برآورد ۲۰۱۷ بانک جهانی هزینه فرار مغز‌ها را ۵۰ میلیارد دلار در سال نشان می‌دهد این رقم بیش از دو برابر ارزش صادرات نفت ایران است که در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۲۰ میلیارد دلار بوده است. این «فرار مغزها» به کمبود تخصص، نوآوری و بهره‌وری کمک کرده است و مانع پیشرفت در اقتصاد و نهاد‌های فرهنگی ایران شده است. جمعیت ایران از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۹ بیش از دو برابر شده و به ۸۳ میلیون نفر رسیده است. محققان دانشگاه استنفورد تخمین زده‌اند که سهم مهاجران (مهاجران دائم و موقت) در همین مدت تقریباً سه برابر شده است. تعداد زیادی از این مهاجران تحصیل کرده و یا در موقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی برجسته‌ای قرار دارند. شاخص مهاجرت خالص بالقوه گالوپ که بین سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ انجام شد، نشان داد که بیش از یک‌چهارم ساکنان ایرانی با تحصیلات عالی در صورت امکان کشور را ترک خواهند کرد. آقایان مسئول امنیت ملی، آیا هنوز قصد دارند با رویکرد شعاری، برچسبی، ایدئولوژیک و نگاه گل درشت به مسئله نگاه کنند؟ عزیزان امنیت ملی، شما که اساتید ما بودید، چرا مسئله را در کانون توجه با رویکرد مدیریت بحران و سیاستگذاری سه سطحی (کوتاه، میان و بلند مدت)، قرار نمی‌دهید؟

شهریور امسال وزارت بهداشت بخشنامه‌ای خطاب به روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ و در آن پذیرفته‌شدگان آزمون سراسری ۱۴۰۲ را مجبور به اخذ وثایقی با ارزش ملکی مشخص کرد. دریافت ضمانت و وثیقه‌ های سنگین از رزیدنت‌ها برای این‌که بعد از پایان تحصیل نه تنها در ایران بمانند بلکه در هر منطقه‌ای که وزارت بهداشت تعیین کرد ارائه خدمت دهند همان اقدام عجیب این وزارتخانه و شرط آن برای ادامه تحصیل دانشجویان دستیاری است. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با استناد به اینکه در قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی و سایر قوانین و مقررات، حکمی درخصوص منوط بودن تودیع سند محضری به ضمانت دو نفر کارمند رسمی و یا تودیع وثیقه ملکی وجود ندارد، رأی نهایی را صادر کرد. بنا به این رای، قانون در هیچ مقطع و دوره‌ای ادامه تحصیل دانش آموزان و دانشجویان را منوط به ارائه سند یا ضامن نکرده است و اصول متعدد قانون‌ اساسی، این محدودیت را تبعیض دانسته‌ است.

علی جعفریان رئیس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید امروز برای دستیاری رشته‌ها لوکس متقاضی وجود ندارد، نتیجه‌اش این می‌شود که پزشکی کشور محتاج پزشکان خارجی می‌شود، البته دیگر ۵۰ سال قبل هم نیست که پزشک هندی و بنگلادشی به ایران بیاید، او هم به انگلیس می‌رود، آن موقع که به ایران می‌آمدند درآمد خوبی داشتند اما الان برای چه به ایران بیایند، یعنی کشور را به سمتی می‌بریم که در آینده نزدیک متخصص بیهوشی برای عمل آپاندیس هم در شهرستان نداشته باشیم. الان طوری شده که اگر کسی بخواهد دستیاری بخواند به‌جای ایران در خارج از کشور رزیدنت می‌شود، برای همین آزمون پذیرش دستیار که بسیار رقابتی بود طوری شده که الان ۸۰۰ صندلی آن خالی می‌ماند، من هم ندیدم وزارت بهداشت آن را تکذیب کند و یعنی این اخبار درست است .

چند وقتی است که موضوع آمار و ارقام مهاجرت پرستاران بدلیل کثرت وقوع در فضای مجازی نگرانی‌هایی را ایجاد کرده، موضوعی که سال‌هاست مورد بحث قرار گرفته و کارشناسان و مسئولان در این زمینه هشدار داده‌اند. هرچند بر اسـاس گزارش سـازمان بهداشـت جهانی،۳.۲ میلیون نفر از پرسـتاران شـاغل در ۸۶ کشـور دنیا، مهاجر بوده و سـهم نیروی انسـانی متخصص خارجی در نظام سـلامت انگلیـس،۱۲ درصـد، در آمریـکا ۱۷ درصـد و در مجمـوع کشـور‌های عضـو اتحادیـه اروپـا ۱۱ درصـد گـزارش شـده است. اما در ایران با مهاجرت‌های انبوه در سال‌های اخیر روبرو شده (مهاجرت حدود ده هزار پرستار/ سالانه حدود ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ پرستار مهاجر از کشور داریم) و مباحث معیشتی، امنیت شغلی، امید به آینده، وضعیت خانوادگی، مسائل شخصی و نگرش‌های افراد از جمله عوامل مؤثر در مهاجرت کادر درمان خصوصا پرستاران است.

