با وجود تلاش‌های دولت برای توسعه خدمات مشاوره در مدارس، کمبود ۳۷ هزار مشاور در مدارس کشور و افزایش آسیب‌های روانی دانش‌آموزان، به ویژه در زمینه افسردگی و خودکشی، نشان‌دهنده بحران جدی در سیستم مشاوره‌ای مدارس است. این مقاله به بررسی وضعیت فعلی مشاوره در مدارس ایران، تاثیر آن بر سلامت روان دانش‌آموزان و نیاز به مداخلات اجتماعی و روانی بیشتر می‌پردازد. «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» که به «نماد» معروف است، در سال‌های تحصیلی ۹۶-۹۵ و ۹۷-۹۶ در مدارس به راه افتاد و قرار بود تا سال ۱۴۰۰ همه مدارس کشور را تحت پوشش قرار دهد، اما درنهایت محقق نشد.

خودکشی در میان دانش‌آموزان ازجمله آسیب‌های اجتماعی است که نه‌تنها به خانواده‌ها، بلکه به جامعه به‌عنوان یک کل آسیب می‌زند و باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم.پدیده خودکشی در میان دانش‌آموزان اغلب در مقایسه با دیگر گروه‌های سنی کمتر به رسمیت شناخته می‌شود، ولی در سال‌های اخیر به دلیل افزایش فشارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر روی نوجوانان و جوانان، شاهد رشد آمار خودکشی در این گروه سنی هستیم.یکی از عوامل اصلی خودکشی در میان دانش‌آموزان فشارهای تحصیلی و رقابت‌های شدید است. در کشورهای مختلف ازجمله ایران، رقابت برای ورود به دانشگاه‌ها و رشته‌های خاص به‌شدت بالاست. در این راستا، دانش‌آموزان به دلیل فشار خانواده‌ها، معلمان و حتی جامعه برای دستیابی به نتایج عالی، دچار استرس و اضطراب شدید می‌شوند.علاوه بر فشارهای تحصیلی، مشکلات خانوادگی یکی دیگر از عواملی است که می‌تواند به خودکشی دانش‌آموزان منجر شود. در بسیاری از خانواده‌ها، مشکلات اقتصادی، خشونت‌های خانگی، طلاق و دیگر مشکلات اجتماعی می‌تواند موجب احساس بی‌ارزشی و ناامیدی در نوجوانان شود.در برخی موارد، خودکشی‌هایی که در فضای مجازی گزارش می‌شود، به نوعی به الگویی برای دیگران به‌ویژه نوجوانان تبدیل می‌شود. این مسئله به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که دسترسی به اینترنت و فضای مجازی در آنها در حال افزایش است، مشاهده می‌شود.

محمد عالم‌زاده نوری معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه مدعی است که ما در حوزه علمیه حدود دو هزار طلبه داریم که به صورت تخصصی در زمینه روانشناسی و مشاوره تحصیلات دانشگاهی دارند. گاهی وقت‌ها آموزه‌های دینی ما با آموزه‌های روانشناختی همخوانی ندارد یعنی دین در مورد موضوعی، توصیه‌ای می‌کند و روانشناسی توصیه دیگری دارد.گاهی شنیده شده که برخی روانشناس‌های دانشگاهی نوجوانان را برای آرامش روانی به فعل حرام توصیه کرده‌اند. ما آموزه‌های دینی را از دانش روانشناسی معتبرتر می‌شماریم و معتقدیم با کار حرام نمی‌توان آرامش روانی پایدار به دست آورد و در نقطه‌ای که آموزه‌های دینی با روانشناسی تقابل و تعارض دارد التزام به دستور دینی مقدم است.

اتفاقاتی که در یک ماه گذشته در مدارس و دانشگاه‌های ایران افتاد بر کسی پوشیده نیست؛ اتفاقاتی که روزبه‌روز وارد مرحله جدیدی می‌شود و پرسروصداترین‌شان در مدارس است. دانش‌آموزان و خانواده‌های‌شان از شروع سال تحصیلی جدید نگرانند و هر روز خبر جدیدی از برخورد‌های مدیران مدارس، حضور نیرو‌های پلیس و لباس شخصی و بدحال شدن و حتی گمانه‌ها درباره فوت تعدادی از دانش‌آموزان شهر‌های مختلف بر اثر ضربه یا بدحالی آمده از استرس، تن آن‌ها را می‌لرزاند. در یک ماهی که گذشت، تعدادی از روان‌شناسان و جامعه‌شناسان درباره این موضوع هشدار داده‌اند و حالا تعداد زیادی از متخصصان سلامت روان ایران در مورد پیامد‌های روانی رویکرد کنونی دستگاه‌های قضایی-انتظامی، نسبت به مدارس در این‌باره تحلیلی مفصل نوشته و آن را امضا کرده‌اند. نام امضاکنندگان این تحلیل، نزد هم‌میهن محفوظ است. خلاصه‌ای از این متن را می‌خوانید.

مسعود شکوهی گفت:حدود یک سوم دانش‌آموزان در معرض خطر و نیازمند انجام اقدامات فوری و تخصصی هستند، چون در صورت عدم توجه جدی به این حوزه شاهد افزایش بروز و تشدید اختلالات روان‌شناختی و افزایش آسیب‌های اجتماعی در حوزه رفتار‌های پرخطر مانند خودکشی، سوءمصرف مواد مخدر و ... خواهیم بود.

مسعود شکوهی گفت:حدود یک سوم دانش‌آموزان در معرض خطر و نیازمند انجام اقدامات فوری و تخصصی هستند چون در صورت عدم توجه جدی به این حوزه شاهد افزایش بروز و تشدید اختلالات روان‌شناختی و افزایش آسیب‌های اجتماعی در حوزه رفتارهای پرخطر مانند خودکشی و سوءمصرف مواد مخدر خواهیم بود.

ریشه برخی ‌آسیب‌های اجتماعی که متأسفانه این روزها در بین دانش‌‌آموزان شاهد هستیم مانند اعتیاد یا خودکشی و... بیش از آنکه در مدارس باشد، در جامعه و بیرون از محیط مدرسه و آموزش و پرورش است. الان آموزش و پرورش با مسائل متعددی دست به گریبان است. این مسائل می تواند باعث طرد دانش آموزان گردد.