جمهوری اسلامی حتی اگر مایل به اصلاح اصول و اهداف سیاست خارجی خود نیست، شیوه درک مقامات آن از سیاست بین الملل و نحوه تصمیم گیری با توجه به اقتضائات روز، نیازمند بازنگری اساسی است.برخی مقامات سیاسی در ایران چندان وقعی به این مهم نمی گذارند و برعکس، هر آنچه را که در ذهن خود باور دارند به عنوان حقیقت غایی برمی شمارند.عدم توجه به اقتضائات روز و داشتن نگاه دگم و بسته به موضوعات در سیاست ورزی و به خصوص در عرصه سیاست خارجی آسیب زا و خسارت بار است. موضوعی که برخی مقامات در جمهوری اسلامی به آن مبتلا بوده و حتی بعد از آشکار شدن این رویکرد اشتباه، حاضر به پذیرش و اصلاح این رویه غلط نیستند.برخی مقامات در جمهوری اسلامی گمان می‌کنند که می توان در عرصه بین الملل نیز همچون عرصه داخلی رفتار کرد. در واقع آنها نمی خواهند یا نمی توانند درک کنند که سیاست بین الملل فاقد یک مرجع یا قدرت مرکزی است که دولت ها از آن تبعیت کنند. به همین دلیل مشاهده می شود که ادبیات سیاست خارجی جمهوری اسلامی عمدتا هنجاری است و با الفاظی همچون اخلاق، عدالت، حقوق، حق ذاتی، ظالم، مظلوم و ... پیش می رود.

يکي از کليدي‌ترين پرسش‌هايي که مقدمه تحليلي صحيح از سياست خارجي يک دستگاه ديپلماسي است، سؤال از چارچوب نظري حاکم بر آن است. نظريه‌هاي روابط بين‌الملل که منشعب از آرای فلاسفه سياسي مبدع و تأثيرگذار در تاريخ انديشه هستند البته از تنوع زيادي برخوردارند، ولي درعين‌حال براي رسيدن به وجوه عملي‌تر که کاربردي سياسي و نه لزوما آکادميک دارد، مي‌توان رهيافت‌هاي تئوريک واقع‌گرايانه و ايده‌ئاليستي را به‌عنوان شاخص‌ترين‌ها در نظر آورد. رئاليسم يا «سياست قدرت» که ريشه در آراي هابز و تا حدي ماکياولي دارد و ايده‌آليسم در روابط بين‌الملل که بيشتر فلسفه آنچه «بايد» است تا آنچه «هست» و بن آن را بايد بيشتر نزد کانت و تا حدي روسو پي گرفت. اولي تعادل مبتني‌بر وضعيت جنگ بالقوه است و دومي بر صلح تکيه مي‌زند.