شعار سال: آنچه به‌عنوان معیاری بدیهی برای این انتخاب‌ها لحاظ می‌شود، برخورداری از زیرساخت‌های قدرتمند و تجهیزات به‌روز است و رقابت اصلی میان فرودگاه‌های برتر جهان برای کسب رتبه‌ای بهتر، ارائه خدمات رفاهی جذاب‌تر به مسافران، معماری هوشمندانه و سرعت هرچه بیشتر در فرآیند پذیرش است. این فهرست ۱۰۰تایی در حالی منتشر شده است که نام هیچ‌یک از فرودگاه‌های بین‌المللی ایران در آن به چشم نمی‌خورد که البته چندان هم دور از ذهن نیست؛ مسافرانی که تجربه سفر به این فرودگاه‌ها را دارند همواره از زیرساخت‌های توسعه نیافته این ترمینال‌های هوایی، کیفیت پایین امکانات و مهم‌تر از همه، روند کند پذیرش مسافر در آنها شکوه داشته‌اند و در سال‌های اخیر نیز فرآیند توسعه و به‌روزرسانی فرودگاه‌های کشور با آهنگی آهسته جریان داشته است. مجموعه معضلات فرودگاهی در کنار کهولت ناوگان هوایی کشور در سال‌های اخیر موجب شده است که بخشی از تجربه سفر گردشگران خارجی به ایران تحت‌الشعاع قرار گیرد و به‌دلیل اثر ناخوشایندی که بر تجربه سفر این گردشگران می‌گذارد، بعضا تبلیغاتی منفی در این‌خصوص برای سفر به ایران شکل بگیرد.

شاخص‌های جهانی ارزیابی

یکی از فصل‌های اوج سفر گردشگران خارجی به ایران بهار است که معمولا در همین فصل ضعف‌ها و محدودیت‌های زیرساختی کشور خود را بیشتر نشان می‌دهند. یکی از این محدودیت‌ها که هرسال نیز مطرح می‌شود و تاکنون به‌نحو شایسته‌ای به آن پرداخته نشده، مشکلات فرودگاهی کشور و به‌خصوص فرودگاه‌های بین‌المللی است. پیش‌تر و در چندین گزارش، «دنیای‌اقتصاد» به ضعف‌های زیرساختی و چالش‌های گریبان‌گیر فرودگاه‌های بین‌المللی کشور پرداخته بود که «شکل‌گیری صف‌های طولانی»، «فرآیند کند پذیرش مسافران»، «سرویس‌های بهداشتی محدود»، «دسترسی دشوار از مرکز شهر به فرودگاه»، «وضعیت نامناسب پارکینگ‌ها» و «عدم نمایش نشانه‌های فرهنگی و هویتی کشور در فرودگاه‌ها» از جمله این موارد بودند؛ مواردی که کم و بیش همچنان در خصوص پنج فرودگاه بین‌المللی اصلی کشور صادق است و اکنون که همزمان با فصل اوج سفر گردشگران خارجی به کشور است، باید چاره‌ای جدی برای این موارد اندیشید.

به باور کارشناسان و فعالان حوزه توریسم، فرودگاه‌های بین‌المللی هر کشور ویترین گردشگری آن کشور تلقی می‌شوند و نقش مهمی در شکل‌گیری ذهنیت گردشگر نسبت به یک کشور هنگام ورود یا خروج از آن کشور را ایفا می‌کنند. آنها اعتقاد دارند فرودگاه‌های بین‌المللی نقاط استراتژیک بازاریابی گردشگری کشور محسوب شده و توسعه و ارتقای خدمات در آن باید در اولویت امور صنعت گردشگری کشور قرار گیرد. اما وب‌سایت Skytrax، عموما کیفیت فرودگاه‌ها را با بررسی هشت شاخص محک می‌زند و در نظرسنجی‌های خود میزان رضایت مسافران را هنگام مراجعه به یک فرودگاه در خصوص این موارد مورد پرسش قرار می‌دهد؛ «زمان انتظار در صف‌ها»، «نظافت فرودگاه»، «صندلی‌ها و راحتی انتظار در ترمینال فرودگاه»، «تعداد و کیفیت علائم راهنما»، «کیفیت رستوران‌ها»، «تنوع فروشگاه‌ها و محصولات آنها»، «سرعت و دسترسی به اینترنت» و «برخورد کارکنان». این شاخص‌ها می‌تواند برای ارزیابی فرودگاه‌های بین‌المللی ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد.

