استاد چیره‌دستی که متواضعانه هنر به ارث برده از گذشتگان را بدون چسب و میخ و با کانه و فاق و زبانه به هم گره می‌زند و چشم هر بیننده‌ای با تماشای هنر دست استاد خیره می‌ماند.

«گره‌چینی» چوب یکی از هنرهای فاخر و اصیل همدان است که چند تن از هنرمندان همدانی در این هنر چنان کارکشته و فعال هستند که یونسکو نیز مهر تاییدی را با «مهر اصالت» بر آن زده‌اند.

«گره‌چینی چوب» عبارت است از کنار هم قرار گرفتن اشکال هندسی طبق قاعده و اصول است و از تکرار گره‌ها در کنار هم‌ اشکال زیبای گره چینی به وجود می‌آید.

در «گره‌چینی» زاویه‌ها مهم هستند و این زاویه‌ها هستند که باعث به وجود آمدن شکل‌های هندسی می‌شوند و به خاطر همین شناخت زاویه‌ها و مهم‌تر از آن رسم گره است که این کار ارزش مادی و معنوی بالایی دارد.

اما امروز پس از گذشت سالیان دراز یک کارگاه، آن هم در انتهای یک محله فعال است و استادکار چیره‌دستی چون «امیر برق‌زدگان» در آن گره چینی می‌کند.

 در یکی از روزهای تابستان در کارگاه استاد برق‌زدگان حاضر شده و گفت‌وگوی صمیمی را با وی ترتیب دادیم.

لطفا خودتان را معرفی کنید.

امیر برق‌زدگان متولد 1340 در همدان محله بنه بازار هستم، پدرم، عموها و پدربزرگم همه از بچگی در کار نجاری بودند.

عموی بزرگی به نام استاد محمد کارهای گره‌سازی می‌کرد و آثار دقیقی می‌ساخت که طبق آن من هم علاقمند به گره‌چینی و کار هندسه ایرانی شدم.

کار گره چینی را از چه زمانی آغاز کردید؟

برق‌زدگان: در زمان نوجوانی ما در همدان گره‌سازی رونقی نداشت و از رونق افتاده بود برای اینکه این هندسه را یاد بگیریم مجبور شدن به قم بروم و در بارگاه حضرت معصومه(س) از کارهای گره چینی ببینم، برداشت کنم و در همدان آن را کار کنم.

آرام آرام از 30 سال پیش شروع به کار گره‌چینی کردم و کارهایی که ساختم در مساجد، حسینیه‌ها و امامزاده‌ها نصب شد.

از کارهای خودتان بگویید؟

برق‌زدگان: تاکنون 114 منبر ساختم و درب‌ بقعه متبرکه امامزاده عبدالله(ع) و کتیبه‌های بالای درب‌ها را ساخته‌ام، برای شهرهای دیگر نیز آثاری تولید کرده‌ام و برای کشور آلمان نیز چند پنجره ساخته‌ام.

وضعیت گره‌چینی امروز چگونه است؟

برق‌زدگان: مردم امروز گرایش بیشتری به گره چینی پیدا کرده‌اند زیرا گره‌سازی نیز در معماری ما بسیار رونق داشته است ولی متاسفانه هنر گره‌چینی با شکل معماری امروز و آپارتمان‌سازی خیلی هماهنگ نیست و منحصر به مساجد، امامزاده‌ها و اماکن سنتی همچون قهوه‌خانه‌های سنتی، هتل‌ها و رستوران‌ها شده است.

سابقه گره‌چینی به چه زمانی برمی‌گردد؟

برق‌زدگان: سابقه گره چینی در همدان به 900 سال پیش برمی‌گردد، یعنی ما آثار 900 سال پیش را داریم.

الان یک کار گره داریم که گره 12 تند است و در صندوق مقبره ساخته شده که تاریخ آن به 540 سال پیش برمی‌گردد و کار استاد قلندر است.

