ازجمله کانون‌های شکل‌گیری توهم‌های جمعی در ایران از طرف دولت‌ها در قوانین برنامه و بودجه کشور است و سال‌های سال در ایران ادامه داشته و دارد. در این نوشتار به برخی از این‌ها پرداخته می‌شود. دایره موضوع به قدری وسیع است که در این نوشتار صرفا می‌شود به برخی از اقلام کلان و کلیدی آن پرداخت و جا دارد که برای آن‌ها در کشور فکری شود. با تورق برنامه‌های توسعه به موضوعات متعدد بسیاری از این توهم‌های جمعی دولتی در اسناد می‌رسیم که تکرار شده‌اند؛ اما در این نوشتار سعی شده که چند تا از کلان‌ترین آن‌ها انتخاب و به بحث گذاشته شود. امید است که در شرایط حاضر که در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه هستیم، دولت دست از تکرار این روش‌ها بردارد و برنامه توسعه را واقع‌گرایانه‌تر و قابل دستیابی‌تر و بدون توهم بنویسد و اجرا کند یا اینکه سیاست‌گذاران قانع شوند که الزامات اهداف مهم برنامه‌ها را فراهم کند.

عملکرد اقتصاد ایران نشان‌دهنده آن است که نوسان رشد اقتصادی تحت تأثیر درآمد نفت است. تجربه نشان می‌دهد که به دلیل وجود نفت در برانگیختن رشد اقتصادی تا حدودی در برخی دوره‌ها ایران موفق بوده،، اما در میان‌مدت و بلندمدت با هدف استمرار و پایدار‌کردن رشد اقتصادی ناموفق عمل کرده است. درکل آمار و ارقام نشان می‌دهد که تغییرات ساختاری ایران به سمت فعالیت‌های کم‌بازده و کم‌بهره‌ور برعکس کشورهایی، چون کره جنوبی، چین، ویتنام، مالزی و ترکیه بوده است. اما رفتار بهره‌وری درون‌بخشی در مقایسه با تغییرات ساختاری در ایران نامنظم‌تر بوده که می‌تواند تاب‌آوری کم و وابستگی به نفت را بیشتر نشان دهد.

یک استاد دانشگاه معتقد است: «در صورت ادامه سوء مدیریت داخلی، تداوم تحریم‌ها و مشکلات مربوط به فقدان برنامه منسجم برای کنترل شیوع ویروس کرونا، امسال و سال‌های آتی، زنگ خطر شعله ورتر شدن تورم‌های بالاتر در اقتصاد ایران به صدا در خواهد آمد.»

بیشترین تعاملی که بسیاری از ما با بازارها داریم، در بازار نیروی کار رخ می‌دهد. در اغلب کشورهای توسعه‌یافته یک نیروی کار تقریبا 90 هزار ساعت از عمر خود را برای کار صرف می‌کند. در برخی از این کشورها مجموع درآمد کسی که اکنون شروع به کار می‌کند و 45 سال آتی را به کار مشغول است، به‌طور متوسط یک میلیون دلار (به ارزش فعلی) خواهد بود.