کیفیت چند فرودگاه از نگاه راهنمایان سفر

در همین زمینه، رئیس انجمن صنفی راهنمایان تور آذربایجان‌شرقی در خصوص نکات مثبت موجود در خصوص فرودگاه بین‌المللی شهیدمدنی تبریز می‌گوید: «یکی از نقاط قوت فرودگاه تبریز در مقایسه با سایر فرودگاه‌های کشور، نظافت آن است که اثر مثبت و ملموسی بر گردشگران و مسافرانی که به این فرودگاه مراجعه می‌کنند می‌گذارد. همچنین کیفیت رستوران‌ها و فروشگاه‌های این فرودگاه مطلوب است و تمامی سوغاتی‌های اصلی و مهم این شهر با کیفیتی عالی در فروشگاه‌های این فرودگاه یافت می‌شود.» محمد شهداد می‌افزاید: «البته اخیرا و به‌دلیل عملیات‌های عمرانی که برای توسعه فرودگاه درحال انجام است، ممکن است به‌لحاظ ظاهری صورت خوشی برای گردشگری که تازه به شهر وارد می‌شود نداشته باشد، اما این امر موقت است و برطرف خواهد شد. به‌لحاظ زمانی، مسافران برای پذیرش و گرفتن کارت پرواز و سوار شدن به هواپیما چندان دچار مشکل نیستند و در این فرودگاه برخلاف دیگر فرودگاه‌های کشور صف‌های طولانی مسافران را شاهد نیستیم.»

اما این فعال گردشگری وضعیت کمابیش آرام و خوب این فرودگاه را ناشی از این موضوع می‌داند که تعداد گردشگرانی که در این فرودگاه تردد می‌کنند چندان زیاد نیست. وی تصریح می‌کند: «هم‌اکنون زیرساخت‌های فرودگاه تبریز متناسب با حجم ترددی است که در این فرودگاه انجام می‌شود. اما زمانی که صحبت از رونق گردشگری تبریز به میان می‌آید و بنا است حضور گردشگران، چه داخلی و چه خارجی، در این شهر افزایش پیدا کند، بدون شک توسعه فرودگاه این شهر نیز امری ناگزیر خواهد بود؛ در غیر این‌صورت تردد روان و بدون مشکل کنونی در این فرودگاه دچار اختلال و مشکل خواهد شد.»

شهداد خاطرنشان می‌کند: «البته هم‌اکنون نیز مجموعه فرودگاه شهید مدنی تبریز عاری از مشکل نیست و این فرودگاه در ارائه خدمات به مسافران با چالش‌هایی روبه‌رو است. دو معضل اصلی و کنونی این فرودگاه یکی وضعیت پارکینگ آن است که دسترسی نامناسبی به فرودگاه دارد و ظرفیت آن محدود است و معضل دیگر دسترسی به فرودگاه از مرکز شهر است؛ هم‌اکنون تنها از طریق خودروی شخصی یا تاکسی و آژانس می‌توان به فرودگاه مراجعه کرد و وسایل حمل‌ونقل عمومی در فرودگاه ایستگاه ندارند.»

همچنین دبیر انجمن صنفی راهنمایان تور استان خراسان رضوی نیز از مشکلات جاری در فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد می‌گوید. ملیحه نامنی اظهار می‌کند: «در مقایسه با دیگر فرودگاه‌های داخلی، فرودگاه مشهد فرودگاه تقریبا مجهزی محسوب می‌شود؛ اما زمانی که بحث مقایسه با فرودگاه‌های بین‌المللی پیش می‌آید، باید گفت که کیفیت ارائه خدمات در این فرودگاه با استانداردهای جهانی فاصله دارد و این برای شهر مشهد که یکی از قطب‌های پذیرش گردشگر در کشور، چه از داخل و چه از خارج محسوب می‌شود، مطلوب نیست.»

وی می‌افزاید: «محدودیت‌های زیرساختی بسیاری وجود دارد که شاید گردشگر ایرانی به آنها عادت کرده باشد؛ اما این مسائل به‌هیچ عنوان برای گردشگران خارجی قابل قبول نیست و باعث نارضایتی آنان می‌شود. یک مشکل عمده این است که تردد در فرودگاه مشهد، چه در صف صدور کارت پرواز، چه در صف کنترل گذرنامه و چه در سایر گذرگاه‌ها به‌کندی صورت می‌گیرد. تعداد هواپیماهایی که با تاخیر پرواز می‌کنند یا پروازشان به‌کلی لغو می‌شود زیاد است و برای زمانی که مسافر باید به‌خاطر تاخیر پرواز به انتظار بگذارند، چاره‌ای اندیشیده نشده است.»

