شعارسال:  آنچه بیان می‌شود سنخیتی با کلیشه‌های شناخته‌شده درباره فضای مجازی در علوم ارتباطات ندارد؛ بلکه حاصل تجربه‌ای است که با نگاهی انسان‌شناختی زیست شده است و سپس به زبان آورده شده است. استدلال اصلی نگارنده ـ نه در معنایی اثبات‌گرایانه ـ آن است که عصر کنونی نه فقط اقتضای حضور و فعالیت در فضای مجازی برای اهل آکادمیا را دارد، بلکه برهم‌کنش‌های فضای مجازی و حقیقی به سمتی سوق یافته‌ است که شاید بتوان درباره جایجایی هویت‌های این دوگان و یا دست کم «شورش هویتی یکی علیه دیگری» سخن گفت. انگاره «مجازی» دست کم در زبان فارسی عمدتا مفهومی حاشیه‌ای، غیرجدی و غیرواقعی را به ذهن مخاطبان متبادر می‌‌کند. بر همین اساس، فضای مجازی به عنوان هویتی دست دومی و ثانوی در کنار فضای حقیقی پس از توسعه علوم ارتباطات در عصر مدرن به رسمیت شناخته شد. با این حال، حاصل شهود و تجربه زیسته در «مدرنیسم آکنده از مجازی» و سپس به زبان آوردن چنین تجربه‌ای حاکی از آن است که این کلیشه عاری از واقع‌نگری است. از بُعد زمانی و درنگ‌هایی که انسان در طول روز دارد، بخش نه چندان محدودی از آن را در فضای مجازی سپری می‌کند. تعلق خاطر روان‌شناختی به این امر به اصطلاح مجازی نیز به گونه‌ای است که تصور و یا تجربه زیستن چند روز بدون آن ـ حتی اگر همراه با آرامش‌ها و آسودگی‌هایی باشد ـ انسان مدرن را آکنده از حسِ وحشت می‌کند، گویا که بخشی از وجودش را از دست داده است. اما مهمترین بُعد، تأثیر وارونه فضای مجازی بر فضای حقیقی است. بر خلاف تصور اولیه، در حالی که اقتضای فضای مجازی به مثابه امری فرعی، غیرواقعی، ثانوی و درجه دومی متأثر شدن از فضای حقیقی است، وارونه‎سان، فضای حقیقی متأثر از فضای مجازی است.

در شرایط کنونی و سال‌های آینده صرفا کسانی در جامعه ماندگار و تأثیرگذار می‌شوند که پیشتر «ایماژ»های خود را در فضای مجازی خلق کرده و منتشر کرده‌اند؛ تصاویری که در اذهان مخاطبان از «قهرمان‌های آکادمیا» شکل می‌گیرد، حاصل ایماژهایی است که دست کم به فضای مجازی مربوطند و یا اینکه ـ عمدتا ـ بر پایه فضای مجازی ایجاد و سپس در غیر آن بازتولید و بازنشر شده‌اند؛ البته این جمله اخیر هم شاید درست نباشد چرا که فرایند تولید، بازتولید و انعکاس و نشر تصاویر نیز عمدتا در همین فضای مجازی صورت می‌گیرد و در نهایت این تصاویر در اذهان مخاطبان می‌نشیند. بدین‌گونه فضای مجازی «ایماژهای قهرمان‌های آکادمیا» را به گونه‌ای مخلوق و منشور می‌کند که فضای حقیقی نه تنها در آن جنبه تَبَعی و ثانوی ندارد، بلکه عمدتا در فرایند ارتباط میان «عین» و «ذهن»، عینیت منحصر به فضای «به اصطلاح مجازی» می‌شود. بدینگونه است که ـ دست‌کم در برخی حوزه‌ها ـ مجازیت به گونه‌ای باور نکردنی علیه واقعیت امر حقیقی می‌شُورد و خود را بر کرسی واقعیت می‌نشاند و فضای حقیقی را از آن تُهی نمی‌نماید.

شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت دانشکده معارف اسلامی، تاریخ انتشار: 18آبان1398 ، کدخبر: 5374: www.isu.ac.ir