با توجه به گستردگی جغرافیایی کشور و شرایط اقلیمی، توپوگرافی و نفوذپذیری متفاوت در هر حوضه آبریز، شدت تأثیرپذیری نواحی مختلف متفاوت بوده و افزایش سیلاب‌ها و خشکسالی‌ها، افزایش تقاضا برای آب و انرژی و تشدید عدم توازن زمانی و مکانی توزیع آب، از نتایج پدیده تغییر اقلیم در ایران است.

نظر به وقوع و خسارات سیلاب در کشور نیاز است که با لحاظ راهکارهایی، آثار و تبعات آن، یعنی خسارات ناشی از سیلاب‌ها، خشکسالی‌ها و کمبود منابع آبی، کاهش یابد. اهمیت سیلاب و بروز سیل در کشور و حجم بالای خسارت‌های ناشی از آن به حدی قابل توجه بوده که تقریباً اغلب سدهای ساخته‌شده در کشور، علاوه بر تأمین پایدار آب، برای کنترل سیل نیز بوده‌اند و یکی از اهداف اصلی سدسازی در کشور، کنترل سیلاب و کاهش مخاطرات و خسارات ناشی از آن بوده‌ است.

تأمین آب بسیاری از شهرهای کشور از سدها تأمین شده و چنانچه سدها وجود نداشتند، تأمین‌ آب شرب مطمئن و با کیفیت برای این شهرها دچار چالش جدی می شدند.

بسیاری از سدهای احداث شده در کشور در جایگاه های مناسب، با اهداف معین و قابل حصول و منافع اقتصادی و اجتماعی مطلوب ساخته و هم اکنون در مدار بهره برداری قرار دارند.

البته ‌سدهایی هم گاها وجود دارند که به دلایل مختلف، با اهداف پیش بینی شده خود فاصله دارند که برای پرهیز از رویکردهای بعضا اشتباه در زایش و توجیه پذیری برخی پروژه های سدسازی، لازم است مانند همه بنگاه های اقتصادی و اجتماعی، نظام ارزیابی تدوین شده و عملکرد تعریف کنندگان و توجیه کنندگان و بهره برداری کنندگان طرح های سدسازی، تعریف گردیده و در مقاطع زمانی مشخص مورد ارزیابی قرار گیرد.

در استان گلستان ۱۴ سد بزرگ مخزنی شامل: کوثر، شهید چمران، بوستان، گلستان، شهید ایمری، شهید قربانی، نگارستان(کبودوال)، وشمگیر، شهید دستغیب، کرند، دانشمند، اینجه برون، تالاب - سد آلماگل و تالاب - سد آلاگل و ۳ سد تنظیمی لاستیکی در مسیر گرگانرود به نام های: گنبد، دیگچه و خواجه نفس احداث گردیده و در دست بهره برداری است.

این سدها علاوه بر اهداف کشاورزی و آبزی پروری در آنها، دارای اهداف کنترل سیل نیز بوده و در سیلاب‌های سال‌های مختلف از جمله در سال‌های ۱۳۸۰، ۱۳۸۱، ۱۳۸۴، ۱۳۸۸، ۱۳۹۰ و نیز در سیل اخیر در انتهای سال ۱۳۹۷ با مهار حجم زیادی از سیلاب، از ایجاد خسارات به پایین دست خود جلوگیری کرده و حتی پس از پر و سرریز شدن نیز توانسته اند با نقش تاخیری خود، به تعدیل سیلاب در شهرها، روستاها و اراضی پایین دست خود کمک شایانی نمایند، هرچند عملکرد هر سد را بایستی در محدوده توان و استعداد هر سد در زمان مشخص بروز سیل و نیز مشخصات سیل ارزیابی نمود.

به عنوان مثال بزرگ ترین سیل استان گلستان، سیل سال ۱۳۸۰ است که با دبی غیر قابل تصور بیش از ۳ هزار متر مکعب در ثانیه در گرگان رود رخ داد و خسارات عمده ای وارد نمود.

