شعار سال: آ‌نچه تحت عناوین ارز دیجیتال، بیت‌کوین، پول مجازی خوانده می‌شود، نوعی پول است که به‌‌صورت فیزیکی نیست و وجود آن بر بستر دیجیتال بوده و در فضای مجازی تولید، نگه‌داری و مبادله می‌شود. 2 ویژگی مهم بیت‌‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال که وجه‌ تمایز آن با ارزهای رایج جهانی همچون دلار و یورو است عبارت‌اند از: 1. انتشار غیرمتمرکز و بی‌حدوحصر 2.ناشناس بودن معامله کنندگان؛ همین دو مزیت می‌تواند به‌نوبه خود بیت‌کوین را به یک ابزار دور زدن تحریم تبدیل کند، درهمین‌باره گفت‌وگویی داشته‌ایم با نیما امیرشکاری مدیر گروه بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی و سعید خوشبخت کارشناس ارزهای دیجیتال.

*رقم کل بازار ارز دیجیتال در دنیا حدود 200میلیارد دلار است

آیا با بیت‌کوین می‌توان وجه مبادلات تجاری مثل نفت، گندم و فولاد را پرداخت کرد؟ آیا در دنیا از این روش استفاده می‌کنند؟

خوشبخت:دولتهای خارجی الآن برای کنترل و نظارت پولشویی به‌روی چنج کردن بیت‌کوین در صرافی‌ها به‌شدت حساس هستند و به‌نوعی چنج کردن بیت‌کوین به سایر ارزها یک مبحث نظارتی برای آنها محسوب می‌شود. اگر یک تاجر بخواهد با بیت‌کوین معامله کند باید ریسک نوسانات قیمتی آن را بپذیرد. البته شایان ذکر است بیت‌کوین‌های کم‌نوسان و یا stable هم موجود هستند اما به‌خاطر آنکه به یک مرکز متمرکز نظارتی متصل هستند این نقطه ضعف را دارند که دیگر مخفی نمی‌باشند و دور زدن تحریمها با استفاده از آنها امکان‌پذیر نیست.

کل اندازه بازار تجاری ارز دیجیتال در جهان حدود 200 میلیارد دلار است اما در مقابل کل تولید ناخالص ملی ایران رقمی حدود 400 میلیارد دلار است، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت معاملات بیت‌کوین در جهان محدود و کوچک است و اگر بخواهیم ما با مبالغ بالا و وسیع تجارت خارجی با بیت‌کوین داشته باشیم اولاً امکان‌پذیر نیست و ثانیاً به‌نوعی لودادن خودمان است. الآن فقط یک یا دو کشور در دنیا هستند که به‌فکر دورزدن تحریم با بیت‌‌کوین هستند بنابراین سایر کشورها اصلاً به این قضیه فکر نمی‌کنند و برایشان اصلاً دغدغه و اهمیتی ندارد.

* گلوگاه نظارتی بر بیت‌کوین، صرافی‌ها هستند؛ ماجرای بلوکه کردن بیت‌کوین ایرانیان توسط آمریکا

 اگر با بیت‌کوین نمی‌توان تجارت کلان انجام داد پس کارایی دیگری برای آن متصور نیست؟ آیا صحیح است که آمریکا بیت‌کوین ایرانیان را بلوکه کرده است؟

خوشبخت:در پرداخت‌های بین‌المللی کوچک می‌توان روی بیت‌کوین حساب باز کرد مثل پرداختهایارز دانشجویی، درمانی و توریستی می‌توان برای تسهیل انتقال ارز و دور زدن تحریم از بیت‌کوین استفاده کرد و کاملاً هم شدنی و خوب است، ولی همان‌گونه که گفتم برای تجارتهای بزرگ مثل نفت، گندم و... استفاده از روش پرداخت بیت‌کوین مناسب و شدنی نیست. بیت‌کوینی که در دست خود فرد باشد هیچ کس توانایی شناسایی و رصد کردن آن را ندارد چرا که یک پس‌ورد محرمانه دارد و در دست خود شخص محفوظ است. این‌که آمریکا توانسته بیت‌کوین‌های ایرانیها را در خارج بلوکه کند به‌خاطر این بوده است که آنها بیت‌کوین‌هایشان را به صرافی‌ها برای چنج کردن برده‌اند و از همین طریق دولت آمریکا توانسته این بیت‌کوین‌ها را شناسایی کند و متوجه ایرانی بودن صاحبان آن بشود. در دنیا برای انتقال یا نقد کردن بیت‌کوین به اسکناس مقررات بسیار سختگیرانه‌ای وضع شده است تا به‌وسیله این مقررات بتوانند به‌خوبی تبادلات مالی، پولشویی و نقدینگی را رصد کنند.

این دقیقاً یک گلوگاه برای ضربه زدن به یک کشور تحریم‌شده است. در قراردادهای هوشمند smart contract که می‌تواند به‌شکل هوشمند به‌روی بیت‌کوین‌ها پیاده‌سازی شود در اصل یک برنامه‌نویسی کامپیوتری است تا به‌شکل خودکار وعده‌های طرفین در معامله را به‌صورت گام به گام پیاده‌سازی کند و بنابراین این روش هم نسخه‌ای برای دور زدن تحریمها نیست چرا که در این نوع قراردادهای هوشمند باید طرف معامله به‌خوبی معلوم باشد.

