چندی پیش جلسه گفت‌وگویی بین دو جامعه‌شناس دین با موضوع دینداری در ایران برگزار شد. در این گفتگو دکتر حسن محدثی گیلوایی گزارش‌هایی مبنی بر کاهش و افول دینداری در ایران ارائه داد و در نقطه مقابل دکتر علی‌رضا شجاعی‌زند ضمن نقد پیمایش‌های انجام‌شده معتقد بود آنچه در ایران رخ داده تحول دینداری است نه تنزل. به نظر می‌رسد برای اینکه بتوانیم با هر یک از این جامعه‌شناسان دین همراهی یا مخالفت کنیم نخست باید پاسخی به چند پرسش بیابیم و سپس به ارزیابی سخنان جامعه‌شناسان دین برسیم و بین تحول و تنزل داوری کنیم. به این منظور نخست گزارشی گذرا از مناظره این دو استاد جامعه‌شناسی دین را مرور می‌کنم و سپس به پرسش‌های بایسته این بحث می‌پردازم.

در شرایط کنونی، علم روانشناسی شامل چهار جریان شاخص مسلط روان تحلیل گری، رفتارگرایی، انسان گرایی و مکاتب شناختی است، اما در دو دهه اخیر جریان جدیدی در روانشناسی به وجود آمده است که تمایل به معنویت دارد. این جریان در مباحثی مانند بهداشت روانی و درمانگری به صورت کاربردی نتایجی داشته است. البته باید توجه داشت که این مساله اختصاص به روانشناسی ندارد و در سایر شاخه های علوم انسانی هم این اتفاق در حال رخ دادن است.