همدان از دیرباز در شمارهای شهرهای مهم و اثرگذار در سپهر سیاسی و اجتماعی ایران‌زمین بوده جستار پیش رو تلاشی برای بازخوانی این نقش در قالب گزارشات تاریخی است با این توضیح که گزارشات تاریخی در شمار استنادات قطعی علمی تلقی نشده عموماً پیکان‌هایی جهت رهنمون‌سازی به برآیند قطعیات علمی حاصل از تحقیقات گسترده‌تر هستند.