نامنی ادامه می‌دهد: «به‌رغم اینکه شهر مشهد یکی از مجهزترین شهرهای کشور در حوزه هتل و اقامتگاه است، اما فرودگاه هاشمی‌نژاد این شهر به عنوان فرودگاهی بین‌المللی، هتل فرودگاهی ندارد که همین مساله گاهی برای مسافران خارجی دردسرساز می‌شود. همچنین مشکل پارکینگ این فرودگاه همواره مورد نارضایتی مراجعان به آن بوده و دسترسی به آن نیز از سطح شهر دشوار است.»

دبیر انجمن صنفی راهنمایان تور استان خراسان رضوی تصریح می‌کند: «میزان جذابیت فرهنگی در فرودگاه هاشمی‌نژاد پایین است و نیاز به ارتقای این شاخص عمیقا احساس می‌شود. یک مورد که باعث می‌شود برای گردشگر هنگام ورود به این فرودگاه جذاب نباشد این است که اجناسی که در فروشگاه‌های این فرودگاه برای فروش گذاشته شده، چندان بومی نیستند، رنگ‌وبویی از مشهد و صنعت استان را ندارد و اجناسی است که هرجا می‌توان آنها را یافت.» وی خاطرنشان می‌کند: «یک شاخص بسیار مهم در سنجش کیفیت یک فرودگاه، نحوه برخورد کارکنان آن با مسافران است؛ اما بعضا در فرودگاه هاشمی‌نژاد شاهد آن هستیم که با مسافران، به‌خصوص زمانی که پروازی تاخیر دارد، با احترام و تکریم رفتار نمی‌شود.»

در همین حال، رئیس انجمن صنفی راهنمایان تور استان اصفهان با اظهار رضایت نسبی از کیفیت فرودگاه این شهر خاطرنشان می‌کند که به روند توسعه فرودگاه شهید بهشتی اصفهان و آینده آن امیدوار است. مریم هداییان می‌افزاید: «اخیرا ترمینال پروازهای داخلی و خارجی در فرودگاه اصفهان از یکدیگر تفکیک شده که همین امر موجب سرعت گرفتن روند پذیرش مسافر در این فرودگاه شده است.» به باور وی، طرح توسعه و پیشرفت فرودگاه اصفهان در سال‌های اخیر به‌خوبی جلو رفته و از لحاظ برخورداری از تابلوهای راهنما و خدماتی که به مسافر ارائه می‌شود، وضعیت نسبتا مطلوبی دارد. هم‌اکنون از سطح شهر علاوه‌بر تاکسی، دسترسی با اتوبوس نیز به فرودگاه میسر است؛ گرچه هنوز ایستگاه مترویی برای آن در نظر گرفته نشده و در طرح توسعه متروی اصفهان نیز بنا نیست احداث مترو برای فرودگاه لحاظ شود.

وی با وجود رضایت از زیرساخت‌ها و تجهیزات موجود در این فرودگاه، از لزوم بازاریابی برای فرودگاه اصفهان می‌گوید و تصریح می‌کند: «اخیرا تعداد پروازهای خارجی که مستقیما وارد اصفهان می‌شوند کمتر شده و این در حالی است که اصفهان موقعیت جغرافیایی ممتازی در ایران دارد و می‌تواند بخش قابل توجهی از بار مسافران فرودگاه امام خمینی را به‌دوش کشد.» به‌رغم محدودیت‌های زیرساخت‌های گردشگری در کشور، کارشناسان برای توسعه و ارتقای سطح کیفیت فرودگاه‌های بین‌المللی کشور اولویت بسیار بالایی قائل هستند و اعتقاد دارند مسوولان باید برای بهبود این ویترین‌های گردشگری کشور توجه ویژه‌ای قائل شوند. این معضلات درباره فرودگاه بین‌المللی امام خمینی نیز که پرترددترین دروازه ورود گردشگران خارجی به ایران محسوب می‌شود وجود دارد که تداوم آنها می‌تواند اثرات سوئی بر اعتبار گردشگری کشور بگذارد که جبران آنها هم هزینه‌بر و هم زمان‌بر است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 8 خرداد 97، شماره: 3394007