شعارسال: با توجه به وضعیت آب و هوای بهار، یکی از بهترین پیشنهادهایی که برای طبعیت گردی در نوروز می‌شود مطرح کرد، جنگل است. مساحت کل جنگل‌های ایران حدود ۱۴٫۲ میلیون هکتار برآورد شده است که یک میلیون هکتار آن را جنگل‌های دست کاشت تشکیل می‌دهد. در گذشته ‌نه چندان دور مساحت جنگل‌های ایران به ۱۸ میلیون هکتار می‌رسید که در اثر افزایش جمعیت، توسعه شهرها و اراضی کشاورزی و تاسیسات و صنایع و همچنین تخریب و تجاوز، کاهش قابل توجهی یافته است. تمامی این جنگل‌ها ارزش صنعتی ندارند. آنچه که به عنوان تولید چوب و تامین مصارف صنعتی قابل بهره‌برداری می‌باشد، جنگل‌های شمال کشور است. جنگل‌های خارج از شمال نیز از نظر حفاظت خاک، تغذیه دام، تلطیف هوا و رطوبت نسبی محیط و نفوذپذیری آب و زیستگاه حیوانات وحشی از اهمیت زیادی برخوردارند. با توجه به کاهش روز افزون جنگل‌های ایران، کوله‌پشتی در این هفته به معرفی جنگل‌های ایران به عنوان مقصد سفر نوروزی می‌پردازد.

جنگل‌های شمال ایران

جنگل‌های خزری و ارسباران ازنظر جغرافیای گیاهی در منطقه هیرکانی واقع شده است به جنگل‌های رویشی هیرکانی یا خزری شهرت دارند و در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان قرار دارند مساحت این جنگل‌ها در گذشته حدود پنج میلیون هکتار بوده است اما در طی سالیان اخیر چرای مفرط دام و همچنین قطع به منظور مقاصد اقتصادی باعث کاهش این جنگل‌ها شده است. این جنگل‌ها جزء قدیمی‌ترین جنگل‌های دنیا می‌باشند به صورت نواری با طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر و با مساحتی حدود ۱٫۸۴ میلیون هکتار نیمرخ شمالی البرز از آستارا تا گلیداغی را در بر می‌گیرند گسترش عمودی آن هم از سطح دریا تا ارتفاع ماکسیمم ۲۸۰۰ متراست. شمال ایران اقلیم نیمه مدیترانه‌ای یعنی آب و هوای مرطوب و معتدله دارد. پس بارندگی آن هم خوب است. هرچه از سمت غرب به شرق می‌رویم بارندگی کمتر می‌شود. بارندگی شمال در تمام طول سال منظم نیست. بهار و پاییز بیشترین بارندگی و تابستان کمترین بارندگی را دارد. قسمت غرب جنگل‌های شمال یک ماه درسال، قسمت مرکز دوماه و شرق سه ماه خشکی دارد.بیشتر قسمت‌های قشلاقی و جلگه‌ای فصل خشک دارد خیلی جاهای شمال اصلا فصل خشک ندارد(جاهایی که ارتفاع ۱۰۰۰ متر و بالاتر دارد). با افزایش ارتفاع از سطح دریا، بارندگی ابتدا زیاد و دوباره از ارتفاعی به بعد کم می‌شود. متوسط درجه حرارت جنگل‌های شمال بین۱۵تا ۱۸ درجه سانتیگراد و حداکثر بین ۲۸ تا ۳۵ و حداقل ۱ تا ۴- است. خاک جنگل‌های شمال تحول یافته و تیپ آن هم یا راندزین یا قهوه‌ای جنگلی(آهکی،اتروف،هیدرومورف) و ارتفاعات بالاتر رانکر و جلگه‌ها هیدرومورف و آبرفتی است، سنگ مادر اکثرا آهکی ژوراسیک و کرتاسه است. جنگل‌های شمال شبیه جنگل‌های پهن برگ مخلوط اروپای مرکزی، شمال ترکیه و قفقازاست و از نظر تعداد و تنوع غنی‌تر هم است. گونه‌های تشکیل دهنده آن جزء گونه‌های پهن برگ خزان کننده می‌باشند. تا کنون بالغ بر ۸۰ گونه درختی عمدتا پهن برگ و چهار گونه سوزنی برگ و ۵۰ گونه درختچه‌ای شناسایی شده‌اند که از این نظر نیز می‌توان این ناحیه را در زمره ذخایر ژنتیکی جهان قلمداد کرد.جنگل‌های شمال بطور طبیعی پیسه آ و کاج و لاریکس ندارد و بطور کلی سوزنی برگ صنعتی ندارد، سرخدار و زربین را بطور پراکنده در قسمت‌های مدیترانه‌ای دارد، در ارتفاعات و مراتع ییلاقی پیرو و مای مرز هم دیده می‌شود. نوش(سرو تبریزی و سرو خمره‌ای) در علی آباد گرگان، در شرق ارس هم داریم که جزو جنگل‌های شمال محسوب نمی‌شود.در اوایل دوران چهارم زمین شناسی هوا سردتر و بارندگی بیشتر شده و نتیجه آن گونه‌های کنونی شمال مثل راش است. از گونه‌های کم نظیر آن می‌توان به لیلکی، لرگ، انجیلی و سفید پلت اشاره کرد.شمال جامعه بلوط – شمشاد دارد که چون در مناطق جلگه‌ای واقع شده و چوب خیلی خوبی دارند مورد بهره‌برداری شدید قرار گرفته است و جامعه بلوط – ممرزستان دارد که اکثرا روی شیب‌های جنوبی و آفتاب‌گیر قراردارد. جامعه‌های لورستان و اوریستان هم در ارتفاعات بالا واقع شده است.جنگل‌های ارسباران که در شمال غربی ایران(شمال شرقی استان آذربایجان شرقی بین گیلان تا مرز آذربایجان) واقع هستند نیزجزو جنگل‌های شمال محسوب می‌شوند. جنگل‌هایی کوهستانی اما پهن برگ و مخلوط می‌باشند. تخریب آن‌ها بیش از جنگل‌های البرز است.نمونه درختان این جنگل‌ها کرب، داغداغان،زبان گنجشک، اوری، سماق… می‌باشد. جنگل‌های شمال در ایران از وسعت قابل توجهی بر خوردار نبوده ولی از سایر جنبه‌ها بویژه حفاظت آب و خاک در این ناحیه بسیار مهم هستند.