یک صندوق مقبره‌ای در امامزاده کوه داخل ضریح است که دو متر و 40 سانت با ارتقاع یک متر و 10 سانت با کار 12 گره تند است که روی آن نیز منبت کاری شده و بسیار کار نفیس و برجسته‌ای است و 540 سال قدمت، تاریخ و شناسنامه دارد.

از اساتید هنرمند این حوزه بفرمایید.

برق‌زدگان: استادکارهایی که در همدان بودند و از 100 سال اخیر نام آنها را شنیدم می‌توان به استاد محمد کلیحیی، استاد محمد کابلی، استاد حاجی سرگذر که نجار زبردستی بود، استاد اسماعیل سیا یکی از نجارهای زبردست و گره‌چینی همدان بوده که الان یکی از کارهای آن در موزه هگمتانه هست، میرزا ابراهیم بیداری، استاد محمد خواجه و استاد یوسف ارژنگ اشاره کرد.

در زمان ما عموی خودم حاج محمد نجار گره ساز خوبی بوده ولی الان دیگر گره ساز در همدان نیست، هرچند ما کلاس‌هایی در میراث داریم و 700 تا 800 نفر از جوانان را آموزش دادیم و با هندسه ایرانی آشنا شدند.

شاگردان کلاس مقدماتی را گذاراندند اما نجاری که الان گره‌سازی کند، فعلاً نداریم.

 شما در کارگاه تنهایی کار می‌کنید؟

برق‌زدگان: کار گره‌سازی کار لذت‌بخشی است، کاری است که اشتیاق دارد و آدم دلش می‌خواهد همیشه کار کند، این کار هر چند کاری با دقت بالاست، اما سختی ندارد.

در کارگاه شاگردی که کار کند، ندارم زیرا درآمد آنچنانی ندارد که جوانان بتوانند تأمین باشند هرچند ما زندگی را با این کار می‌گذرانیم.

کسی که در این کار است در قید مادیات و دنیا نیست و قرار است تنها لذت ببرد، بنابراین اکنون وسایل نجاری نیز عوض شده و نجارهای قدیم نیز یا بیکار شدند، یا فوت کردند و یا از کار افتادند و ما تنهاییم هر چند گره‌ساز آدم قانعی است.

 شما بیشتر سفارشی کار می‌کنید؟ چه کسانی سفارش می‌دهند؟

برق‌زدگان: بله بیشتر سفارشی است و بیشتر مساجد، امامزاده‌ها و... سفارش می‌دهند، گره‌سازی زیاد کار می‌برد به طوری که دو درب سفارشی 4 تا 5 ماه کار می‌برد و نیاز نیست که هر روز سفارش گرفت.

 از جوایزی که دریافت کرده‌اید، بفرمایید.

برق‌زدگان: تاکنون مهر اصالت از یونسکو دریافت کردم، 12 نشان ملی گرفتم و تقدیرنامه‌هایی از چند رئیس جمهور و نهادهای مختلف نیز دارم.

 دغدغه شما در این کار هنری چیست؟

برق‌زدگان: مشکلات آنچنانی نداریم و کارمان را می‌کنیم و مردم هم لذت آن را می‌برند.

یکی از دغدغه‌ها اینکه مردم نگرانند، مبادا گره‌سازی از رونق افتاده و از بین برود اما هر چیزی که حق است، هیچ وقت از رونق نمی‌افتد و ناحق از بین می‌رود.

هر چند ممکن است که در یک مقطع زمانی رونق نداشته باشد اما دوباره شکوفا می‌شود و گره‌سازی هیچ وقت از بین نمی‌رود و مردم به ذات آن را دوست دارند زیرا همه زوایا و اندازه‌ها تناسبات دارد.

فقط مسؤولان سعی کنند برای شناساندن این هنر توجه کنند و سعی کنند بیشتر جلوی مردم باشد و جوانان بیشتر این هنر را در پارک ها، نمایشگاه‌ها، مساجد و سطح جامعه ببینند.

