سرگذشتِ سیستم و تشکل در تاریخ ایران را شاید بتوان با این پنج واژه خلاصه کرد: انشعاب، درگیری، انتقام، خصومت و حذف. تداوم، ثبات، پایبندی و عاقبت خوش به ندرت در تشکل‌های اجتماعی، سیاسی و حتی تجاری- اقتصادی دیده می‌شود. در مقابل، طی دو قرن گذشته، کشور‌ها دو نوع تجربه در ایجادِ تشکل و سیستم‌سازی پشت سر گذاشته اند.