جنگل‌های غرب و جنوب غرب ایران

جنگل‌های زاگرس در امتداد رشته کوه زاگرس قرار دارند، کوه‌های زاگرس از شمال غرب تا جنوب غربی ایران کشیده شده است. این کوه‌ها ابرهای باران زا را از دریای مدیترانه جذب می‌کنند و شرایط وجود جنگل راپدید می‌آورند. این جنگل‌ها از پیرانشهر آذربایجان غربی شروع تا استان فارس ادامه می‌یابد. بیش از۱۰۰۰ در ۵۰ الی ۱۰۰کیلومتر است اما بصورت منقطع می‌باشد. فقط در قسمت کوه بختیاری پیوسته است. مساحت آن درگذشته بالای ۱۰ ملیون هکتار بوده اما بعلت بهره‌برداری کردن از این جنگل‌ها در حال حاضر نصف شده است. بین ۴۰۰ تا۶۰۰ میلیمتر بارش دارد بیشتر بارندگی در بهار و پاییزاست. ماکسیمم بارش را ارتفاعات زردکوه و تونل کوهرنگ دارد .حرارت ۱۲تا ۱۸ درجه و ارتفاعات زمستان‌ها برف می‌بارد. شمال زاگرس یخبندان هم دارد. اقلیم آن مدیترانه‌ای با زمستان‌های سرد و تابستان‌های خشک است و این خشکی ممکن است تا ۴ماه هم ادامه داشته باشد. خاک آن در اثر فرسایش از بین رفته خیلی جاها سنگ مادر دیده می‌شود. تیپ خاک راندزین، قهوه‌ای جنگلی، و لیتوسل با سنگ مادر آهکی کرتاسه است. گونه‌های آن بادام، آلبالو، انجیر، گردو، انار، توت، زیتون، و مهمتر از همه انواع بلوط… جنوب و جنوب شرقی زاگرس از انواع بلوط فقط بلوط ایرانی رو دارد اما کردستان تعداد و تنوع بلوط بیشتری دارد. بطور کلی از پایین به بالا در جنگل‌های زاگرس ۴ جامعه جنگلی قابل تفکیک است: ۳۲۰۰ متر جامعه ارس، ۱۳۰۰ متر جامعه بلوط ایرانی، جامعه بادام بنه، جامعه بادام(بخورک)…..جنگل‌های زاگرس بخاطر قطع بی‌رویه و چرای دام شاخه زاد شده است و فقط قسمت‌هایی از کردستان و یاسوج بلوط دانه زاد دارد. جنگل تنک با تاج پوشش زیر۵ و حجم سرپای ۳۰ تا ۵۰ مترمکعب و میزان رویش حداکثر یک مترمکعب در هکتار درسال است. درخت‌ها بخاطر قطع سرشاخه‌های شکل طبیعی خود را از دست داده‌اند و کوتاه و قطور با فاصله زیاد از هم می‌باشند. بخاطر صدمه قدرت بذردهی ندارند اگرهم بذردهی داشته باشند بذرها فاقد قوه نامیه هستند. اگر هم بذر سالم باشد یا حیوانات مثل گراز و موش یا حشرات آن‌ها را از بین می‌برند یا می‌خورند بقیه بذرهای سالم را هم روستایی‌ها جمع می‌کنند و اگر بذری باقی بماند و سبز شود موقع چرا خورده می‌شود، بنابراین تجدید حیات طبیعی عملا غیرممکن است.

