخته با عشق و عرفان مي گردد. لذت و شيريني دعا را بيشتر مي چشيم و مزه مي كنيم و به آن روي مي آوريم، بنابراين مهم ترين، زيباترين و شيرين ترين نكته اي كه ما از دعاي حضرات معصومين مي آموزيم عشق است، عشق به خدا ناشي از معرفت و شناخت خدا، مقام دعا برايشان عالم زيبا و ملكوتي بود. عالم عشق و وصال بود كه با معشوق شان گفتگو مي كردند و او گوش فرا مي دهد و مي شنود و با مهر و رحمت پاسخ مي دهد.

صاحبنظر علوم اسلامی و استاد برجسته علوم قرآنی دانشگاه تهران در پاسخ به سوالی در مورد بدفهمی ها در ارتباط با دعا، در رابطه با استجابت آن و اینکه افراد در دعا خواسته ای از خداوند دارند اما چون به آن خواسته نمی رسند، مأیوس می شوند و چنین می پندارند که خداوند، خواسته آن ها را نشنیده یا اگر هم شنیده اعتنایی به آن خواسته نداشته است گفت: اولاً: اشتباه ما در همين جا است كه دعا را صرفاً براي اجابت مي كنيم يا مي خوانيم كه خداوند دعايمان را اجابت كند و مشكل مان را حل بفرمايد. اگر نشد از خدا قهر مي کنيم يا به دعا كم اعتقاد و مأيوس مي شويم در صورتي كه دعا فراتر از اين مسايل است. دعا يك عبادت زيبا، عرفاني و عاشقانه مستقلي است كه اجابت و حل مشكل يكي از آثار جنبي، موردي و ظاهري آن است و اگر به ظاهر اتفاق نيفتد از ارزش، حلاوت و آثار معنوي آن نمي كاهد بلكه افزون تر مي كند. ما بايد به دعا با چشم اصالت نگاه كنيم نه با چشم اجابت كه معامله و سوداگري است و آن را هدف بدانيم نه صرف وسيله ای كه اگر به ظاهر اجابت نشد، مأيوس شويم. دعا خواه اجابت بشود و يا نشود از بزرگ ترين و زيباترين عبادت هاست تا آن جا كه از رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم نقل شده است: "الدّعا مخّ العباده " دعا مغز عبادت و جوهره آن است. امام علي عليه السلام مي فرمايد: " احبّ الاعمال الي الله عزّوجلّ في الارض الدّعا" بهترين و زيباترين عمل براي خدا در روي زمين دعا است.ثانياً: خداوند، مصالح بندگان خود را بهتر از آنان مي داند و مي فرمايد: "عسي ان تحبّوا شيئا و هو شرّ لكم والله يعلم و انتم لا تعلمون" شاید شما چیزی را دوست بدارید ولی نهایتاً در دنیا یا آخرت به ضرر شما باشد. خداوند می داند و شما نمی دانید، یعنی خداوند خیر و صلاح شما را بهتر از شما تشخیص می دهد زیرا انسان ظاهر را می بیند ولی خداوند غیب و اسرار را، انسان کوتاه مدت را می بیند خداوند همه زمان ها و همه شرایط را حتی آخرت انسان را نیز می بیند و دعاها را براساس مصالح بندگانش اجابت می کند. گاهی انسان شاید دعا کند و چیزی از خدا بخواهد گرچه به ظاهر به نفع اوست و بدان نیاز دارد ولی در یک مقطع و شرایط دیگر و یا در آخرت به ضرر او تمام شود یا از خیری که آن مشکل گرچه در آخرت برای او دربر داشته محروم سازد. در این صورت آن دعا را عیناً اجابت نمی کند و به شکل های دیگر اجابت و جبران می نماید. انسان متوجه نمی شود که این عنایات از آثار همان دعا است یا ثواب دعا را برای آخرتش ذخیره می کند، این هم نوعی اجابت و بلکه بهترین اجابت است.ثالثاً: اجابت دعا شرایط و آدابی دارد که باید دعاکننده آنها را رعایت نماید تا این شرایط و آداب جمع نباشد دعا به مرحله اجابت نمی رسد، مانند این که خاصیت خورشید، نور دادن است ولی به شرط این که پشت ابر یا پشت زمین قرار نگیرد که مانع از رسیدن نور خورشید باشد. برخی از گناهان و اعمال مانع اجابت دعاها است که در دعاها مکرر آمده است: "اللهمّ اغفرلی الذّنوب التی تحبس الدّعا" خداوندا! گناهانی را که دعاهایم را حبس و از اجابت باز می دارند ببخشای. تعبیر بسیار زیبایی است، یعنی برخی از گناهان، دعاها و نداها را در زمین حبس می کنند، نمی گذارند صعود کنند و به ملکوت اعلی برسند و به مرحله اجابت نایل آیند. دعاها را خاکی می کنند نه آسمانی و ملکوتی، این آداب و شرایط، فراوان است که در اینجا نمی گنجد ولی در عین حال این دعاها نیز خالی از ثواب و آثار نیست، دستی که به سوی خدا بلند شده به رحمت خدا بی جواب، بی ثواب و خالی نمی ماند.