شعار سال:پژوهش‌های باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی به‌صورت مشترک بین اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی و موسسه باستان‌شناسی آلمان از سال ۹۱ آغاز شد و با توجه به اهمیت علمی و گردشگری این اثر تاریخی، برنامه منظمی با عنوان «پروژه باستان‌شناسی ریوی» برای کاوش و پژوهش در این محوطه تاریخی تدوین شد و به انجام رسید.

پروژه بین‌المللی پژوهش‌های باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی در دشت سملقان با گذراندن هفت فصل کاوش اکنون دریچه‌ای رو به شناخت فرهنگ‌های تاریخی شمال‌شرق کشور گشوده است.

طی پژوهش‌های باستان‌شناسی که از سال ۱۳۹۱ در محوطه تاریخی ریوی واقع در نزدیکی روستای نجف شهرستان مانه و سملقان آغاز شده بود، باستان‌شناسان این اداره‌کل طی دو فصل کاری در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ به بقایای یک شهر تاریخی از دوران هخامنشی در دشت سملقان دست یافتند.

اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی طرح پژوهش‌های بین‌المللی مشترک را در خصوص ادامه فعالیت‌های باستان‌شناسی در محوطه ریوی در دستور کار قرار داد و با پیگیری‌های این اداره‌کل، موسسه باستان‌شناسی کشور آلمان با پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور تفاهم‌نامه همکاری مشترک در خصوص پژوهش‌های باستان‌شناسی در محوطه ریوی منعقد کرد.

فرآیند انعقاد تفاهم‌نامه و ارائه طرح پیشنهادی و صدور مجوزها از شهریورماه ۱۳۹۴ آغاز شد و بازدیدها و جلسات مختلفی در خصوص نحوه این همکاری‌های بین‌المللی برگزار شد و در نهایت در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۵ با حمایت و صدور مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، این پژوهش‌ها آغاز شد.

ریوی، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال‌شرق کشور

با توجه به شواهد باستان‌شناختی، محوطه ریوی یکی از مهم‌ترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال‌شرق کشور است که پژوهش‌های باستان‌شناسی هدفمند در آن می‌تواند موجب ارتقای شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت گردشگری در استان خراسان شمالی شود.

در روند کاوش‌های باستان‌شناسی که در محوطه تاریخی ریوی تاکنون انجام شده است، نتایج چشمگیری از وجود یک محوطه تاریخی بزرگ به‌دست آمد که از حدود یک‌‌هزار و 700 سال پیش از میلاد تا اواخر دوران ساسانی، حدود دوهزار و 300 سال تداوم استقراری داشته است.

اهمیت محوطه ریوی در این است که وسعت آن در دوران هخامنشی به بیش از ۱۱۰ هکتار رسیده و به‌نظر می‌رسد یکی از شهرهای مهم دوران هخامنشی در شمال‌شرق کشور بوده است. براساس این پژوهش‌ها، از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان‌شناسی مختلفی از محوطه ریوی به‌دست آمده است که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی بوده است.

طرح ایجاد سایت موزه گردشگری محوطه تاریخی ریوی تصویب شد

با آغاز پژوهش‌ها در ریوی، با توجه به اهمیت علمی و گردشگری این اثر تاریخی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان پروژه باستان‌شناسی ریوی جهت کاوش و پژوهش‌های باستان‌شناسی به‌مدت پنج سال برنامه‌ریزی کرد.

موسسه باستان‌شناسی آلمان یکی از مهم‌ترین تشکیلات علمی باستان‌شناسی در سطح جهانی است که ۱۲ شعبه در مهم‌ترین مناطق فرهنگی و تاریخی سراسر دنیا دارد. یکی از این شعبات موسسه باستان‌شناسی آلمان در ایران است که حدود ۵۵ سال در ایران فعالیت علمی دارد. پیش از شروع پژوهش‌های باستان‌شناسی در محوطه تاریخی ریوی بیش‌ترین فعالیت این موسسه در مناطق مرکزی و شمال‌غربی ایران بود، اما اهمیت علمی و فرهنگی محوطه تاریخی ریوی موجب شد تا این موسسه برای اولین بار در منطقه شمال‌شرقی ایران پژوهش‌های باستان‌شناسی مشترک را آغاز کند.