*بیت‌کوین برایارز دانشجویی، درمانی و توریستی بسیار مناسب است

 آیا مشکل اصلی در مورد روش پرداخت به سایر کشورها هست؟ آیا مشکل اصلی تبادلات مالی ایران مسدود بودن سوئیفت است؟

خوشبخت:چند وقتی صحبت از آن شد که سوئیفتی مبتنی بر بلاک‌چین را راه‌اندازی کنیم اما افراد مدعی این طرح خبر نداشتند که اگر هر نوع پیام‌رسان و یا سوئیفت بانکی راه‌اندازی شود هیچ اتفاق خاصی در دور زدن تحریمها نمی‌افتد چرا که سوئیفت بانکی در حقیقت ماهیت یک پیام‌رسان مثل تلگرام را دارد و آنچه اهمیت دارد اولاً رضایت دو کشور در معامله با یکدیگر است و سپس روش انتقال پول است تا توسط آمریکا رصد نشود، بنابراین پیام‌رسان سوئیفت اهمیت آن‌چنانی در این مباحث ندارد. مشکل ما در حال حاضر در دوران تحریم این است که کشوری حاضر باشد تا با ما معامله کند و تحریمها برایش اهمیت نداشته باشد بنابراین نوع مسئله پرداخت و تبادلات مالی در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند و به‌نوعی آخرین مسئله است.

شاهد هستیم خیلی از هموطنان ما در کشور دغدغه و استرس برای ارسال مبالغ جزئی به دانشجویان خود در خارج از کشور دارند که این مسئله کاملاً با بیت‌کوین قابل حل است و مشکلی در خارج از کشور به‌وجود نمی‌آورد چرا که مبالغ اندکی هستند و صرافی‌های خارجی به این مبالغ جزئی حساس نمی‌شوند. الآن آمریکا تمام افرادی را که در حوزه ارز دیجیتال و ماینینگ به ایران خدمات برسانند مشمول تحریم می‌کند و این مطلب از آنجا سرچشمه گرفت که زمزمه دور زدن تحریم به‌وسیله بیت‌کوین توسط مسئولین ایرانی‌ها به گوش مجلس سنای آمریکا رسید.

*راه‌اندازی صرافی دیجیتال؛ مقدمه رونق‌گرفتن بیت‌کوین در ایران

رونق‌گرفتن و از سوی دیگر نظارت بر بیت‌کوین در ایران چه مقدماتی را لازم دارد؟

امیرشکاری:مهمترین کار برای شروع رونق بیت‌کوین و استفاده از آن برای مصارف خرد بین‌المللی مانندارز دانشجویی، درمان و توریسم به‌رسمیت شناختن صرافی‌های دیجیتال در داخل است. توسط این صرافی‌ها می‌توانیم به‌خوبی بر صاحبان بیت‌کوین نظارت کنیم و سپس تحت ضوابط به آنها به‌ازای بیت‌کوین ریال و یا ارزهای دیگر را چنج کنیم. متأسفانه الآن صرافی‌های دیجیتال در ایران نداریم یا اگر هم داشته باشیم از دید بانک مرکزی غیرقانونی است. ما حتی در ایران اجازه معامله آن‌لاین ارز در صرافی‌ها را نداریم یعنی نمی‌شود به‌شکل آن‌لاین ارز خریداری کرد و فقط بانک مرکزی اجازه خرید و فروش ارز را در محل صرافی‌ها می‌دهد. متأسفانه هم قوانین و هم ساختارهای کهنه و امنیتی در کشور جاری است که اجازه نمی‌دهد فضای مناسبی را برای رشد ارزهای دیجیتال ایجاد کند. بخش خصوصی به‌راحتی می‌تواند صرافی دیجیتال تأسیس کند و تکنولوژی زیرساخت خاصی لازم ندارد اما قوانین فرسوده اجازه آن را نمی‌دهد، تأسیس صرافی دیجیتال اول از همه نیازمند همراهی قوه قضاییه و دولت است.

*28 ارگان با بیت‌کوین مرتبط هستند؛ بانک مرکزی بیت‌کوین را در حد ارزهای رایج پذیرفته است

به‌نظر شما به‌چه‌علت بیت‌کوین مثل سایر کشورها در کشور ما رسمی و رایج نشده است؟

خوشبخت:مسائل امنیتی در ارز دیجیتال و بیت‌کوین اهمیت دارد چرا که تاکنون چندین صرافی دیجیتال در دنیا هک و سرقت شده است اما متأسفانه در ایران هر چیزی را به‌سخت‌ترین شکل ممکن و بدبینانه‌ترین نوع تفسیر می‌کنند. الآن حدود 28 ارگان در ایران وجود دارند که می‌توانند در حوزه بیت‌کوین صاحب‌نظر باشند و اعلام موضع کنند مثل بانک مرکزی، بورس، وزارت صنعت و...، اگر بین این 28 ارگان یکی ساز مخالف بزند کار رونق بیت‌کوین در کشور به مشکل می‌خورد و متوقف می‌شود. الآن حدود یک سالی است که مسئله ارز و پول در ایران امنیتی شده است بنابراین حساسیتهای بی‌جهت نسبت به بیت‌کوین هم زیاد شده است.

