وقوع حادثه کربلا را می‌توان در تعامل سه ضلع استبداد اموی، شرایط و مختصات مردم دوران و قیام حسینی برای اصلاح دین تحلیل نمود. سوال اینجاست که اگر مردم دوران مورد اشاره، حداقل صلاحیت‌ها را داشتند، آیا بنی امیه قدرت می‌گرفت؟ آیا استبداد باعث سرنگونی و انحطاط اخلاقی مردم شد یا مردم باعث ایجاد و خلق استبداد شدند؟ قیام حسینی چه اثراتی روی استبداد ستیزی (استثمارزدایی داخلی) و اصلاح دین (از بین بردن بدعت‌ها و احیاگری مجدد دین) داشت؟ در همین رابطه غلامرضا ظریفیان بیان می‌دارد که ریشه انحطاط مدینه و مردم را باید در استبداد جست. از این رو امیرالمومنین می‌گوید به جاهلیت برگشتید. دال مرکزی جاهلیت چیست؟ الحق لمن غلب. حق با کسی است که پیروز است. به همین دلیل زمانی که علی (ع) به حکومت می‌رسد و حاکم می‌شود، به مالک می‌گوید: مالک مبادا بگویی که من مسلط هستم، و از من فرمان دادن و از مردم اطاعت کردن است.

هادی سروش، استاد حوزه علمیه قم، در عزادارای حسینیه محبان الائمه در روز اول ماه صفر گفت: بلایی که در حکمرانی بنی امیه بر سر دین آوردند بی نظیر است. در این رابطه دو جمله امام علی(ع) را مدنظر داشته باشیم؛ اول اینکه طبق نقل کتاب «الغارات» فرمود «بنی امیه در قدرت خود دین را به بازی گرفتند»! و دوم اینکه در نهج البلاغه خطبه ۱۶۲ فرمود: «بنی امیه سرچشمه دین را مسموم کردند». روشن است وقتی سرچشمه دین مسموم شود یعنی نماز و روزه و حج تا دعا و مناجات‌ها همه مسموم است و فکر دینی مردم را مسموم می‌کند.