از سال ۱۳۹۴ تاکنون پژوهش‌های مشترک ایرانی ـ آلمانی در محوطه ریوی و دشت سملقان هرساله در شهریور و مهرماه انجام شده است و در این روند متخصصان مختلف علوم باستان‌شناسی، جغرافیا، ژئوفیزیک، ژئومورفولوژی و محیط‌زیست از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی تهران فعالیت‌های پژوهشی متعددی انجام داده‌اند که مقرر شده این فعالیت‌ها به‌مدت پنج سال دیگر (تا پایان سال ۱۴۰۳) ادامه یابد.

همچنین با توجه به اهمیت‌ها و پتانسیل‌های گردشگری و اشتغال‌زایی این محوطه تاریخی، با حمایت‌های استانداری خراسان شمالی طرح ایجاد سایت موزه گردشگری محوطه تاریخی ریوی در کارگروه گردشگری و شورای برنامه‌ریزی استان مصوب شد و انتظار می‌رود همگام با فعالیت‌های پژوهشی، بستر و زمینه لازم جهت جذب گردشگر و اشتغال‌زایی پایدار در محوطه تاریخی ریوی فراهم شود.

تاکنون هفت فصل فعالیت‌های باستان‌شناسی و مرمتی در محوطه تاریخی ریوی انجام شده که دو فصل آن توسط کارشناسان اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان بود و پنج فصل آن به‌صورت مشترک با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان انجام شد.

دستاوردهای 7 فصل فعالیت‌های باستان‌شناسی در ریوی

فصل اول مطالعات باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۱ انجام شد و در این فصل علاوه‌بر کاوش لایه‌نگاری در تپه ریوی الف، محدوده عرصه و حریم محوطه مشخص و میله‌کوبی شد.

فصل دوم کاوش باستان‌شناسی محوطه ریوی در خرداد ۱۳۹۳ انجام و طی این فصل دو گمانه لایه‌نگاری در تپه ریوی ب و تپه ریوی ث ایجاد شد.

با توجه به شناختی که از محوطه طی کاوش‌های فصل اول و دوم حاصل شد، فصل سوم مطالعات باستان‌شناسی محوطه تاریخی ریوی در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان به‌صورت مشترک انجام شد و این همکاری سرآغاز پنج سال همکاری مشترک باستان‌شناسی بین اداره‌کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی و موسسه باستان‌شناسی آلمان بود.

فصل چهارم این مطالعات نیز به‌صورت مشترک ایرانی ـ آلمانی در آبان‌ماه سال ۱۳۹۵ انجام شد که طی این فصل پژوهشگران مختلفی از دانشگاه مونیخ، دانشگاه برلین، دانشگاه شهید بهشتی تهران و دانشگاه تهران این گروه مشترک را همراهی کردند. انجام بررسی ژئوفیزیک، انجام بررسی ژئومورفولوژی و ایجاد ترانشه‌های گسترده باستان‌شناسی از مهم‌ترین فعالیت‌های این فصل بود.

فصل پنجم در مهر و آبان‌ماه سال ۱۳۹۶ به انجام رسید. دستاوردهای این فصل بسیار ارزشمند و متفاوت با فصل‌های گذشته بود. در بخش جنوبی محوطه بخش‌هایی از یک بنای خشتی بزرگ با یک تالار، ایوان ستون‌دار کشف شد و در بخش شمالی محوطه گورستانی از اوایل دوره آهن شناسایی شد. در این فصل، گروه ژئومورفولوژی دانشگاه برلین فاز دوم مطالعات ژئومورفولوژی منطقه را انجام داد و گروه محیط‌زیست دانشگاه یزد انجام پژوهش‌های باستان محیط‌زیست در دشت سملقان را آغاز کرد.

فصل ششم در مهر و آبان‌ماه سال ۱۳۹۷ به انجام رسید. با توجه به کشف یک تالار ستون‌دار و ساختمان خشتی بزرگ در بخش جنوبی محوطه ریوی و همچنین با توجه به اهمیت گورستان کشف‌شده، در فصل ششم نیز تمرکز مطالعات بر روی آن‌ها بود. بنابراین طی این فصل بخش‌های بیش‌تری از این آثار مورد پیگردی و کاوش قرار گرفت. طی همین فصل فعالیت‌های مرمتی و حفاظتی از بناهای کشف‌شده، با کمک پژوهشکده مرمت پژوهشگاه میراث‌فرهنگی کشور آغاز شد. بنابراین علاوه‌بر ایجاد سقف فلزی بر روی گمانه‌های کاوش‌شده آثار معماری خشتی نیز مرمت و ساماندهی شدند.

