بر اساس آخرین گزارشات تبیین وضعیت نوسانات آب خزر و تراز آب دریا در بازه زمانی از سال ۱۳۷۵ تاکنون (۲۸ سال) با روند کاهشی مواجه بوده و در طی ۲۸ سال، بالغ بر دو متر (بطور دقیق به میزان ۲۱۰ سانتی‌متر) از سطح تراز آب خزر کاسته شده است. حدود یک‌سوم کاهش اشاره شده (مجموعاً به میزان ۷۰ سانتی‌متر) تنها در سه سال پیاپی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ به وقوع پیوسته است. سال ۱۴۰۳ به عنوان چهارمین سال پیاپی کاهش فزاینده آب خزر پیش‌بینی شده و میزان افت سطح تراز آب خزر در این سال در شرایط خوشبینانه از ۱۵ سانتی‌متر تا نهایت ۳۰ سانتی‌متر مورد انتظار است. بر مبنای مطالعات انجام شده، کاهش تراز آب اخیر ناشی از افزایش دمای منطقه در مقایسه با میانگین بلندمدت و تأثیر آن بر افزایش میزان تبخیر از سطح دریا، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر و کاهش حجم آبدهی رودخانه‌های اصلی است و این نتایج در شرایطی است که بر مبنای سناریو‌های تغییر اقلیم، افزایش دما و کاهش بیشتر سطح تراز آب خزر تا پایان این قرن پیش‌بینی شده است.

در نتایج تحقیقات منتشر شده، دریای کاسپین در چهار سال آینده با کاهش حدود ۴۰ سانتی‌متری سطح آب و در ۱۰ سال آتی تقریباً با کاهش یک متری روبه‌رو خواهد شد. این در شرایطی است که کشور‌های دریایی در سراسر جهان با افزایش یک متری سطح دریا تا پایان قرن مواجه هستند، اما دریای کاسپین با اُفت تراز آب روبه‌رو است.

در حالی که داده های آماری نشان دهنده کاهش ۱۹ سانتیمتری سطح آب دریای خزر در یک سال اخیر است و پیش بینی های منتج از مطالعه سری های زمانی گویای تداوم این کاهش در سال های آتی می باشد، گروهی از کارشناسان بنا بر دلایلی نامشخص از بعد فنی و دلایلی قابل حدس در ابعاد اقتصادی و سیاسی، سودای انتقال آب خزر به سمنان را در سر می پرورانند .

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور نظام حقوقی دریای خزر را از لحاظ نحوه بهره‌برداری، چگونگی حفاظت، تنظیم روابط بین کشور‌های خزری و نحوه همکاری‌ها دارای اهمیت فراوان دانست و گفت: روسیه زیر بار پروتکل آبزیان دریای خزر نمی‌رود، تنها راه نجات دریای خزر اجرای بند بند کنوانسیون تهران و پروتکل‌های الحاقی آن است.

درياي کاسپي به‌عنوان بزرگ‌ترين درياچه جهان، افزون بر اينکه يکي از مهم‌ترين مناطق استراتژيک جهان است، حساسيت‌هاي اکولوژيک بالايي نیز دارد که فعاليت‌هاي انسان‌ساخت در کرانه‌ها و بستر دريا و تخريب و آلودگي پرشتاب، تخريب اکوسيستم طبيعي آن را به دنبال داشته است که جاي خالي توجه به جبران خسارت اين حجم عظيم نابودسازي محيط‌زيستي دريا، در کنوانسيون اخير کاملا نمايان است.

یک استاد اکوبیولوژیک دریا با اشاره به مشکلات زیست محیطی دریای خزر گفت: هیچ یک از کشورهای حاشیه دریای خزر تمهیدی برای جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به دریای خزر ندارند.

مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: نحوه توزیع آب در دریای خزر ناپایدار است.

درحالی معاون استاندار گلستان خطر جدی برای خلیج گرگان را ورود آلاینده‌ها، پساب‌های صنعتی و کشاورزی و فاضلاب شهرهای ساحلی عنوان می‌کند که پسروی آب خلیج به‌ عقیده کارشناسان محیط‌زیست آغاز شمارش معکوس نابودی "تنها خلیج ایرانیِ خزر" است.