جنگل‌های فلات مرکزی

فلات ایران جزء مناطق خشک و نیمه خشک غیر جنگلی محسوب می‌شود که نیمی از سطح کشور را می‌پوشاند و دلایل آن خاک شور، بارندگی کم وگرمای زیاد است. وسعت این جنگل‌ها حدود سه میلیون هکتار برآورد شده است، چون خیلی وسیع(۳ملیون هکتار) و ناهموار است تنوع اقلیمی آن زیاد است و رویش‌های مختلف استپی و استپی کوهستانی و بیابانی را پدید آورده است. چون آب زیر قشری در خاک وجود دارد و گونه‌ها به گرما و خشکی و شوری مقاوم هستند، درخت و درختچه و بوته بوجود آمده است که از لحاظ جنگل شناسی واقعا جنگل نیستند ولی چون از آب و خاک و حیات وحش محافظت می‌کنند جنگل نامیده شده‌اند. خود این جنگل‌ها به دو دسته جنگل‌های بیابانی و جنگل‌های کوهستانی فلات مرکزی تقسیم می‌شود.

جنگل‌های بیابانی

شامل مناطق کویری و نیمه کویری و استپی فلات که در دشت واقع هستند. اغلب درختچه و بوته دارد، مثل تاغ و گز و اسکنبیل و قیچ. مخلوط تاغ و گز هم جامعه تاغز را بوجود می‌آورد. جاهایی که آب یا رود زیر قشری دارد تراکم این جوامع بیشتراست.

جنگل‌های کوهستانی فلات مرکزی

از ۱۵۰۰ متر به بالا شرایط بهتری نسبت به جنگل‌های بیابانی دارد. بارش بیشتر، حرارت کمتر و برف هم وجود دارد که وقتی آب می‌شود خاک را مرطوب می‌کند. بخاطر این شرایط بخصوص در شیب جنوبی البرز، کوهستان‌های آذربایجان، خراسان و کرمان و …درخت و درختچه وجود دارد، از ارتفاع ۱۳۰۰ متر تا۱۸۰۰ جامعه پسته و بادام داریم و از ۱۷۰۰ تا ۲۵۰۰ جامعه ارس یا سرو کوهی. نمونه گونه‌های این منطقه شیرخشت، بادام، بادام کوهی، زرشک، ارس، سیب….می‌باشند.

پسته معمولی را فقط در شمال شرقی خراسان نزدیک مرز ایران و افغانستان(خواجه کلات) داریم. بنه و خنجوک را در بیشتر قسمت‌ها داریم. پسته‌ای که بصورت آجیل استفاده می‌شود حاصل پیوند پسته خوراکی با خنجوک یا پسته وحشی است که در باغ‌های کرمان و رفسنجان کاشته می‌شود. پسته می‌تواند بخوبی سرما و خشکی را تحمل کند. در کوه‌های مکران ارس گونه غالب و تنها سوزنی برگ بومی ایران است که اینجا ظاهر می‌شود یکی از رویشگاه‌های جالب ارس دره گوه گنو نزدیک بندر عباس است که با زیتون ظاهر می‌شود.

دامنه جنوبی البرز و کوه‌های شمال آذربایجان تا دامنه آرارات تا ترکیه بجز ارس گونه‌های دیگه سرو کوهی راهم دارد.(گونه‌های سرو کوهی، ارس، چتنه، سرو کوهی، اردوج، پیرو، مای مرز، لمبیر) همراه با سرو کوهی زرشک و شیرخشت و زالزالک و…هم داریم.

جنگلهای جنوب ایران

جنگل‌های سواحل خلیج فارس و دریای عمان اغلب به صورت پراکنده وکم پشت گاهی متراکم در خوزستان و بوشهر و هرمزگان و جنوب سیستان بلوچستان جزایر تنگه هرمز و خلیج فارس قرار گرفته‌اند مساحت این جنگل‌ها حدود۵۰۰ هزار هکتار است با عنوان گرمسیری و نیمه استوایی قید شده‌اند. اقلیم نیمه استوایی دارند یعنی خشک و گرمسیری بوده و یخبندان هم ندارند. خاکی شور و آهکی دارند. خرما، کنار، شیشم، کهورک، جغجغه وکرت هم دارد. اطراف سیرجان و بم زیتون هم دارد، در این جنگل‌ها مانگرو بین بندر لنگه و بندر عباس، قشم و چابهار و میناب وجود دارد. حفظ مانگروها از نظر صنعتی واکولوژیک و حفظ تالاب‌های ساحلی مهم است. از گونه‌های معروف آن می‌توان به گونه حرا اشاره کرد که به افتخار دانشمند بزرگ ایرانی ابوعلی سینا نام‌گذاری شده است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری گردشگری ایران ، کدخبر: 1072: www.gardesh.ir