فصل هفتم در مهر و آبان سال ۹۸ به انجام رسید. در روند این فصل نیز تمرکز کاوش بر روی ساختمان تالار ستون‌دار، ساختمان خشتی G و گورستان عصر مفرغ ریوی بود. همچنین در این فصل به‌همت معاونت میراث‌فرهنگی استان سه پروژه مرمتی و ساماندهی نیز در محوطه ریوی طراحی و اجرا شد. پروژه ایجاد دیوار حفاظتی در محل تپه ریوی D، تهیه طرح سایت پلان گردشگری محوطه تاریخی ریوی و ایجاد سقف حفاظتی بر روی آثار معماری کشف‌شده، فعالیت‌هایی بودند که همگام با مطالعات باستان‌شناسی در فصل هفتم به انجام رسید.

محوطه ریوی ظرفیت بالایی برای انجام کاوش‌های بلندمدت دارد

پروفسور سوندهنسن، رئیس بخش اوراسیای موسسه باستان‌شناسی آلمان، نیز با اشاره به بازدیدش از محوطه باستانی ریوی، این محوطه را دارای ظرفیت بالایی به‌منظور انجام کاوش‌های بلندمدت برشمرده بود.

او پیش‌تر و در نشست با یزدان‌پناه، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی، ضمن تقدیر از همکاری‌های مشترک گذشته گفت: موضوع مطالعات هخامنشیان برای ما اهمیت بسیاری دارد و موسسه باستان‌شناسی آلمان مشتاق است تا این اقدام فرهنگی مشترک و مطالعه تاریخی را با حمایت دو کشور از این پروژه پیش ببرد.

او با تأکید بر تداوم این همکاری مشترک عنوان کرد: می‌توان یک برنامه و چشم‌انداز پنج‌ساله برای فعالیت‌های باستان‌شناسی در محوطه ریوی در نظر گرفت.

شناخت فرهنگ‌های تاریخی منطقه شمال‌شرق کشور یکی از اهداف طرح ریوی

علی مستوفیان، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی، نیز شناسایی و معرفی فرهنگ‌های تاریخی منطقه شمال شرق کشور را یکی از اهداف پژوهش‌های باستان‌شناسی در محوطه ریوی دانست.

مستوفیان دراین‌باره به مهر گفت: ایجاد سایت موزه گردشگری در محوطه تاریخی ریوی در راستای رشد صنعت گردشگری استان، فراهم آوردن بستر مناسب برای تعاملات علمی و فرهنگی بین‌المللی، اشتغال‌زایی و ایجاد بستر مناسب به‌منظور فعالیت‌های خدمات‌رسانی توریستی برای مردم منطقه و راه‌اندازی مجدد پایگاه میراث‌فرهنگی دشت سملقان و ساماندهی آثار تاریخی این دشت از دیگر اهدافی است که با اجرای این طرح به‌دنبال تحقق آن هستیم.

او گفت: در همین راستا از سال گذشته برای نخستین بار فعالیت‌های پژوهشی به‌منظور مطالعات ساماندهی و طراحی سایت موزه با دانشگاه بجنورد آغاز شد و این همکاری‌های مشترک پژوهشی تا رسیدن به نتیجه و اهداف طرح ادامه خواهد داشت.

معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی عنوان کرد: ازآن‌جاکه امروزه یکی از معیارهای گردشگران فرهنگی برای انتخاب مقصد سفر، وجود جاذبه‌های تاریخی است، ایجاد سایت موزه تاریخی گردشگری ریوی می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری، ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت اقتصادی منطقه به همراه داشته باشد.

مستوفیان تصریح کرد: حرکت منطقی در این طرح می‌تواند به تقویت هویت فرهنگی و ایجاد یک سرمایه اجتماعی منجر شود که لزوم دستیابی به این مهم، تدوین برنامه‌های درازمدت و راهبردی با محوریت توجه به حفاظت و معرفی تاریخی طرح و توسعه گردشگری فرهنگی است.

شعار سال، با اندکی تخلیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ 23 فروردین 1399، کد خبر:82320،www.sabzineh.org