رابعاً: گاهی به علل و مصالحی، پاسخ دعاها به تأخیر می افتد و یا به شکل های دیگر اجابت می شود که انسان متوجه نمی شود. این خیرات و توفیقات و شمول عنایات الهی در اثر آن دعاهایی است که مدت ها پیش انجام داده است یا خیری خواسته و به خیر دیگری نائل آمده است.خامساً: آثار دعا را ما نباید فقط در اجابت، ارزیابی و متوقف کنیم که اگر به ظاهر حاصل نشد مأیوس شویم یا دعاهایمان را بی خاصیت و بی اثر بدانیم. دعا، آثار و برکات فراوان دارد که یکی و حتی شاید کوچک ترین آنها اجابت و رفع مشکلات است. چنانکه در روایت ها آمده است که دعا ردّ بلا می کند، ردّ قضا و قدر می کند، در تقدیر و سرنوشت اثرگذار است، روح انسان را صیقل می زند، ایمان را پرورش می دهد، بهترین، قوی ترین و نزدیک ترین وسیله قرب الهی و تقرب به خداست، ستون دین است، سلاح مؤمن است. کلید رحمت خدا است، شفای دردهای جسمی و روحی است، کلید نجات است، نور آسمان ها و زمین است، موجب نورانیّت دل است، گفتگو با خداست. در برخی از روایت ها آمده است که ثوابش بیشتر از ثواب قرائت قرآن است، زیرا درد دل کردن با خداست، آموزش، تعالیم، حقایق و معارف است. موجب کفاره و بخشایش ذنوب و گناهان است و آثار فراوان و برجسته دیگر که در دعا نهفته است. بنابراین، دعا اگر به ظاهر به اجابت نرسد دارای آثار و برکات فراوان است. بی اثر و عاری از فایده نیست تا موجب یأس و ناامیدی گردد و دعا را بی اعتبار سازد.سادساً: علاوه بر همه اینها در کل باید گفت اساساً دعا خالی از لطف و اجابت نیست. نفس دعا عین اجابت است زیرا دعا صرف وسیله و یک امر واسطی نیست که فقط وسیله اجابت و رفع مشکل باشد. اگر نشد ارزش خود را از دست بدهد و بی اعتبار تلقی شود. دعا خود نعمت، فضیلت، قرب و عبادت است، وظیفه عبودیت و بندگی است، دارای اجر، پاداش بزرگ و فراوان است. به مجرّد این که دست به سوی خدا بلند می کنیم و نظری به سوی پروردگارمان می افکنیم به همه آنها می رسیم یعنی دعا خود هدف، عین رسیدن و اجابت است زیرا خود دعا، عمل، عبادت، نعمت و فضیلت مستقل است، دارای اجر و پاداش نیک و فراوان است و هر دعاکننده ای بدان می رسد. بنابراین معنا، هیچ دعای خالی از اجابت و عاری از فوز و فیوضات نیست. عین فیض و اجابت است. نتیجه این که: ما نباید دعا را فقط به عنوان وسیله اجابت، قضای حوائج و حل مشکلات ارزیابی کنیم و با این عنوان برای مردم و جوانان مان معرفی، تبیین و تبلیغ نماییم و آموزش دهیم، شعر بگوییم و در قافیه اش گیر کنیم. دعا را باید به طور جامع و در افق بلند و دارای آثار و برکات فراوان مادی و معنوی، مطرح و تبیین نماییم. در معرفی و تشویق به دعا و نهادینه کردن فرهنگ دعا در جامعه به اهمیت و وظیفه عبودیت و بندگی بودن دعا و به آثار و برکات مختلف دنیوی و اخروی، مادی و معنوی دعا بپردازیم که یکی از آن ها نیز اگر خدا صلاح بداند اجابت و حل مشکلات می باشد. یعنی به خود دعا موضوعیت دهیم و با دعا خدا را عبودیت و بندگی کنیم و نه معامله و سوداگری یعنی سود و اجابت و نیل به مقصود را از آثار جنبی و ضمنی دعا بدانیم نه هدف اصلی که اگر حاصل نشد دعا بی معنا تلقی شود.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبسايت تابناک شرقی ، تاریخ انتشار دوشنبه15تیر 1394 ، کد مطلب :58263: www.tabnakazarsharghi.ir