حتی ممکن است ارگانهایی باشند که علاقه‌مند به داشتن بیت‌کوین باشند اما علاقه به قانونی شدن آن نداشته باشند تا منافع‌شان به خطر نیفتد. من فقط یک سؤال مطرح می‌کنم و مخاطبان را به تفکر دعوت می‌کنم؛ به‌نظر شما الآن چند ارگان در داخل هستند که بیت‌‌کوین استخراج می‌کنند؟ باید بپذیریم که اگر بیت‌کوین شفاف بشود ممکن است به‌ضرر عده‌ای تمام شود. به‌نظر بنده ارقام خرد و کم بیت‌کوین در دست مردم مشکل‌ساز نیست بلکه مشکل از دانه‌درشتهایی هست که وابستگی به ارگانهای مختلف دارند. الآن می‌توانیم با قانونی کردن بیت‌کوین مشکل اقشار متوسط و ضعیف را که نیازمند ارسال مبالغ چند صد دلاری هستند مثل دانشجویان و بیماران و متقاضیان آیلتس و تافل را حل کنیم. بانک مرکزی در سیاست‌نامه خود الآن بیت‌کوین را در حد ارزهای رایج پذیرفته است.

*سیاست‌نامه بانک مرکزی درباره ارزهای دیجییتال مشکل دارد

آیا از ارزهای دیجیتال می‌توان به‌عنوان اوراق مشارکت و صکوک استفاده کرد؟ آیا سیاست‌نامه بانک مرکزی در مورد ارزهای دیجیتال را خوب می‌دانید؟

امیرشکاری:ارزهای دیجیتال ابزارهای جدیدی هستند که حالتی بین اوراق قرضه و پول دارند. به‌نوعی بیت‌کوین می‌تواند اوراق قرضه‌ای باشد که هرروزه قیمت‌گذاری و خرید و فروش شوند اما اوراق قرضه‌ای که تاریخ پرداخت سودشان بلندمدت است و به این سادگی نقدشوندگی ندارند. می‌توانیم بیت‌کوین‌هایی طراحی کنیم که بیشتر شباهت به اوراق قرضه باشند و از آن برای ماهیت انتشار اوراق قرضه و مشارکت استفاده کرد و در آن در عملیات بازار باز استفاده کرد، حتی می‌توان به‌عنوان صکوک اسلامی تحت زنجیره لاک‌چین عملیاتی کرد که ابوظبی این کار را انجام داده است. باید بگویم سیاست‌نامه بانک مرکزی درباره بیت‌کوین هم اصلاً خوب نیست چراکه هنوز مشکلی را حل نکرده است و علت اصلی آن هست که فقط بانک مرکزی درگیر بیت‌کوین نیست بلکه سایر نهادها در بیت‌کوین دخیل شده‌اند.

*دو اشکال شرعی:مالیت و غرربرای بیت‌کوین مطرح است

بعد شرعی بیت‌کوین چگونه است؟ آیا بیت‌کوین مالیت دارد؟

خوشبخت:مقام معظم رهبری هنوز درباره حرام یا حلال بودن بیت‌کوین حکم فقهی صادر نکرده‌اند. بعضی علما نسبت به بیت‌کوین دید منفی دارند، اول از همه بحث قمار بودن معامله بیت‌کوین مطرح بود که بعدها مرتفع شد. الآن دو مسئله مهم‌ترین مباحث شرعی راجع به بیت‌کوین هستند؛ اول، بحث مالیت و مال دانستن بیت‌کوین هست که منفعت خرید و فروش آن منفعت عقلایی دارد یا خیر و مسئله دیگر غرری و خطر داشتن معامله با بیت‌کوین است. اما من باید بگویم که افراد بزرگ اقتصاددانی را می‌شناسم که راجع به بیت‌کوین صحبت‌های اشتباه و غیرکارشناسی ارائه می‌دهند، بنابراین این مسئله است که نظرات کارشناسی که به علما داده می‌شود از طریق کارشناس خبره بیت‌کوین داده شود و یا از طریق یک کارشناس ناآگاه به بیت‌کوین.

بنده با سوادی که در این زمینه دارم به‌نظرم بیت‌کوین عین یک مال هست و ارزش مال دارد. از سوی دیگر اگر واقعاً بیت‌کوین به‌نظر عده‌ای حرام باشد ولی اگر توضیح داده شود که در شرایط اضطراری کنونی برای ما منافعی دارد و می‌توانیم به‌وسیله آن مشکلات دانشجویان یا بیماران را حل کنیم قطعاً می‌تواند نظرات علما را تغییر دهد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار 2 مرداد 98، کد خبر: 2060782، www.tasnimnews.com