در سیل این سال اگر "سد گلستان" احداث نشده بود، قطعا شهرهای گنبدکاووس، آق قلا، انبار الوم، سیمین شهر و حدود ۷۰ روستای مسیر و مجاور رودخانه گرگانرود تا دریا ‌با فاجعه انسانی و اقتصادی جبران ناپذیری رو به رو می شد.

براساس تحقیقی که جهت پیش بینی وضعیت تغییرات اقلیمی موثر بر استان گلستان به عمل آمده است، میزان بارش در استان در افق سال ۲۰۵۰ میلادی تغییر خاصی بویژه در جهت کاهش نخواهد داشت ولی مدت زمان بارش دارای کاهش خواهد شد.

این موضوع دارای نکات قابل توجهی است. یکی از این نکات این است که کاهش مدت بارش بدون تغییر در مقدار بارش، به معنای بارش های سیل اسا نسبت به بارش های متوسط است که نمونه ای از آن را در انتهای سال ۱۳۹۷ با مقادیری اعجاب اور ظرف ۴۸ ساعت شاهد بوده ایم، لذا احتمال وقوع سیل بالاتر رفته و نیاز به احداث بعضی مولفه های پیش بینی شده در "برنامه جامع سیل استان گلستان" مانند مهندسی رودخانه و ساخت سدهای مخزنی و سدهای تاخیری را گوشزد می کند.

این موضوع همچنین به ما یاد آوری می کند که با بارش‌های سیل اسا و کم مدت، فرصت کشاورزان برای استحصال به هنگام آب و آبیاری مزارع کاهش می یابد لذا بایستی با احداث سدهای مخزنی از روانه شدن سریع آب به دریا و محروم ماندن کشاورزان از آب جلوگیری بعمل اورد.

از سوی دیگر با کاهش مدت بارش و سرعت تخلیه آب، فرصت کافی برای تغذیه آبخوانها فراهم نمی شود لذا انتظار می رود که از میزان آب موحود در آبخوات‌ها نیز کاسته شود. در این حالت با احداث مخازن ذخیره آب مانند سدهای بزرگ و کوچک مخزنی، بار بخشی از تامین آب که در حال حاضر بر دوش چاهها و آبهای زیرزمینی است، در درازمدت به دوش آب سطحی و سدها خواهد افتاد.

یافته دیگر در این تحقیق این است که دمای هوا در دی ماه به شدت کاهش یافته و نزولات جوی به صورت برف در ارتفاعات استان گلستان بصورت ذخیره برفی درخواهد آمد ولی در بهمن ماه شاهد هوایی تقریبا بهاری خواهیم بود. این موضوع نیز حاوی خبری خطرناک برای استان است و معنای آن آب شدن ذخایر برفی در بهمن ماه است.

در صورت وقوع چنین ‌رویدادی، از طرفی شاهد سیل‌های سهمگین با تداوم طولانی خواهیم بود و از سوی دیگر شاهد خروج آبی که بایستی در زمین فرو رود و در بهار و تابستان منابع آب زیرزمینی و یا آبدهی چشمه ها و دبی پایه رودخانه ها را تامین کند، خواهیم بود. لذا در این حالت نیز گزینه ساخت سدهای مخزنی، هم برای مدیریت و کاهش اثرات مخرب سیل و هم برای ذخیره سازی آب در زمستان و استفاده از آن در سایر فصول در بخش‌های شرب، صنعت، محیط زبست و کشاورزی امری ضروری به نظر می‌رسد.

با عنایت به موارد پیش گفته، بنظر می رسد استان گلستان کماکان نیازمند مطالعه و ساخت سدهای مخزنی بوده و در این راستا لازم است تکمیل سد نرماب در شهرستان مینودشت و سد آقدکش در شهرستان آق قلا، علاج بخشی سد وشمگیر در شهرستان آق قلا و غیره و نیز اتمام مطالعات و آغاز عملیات اجرایی سدهای قره چای در شهرستان رامیان و سد شصتکلاته در شهرستان گرگان مورد عنایت بیشتر متولیان کشوری و استانی به ویژه در بخش تامین اعتبارات لازم قرار گیرد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار1فروردین 98، کدخبر: 98010100044 ،www.isna.ir