دخالت در سرنوشت از طریق انتخابات ، خواه به صورت مشارکت ، خواه به صورت عدم مشارکت ، بر اساس شرایط موجود ، بازتاب دهنده خواسته هایی است که در یک مسیر مدنی ابراز می گردد. علی رغم محدودیت ها ، تقویت نهادهای صنفی و غیردولتی یکی از راه های دست یابی به پیشرفت و شفافیت است. در جوامع سیاست زده ای چون ما ، از این روزنه می توان امید به رهایی از منجلاب انفعال و سکوت داشت.