متاسفانه وضعیتی در کشور حاکم شده که موجی از مهاجرت راه افتاده است و این موج به جامعه پزشکی هم کشیده شده، تقریباً ما هر روز می‌شنویم یک استاد یا دانشیار از دانشکده‌های علوم پزشکی کشور به اروپا، کانادا و کشور‌های حاشیه خلیج فارس مهاجرت کردند، وقتی این اخبار را می‌شنویم بغض‌مان می‌گیرد که چرا بزرگان پزشکی این کشور به جایی رسیدند که مهاجرت می‌کنند. آیا فکر کرده ایم که با مهاجرت یک پزشک یا یک کادر درمان، فقط یک پزشک یا کادر درمان را از دست نمی‌دهیم، بلکه سرمایه گذاری‌های چند ساله و فرصت اخذ خدمت در شرایط دارای محدودیت پرورش کادر درمان را هم از دست می‌دهیم. آیا فکر کرده ایم که ضریب توسعه نیافتگی و محرومیت منطقه‌ای اخذ خدمات پزشکی را هم زیاد می‌کنیم. سلامت اجتماعی را با مخاطره روبرو می‌کنیم و بر دامنه توسعه نیافتگی‌ها می‌افزاییم.

زهرا شیخی سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت، دانشجویان معتقدند ساختار اجرایی کشور، قبل از اینکه با ضوابط اداره شود با روابط اداره می‌شود. در جامعه‌ای که شاهد این هستیم که کارها با کوتوله‌پروری پیش می‌رود. من پزشک هیچ جایی دیده نمی‌شوم. یک شبه از پشت کوه، "خانم دکتر" و "آقای دکتر" ظهور می‌کنند! اغلب نخبگان کشور با هزار آمال و آرزو، ابتدا رشته پزشکی، دندان‌پزشکی یا داروسازی را انتخاب می‌کنند و با دشواری‌های زیاد، امتحانات سختی را می‌گذرانند اما مقایسه کنید یک شبه افرادی در سمت‌هایی قرار می‌گیرند و "دکتر" می‌شوند! اصلی ترین سرمایه نظام سلامت، مانند دیگر حوزه ها، نیروی انسانی آن است و از دست رفتن آن بسیار تهدید کننده خواهد بود،که متاسقانه در جریان است.

جدیدترین پیمایش رصدخانه مهاجرت زنگ خطری است برای مهاجرت کادر درمان از ایران. آنطور که این پیمایش نشان می‌دهد نیمی از پزشکان تمایل به مهاجرت دارند. ضمن اینکه ۲۱ درصد از شرکت‌کنندگان در این پیمایش گفته‌اند تا سه سال دیگر از ایران مهاجرت می‌کنند. برخی هم گفته‌اند حاضر به فعالیت در مشاغل دیگر و حتی رده‌های پایین‌تر در کشور‌های دیگر هستند.

سید محمّد پاک مهر نایب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس گفت:در حال حاضر نیاز است برای سال ۱۴۰۲ از سازمان امور استخدامی و برنامه و بودجه کشور، مجوز حداقل استخدام ۵۰ هزار پرستار را پیگیر شویم. زیرا تأمین نیرو در حوزه نظام سلامت به ویژه کادر پرستاری یک ضرورت است، زیرا با توجه به ۱۷ هزار پرستار بازنشسته و افزایش ۱۰ هزاری تخت‌های بیمارستانی و همچنین کمبود نیروی پرستار، نیاز است، مجوز استخدام در سال آینده داده شود.

رئیس هیأت مدیره نظام پزشکی می‌گوید: «اگر وضعیت همینگونه ادامه پیدا کند تا پنج سال آینده با فقر شدید پزشک در کشور مواجه می‌شویم. مردم در سال‌های آینده باید برای گرفتن خدمات درماتی به کشور‌های دیگر بروند. ۳۰ درصد از پزشکان در دو سال گذشته مطب‌های خود را در تهران تعطیل کرده‌اند. مراجعات بیماران به مراکز درمانی و جراحی‌ها به دلیل هزینه‌های بالا کاهش داشته است.»