* تجربههای دنیا در حذف صفر
حذف صفر از واحد پولی کشورها، نخستین بار در آلمان و پس از جنگ جهانی دوم رخ داد، این کشور زیر فشار اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم و خسارت های برجای مانده از آن، تورمی شدید را تجربه میکرد که سیاستگذاران اقتصادی آلمان را وادار به حذف صفرها از مارک کرد. از سال 1960 تاکنون در 71 مورد دولت های در حال توسعه مجبور شدهاند چندین صفر را از پول ملی خود حذف کنند. در آرژانتین طی سال 1960 میلادی، هر دلار امریکا در برابر 1100 تا 3500 پزوی آرژانتین مبادله میشد، این کشور با حذف دو صفر از پول خود ارزش آن را در برابر دلار افزایش داد، در اوایل دهه 1980 میلادی نیز هر دلار امریکا در برابر 18000 تا 180000 پزو داد و ستد میشد، دولت آرژانتین در سال 1983 چهار صفر از پول خود را حذف کرد.
در ژانویه 2005 نیز ترکیه لیره جدید را جایگزین لیره قدیم خود کرد، بر این اساس هر یک میلیون لیره قدیم ترکیه (حذف شش صفر) به یک لیره جدید تبدیل شد، در ماه جولای همین سال نیز رومانی با حذف چهار صفر واحد پول جدید خود موسوم به لیو را معرفی کرد، در هر دو مورد، دولت های ترکیه و رومانی پیام آشکاری را برای مردم و جامعه بینالملل فرستادند و آن، اینکه سیاستهای اقتصادی دولت درگذشته اشتباه بوده است.
آخرین نمونه در این زمینه به زیمبابوه مربوط میشود که طی آن دولت این کشور 10صفر را از پول ملی این کشور حذف کرد.
19کشور در این مدت یک بار اقدام به حذف صفر کردهاند و 10کشور نیز 2بار این کار را انجام دادهاند، آرژانتین 4بار، یوگسلاوی سابق 5بار و برزیل نیز 6بار صفرهای پول ملی خود را حذف کردند.
«حذف صفر از پول ملی»؛ این جمله را در سالهای قبل به دفعات شنیدهایم؛ موضوعی که البته سابقه آن به دولت قبل برنمیگردد بلکه از سال 72 و 73 زمزمههای حذف سه صفر و بعدها زمزمه حذف 4 صفر از پول ملی شنیده شد، مسألهای که در دولت قبل و زمانی که محمود بهمنی ریاست بانک مرکزی را برعهده داشت حالت جدی تری به خود گرفت. آن زمان البته به دستور رئیس جمهوری سابق، مطالعات انجام این کار آغاز شد و البته به سرانجامی نرسید.
محمود بهمنی در مهرماه 88 گفت: «حذف سه صفر از پول ملی ایجاد تورم نمیکند و هزینهها را نیز کاهش میدهد، همچنین دارای اثرات روانی بر تورم در کوتاهمدت خواهد بود.» وی سه ماه بعد هم گفت: «اینکه سه یا چهار صفر از رقم واحد پول ایران حذف شود، منوط به اجرای طرح تحول اقتصادی و مشخص شدن قیمتهای واقعی است.» بهمنی یک ماه بعد هم اظهار داشت: «حذف سه صفر پول ملی را فعلاً لازم نمیدانیم و پس از اجرای هدفمندی یارانهها و مشاهده آثار آن در این مورد تصمیمگیری میشود.»
این تردیدها و البته مواضع متناقض نشان میدهد در عمل زمینه برای اجرای این طرح به عوامل متعددی بستگی دارد که لحاظ کردن همه آنها برای ورود به این تحول پولی عظیم کاملاً لازم است.
کارشناسان اگر چه معتقدند که اجرای این طرح ضروری است و بالاخره باید انجام شود اما در خصوص زمان اجرای آن تردیدهای فراوانی وجود دارد. آنها میگویند به دلیل نتایج تورم زای این طرح، زمانی اجرای آن مفید خواهد بود که تورم حالت کاهشی داشته باشدو تک رقمی شود.
در سال 93 ولیالله سیف رئیس کل بانک مرکزی در پاسخ به این سؤال که آیا همگام با کاهش نرخ تورم در سالجاری و سال آینده حذف صفر از پول ملی صورت میگیرد، گفت: این اقدامی است که حتماً باید اتفاق بیفتد اما بررسیها میگوید زمانی باید حذف کرد که نرخ تورم تکرقمی شود، این کار باید در شرایط باثبات و در یک افق بلندمدت رخ دهد. وی همچنین گفته بود: در آن زمان چند کار باید انجام شود که یکی از آنها حذف 3 یا 4 صفر است که برای هر کدام دو کار کارشناسی انجام گرفته و در آخرین مرحله تصمیمگیری میشود. مسأله دیگر نیاز کشور به قطع اسکناس با شرایط آن روز خواهد بود که در این مورد هم در زمان مناسب تصمیمات لازم اتخاذ خواهد شد.
* هنوز بحث جدی در دولت شروع نشده است
دو روز پیش بود که حسین قضاوی معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی در جدیدترین اظهارات خود به مانند زمانی که در بانک مرکزی حضور داشت، بر ضرورت حذف صفرها از پول ملی تأکید کرد و گفت: این نظر شخصی بنده است و هنوز بحث جدی در دولت درباره حذف صفرها از پول ملی صورت نگرفته است. وی با بیان اینکه اقدام مناسب به منظور انجام اصلاح پولی صورت گیرد، گفت: از این طریق باید تعداد صفرهای پول کاهش یابد تا مردم در محاسبات خودشان راحتتر باشند.
معاون امور بانکی و بیمه وزارت اقتصاد اظهار داشت: مبادلات در حال حاضر سه برابر تولید داخلی اسمی در بستر الکترونیک انجام میشود، نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی در حال حاضر به سه درصد کاهش پیدا کرده است، از آن سو هزینه انتشار اسکناس باید کم شود تا مردم بتوانند محاسبات راحتی داشته باشند.
* حذف سهصفر برنامه درازمدت بانک مرکزی
اما در واکنش به این سخنان قضاوی، معاون بانک مرکزی با بیان اینکه انجام رفرم یا اصلاح پولی جزو برنامههای درازمدت بانک مرکزی است، گفت: چاپ اسکناس و مسکوک جدید، اصلاح نظام حسابداری و قوانین، پیشنیازهای حذف صفر از پول ملی است. پیمان قربانی میگوید رفرم پولی چند سال پیش مطرح شد و تا حد زیادی نیز پیش رفت اما به دلیل شرایط تورمی، متوقف شد. در مباحث پیشروی بانک مرکزی، موضوع رفرم پولی قرار دارد و مطالعات مفصلی در این زمینه به انجام رسیده اما پیشنیازهایی دارد که حتماً باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
وی تصریح کرد: بدون شک در آینده، کشور نیاز به رفرم پولی دارد ولی اینکه هماکنون برنامه ای وجود داشته باشد که در اسرع وقت اجرایی شود، اینطور نیست. به گفته قربانی، موضوع ثبات اقتصادی و آمادگی گستردهای برای اجرای تغییر شکل پولی لازم است به نحوی که باید چاپ اسکناس و مسکوک جدید صورت گرفته و نظام حسابداری کشور و قوانین اصلاح شود؛ به هر حال اجرای این سیاست، مجموعه پیشنیازهایی دارد که البته زمانبر است و اگر لازم باشد بانک مرکزی در این زمینه اطلاعرسانی خواهد کرد. معاون بانک مرکزی البته میگوید: اقدام عاجل برای حذف صفر از پول ملی در دستور کار نیست.
* حذف صفر از پول ملی اثر تورمی ندارد
با این حال رئیس سابق کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه حذف صفر از پول ملی اثر تورمی ندارد، این کار را از نظر علمی و عملی ضروری دانست. غلامرضا مصباحی مقدم در گفتوگو با مهر در خصوص طرح حذف 3 صفر از پول ملی بیان داشت: با حذف صفر از پول ملی،دریافتی مردم بیشتر نمیشود بلکه کاهش مییابد بنابراین نمیتوان گفت که این کار اثر تورمی خواهد داشت.
* ضرورتهای حذف صفر از پول ملی
بانک مرکزی پیش از این در یک پژوهش تحقیقی ضمن تأکید بر ضرورت حذف صفر از پول ملی به تبعات وجود این صفرها اشاره کرده و گفته بود: تورم انباشته 4 دهه اخیر اقتصاد کشور موجب کاهش قدرت خرید واحد پول کشور شده است. این واقعیت در کنار محدودیتهایی که جهت چاپ اسکناس درشت وجود داشت منجر به گسترش قابل توجه حجم اسکناس در جریان شده که تبعات آن در زیر آمده است: الف– استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره ب- مشکلات مرتبط در زمینههای محاسباتی و حسابداری دفاتر ج- ناامنی در حمل مقادیر زیاد پول حتی برای مبادلات روزمره د- معطل شدن در صف بانکها و معضلات شمارش حجم بالای اسکناس و سکه ه- تغییر واحد پول کشور از ریال به تومان به دلیل بزرگ شدن ارقام پولی و- اجبار در استفاده از ایرانچک با توجه به مشکلات حقوقی ناظر بر آن ز- هزینه بالای چاپ و امحای اسکناسهای درجریان با توجه به حجم انبوه اسکناس و ح- بالا بودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم زیاد. اداره بررسیهای بانک مرکزی در پژوهشهای مفصلی طی سالهای پیش و همچنین اخیراً به بررسی این موضوع پرداخته است. با این حال برخی مقامات بانک مرکزی میگویند ترس از عواقب ناشی از اجرای نادرست و تحمل هزینههای آن یکی از عمدهترین دلایل مخالفان اصلاح رقوم پولی کشور است، زیرا اگر این موضوع درست اجرا نشود آثار تورمی در پی خواهد داشت.
با این حال، گزارش مبسوط بانک مرکزی و بررسیهای کارشناسی در گذشته به این نتیجه منجر شد که مزایای آن بیش از معایب آن است و میتوان پیامدهای منفی آن را با اجرای تدابیری به حداقل ممکن رساند.
با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 6، تاریخ انتشار: پنجشنبه 13 آبان 1395، شماره: 6350.