 رشته این هنر صنایع‌دستی در دانشگاه وجود دارد؟

برق‌زدگان: رشته این هنر در دانشگاه نیست، هر چند دعوت شد که چند دوره در دانشگاه پیام نور آموزش داشته باشم و اکنون در اداره‌کل میراث فرهنگی نیز آموزش دارم.

 در حال حاضر فقط شما در این رشته فعالیت می‌کنید؟

برق‌زدگان: من کسی را نمی‌شناسم اما یکی از معضلاتی که این کار دارد نیز ورود دستگاه‌های جدید چون «سی ان سی»، «لیزر» و «فارسی برا» و... است که کار دست را کمرنگ کرده است در حالی که کار ما با اتصالات کانه زبانه است و اصلا چسب در آن نیست.

آیا مردم هم کار شما را می‌خرند؟

برق‌زدگان: برخی که علاقه دارند، آثاری را خریداری می‌کنند اما باید بگویم گره چینی هنر ارزانی نیست.

 جوانان چه؟ می‌توانند از این راه کسب درآمد کنند؟

برق‌زدگان: بله حتما

در نمایشگاه‌های زیادی شرکت کردم و مخاطبان من بیشتر جوانان هستند زیرا زیاد اشتیاق یادگیری دارند و روزی نیست که یکی بیاید بگوید من دوست دارم، یاد بگیرم اما اکنون در این مقطع زمانی کاربرد آنچنانی در زندگی مردم ندارد.

آیا شبیه خارجی این کار هم هست؟

برق‌زدگان: نه این کار حس، دل و عشق است و این کار تکنولوژی نیست که تکنیکی و دستگاهی باشد اگر هم بسازنند، چسبی است و کانه و زبانه نیست بلکه اتصالات چوبی ندارد.

مردم امروز در کجای آپارتمان 50 متری که خانه کوچکی است، از ارسی استفاده می‌کنند؟ هر چند درب‌های ارسی خاصیت زیادی دارند.

درهای شیشه رنگی‌ در معماری قدیم چهار خاصیت دارند، قرمز آن اشتهاآور، سبز آن آرام‌بخش و زرد آن ضد حشرات و مگس است.

این درها از لحاظ زیبایی‌شناسی بسیار عالی بودند که در معماری امروز جایی ندارد و مجبوریم در موزه‌ها و مساجد و جاهای عمومی کار کنیم.

آبا و اجداد شما هم نجار بودند؟ تمایل دارید فرزندانتان وارد این کار شوند؟

برق‌زدگان: بله پدرم نجاری زبردست، پرکار و به فنون نجاری چیره بود و بنده نیز راه وی را ادامه دادم، در حال حاضر پسرم که در رشته معماری تحصیل کرده نیز کارهایی انجام داده و دوست دارم که این کار را فرزندانم ادامه دهند.

بنده به آینده امیدوار هستم تا با نگاه جوانان این کار رونق گیرد؛ مهندسان و طراحان باید کاری کنند که در فضاهای مردم از گره چینی بهره ببرند و در نورگیرها و جاهای خاصی از آن استفاده کنند.

هنر گره چینی در کجای ایران بیشتر است؟

برق‌زدگان: گره‌سازی در همدان بسیار رونق داشت و در محلاتی چون جولان، کبابیان و آقاجانی بیک از این هنر زیاد استفاده می‌شد.

در گذشته چون همدان از پاییز و زمستان سرد بود و کشاورزی تعطیل می‌شد، فرصت برای نجاری زیاد بود تا به این کار بپردازند، بنابراین «ارسی‌سازی» در همدان خیلی رونق داشت.

ابزار کار شما چیست؟

برق‌زدگان: کار ما با دست است، از چسب استفاده نمی‌کنم چون بعد از چند سال با هوا ترکیب شده، ریخته و از بین می‌رود اما ما کار گره‌چینی داریم که 900 سال است مانده است.

در مقبره شاه عبدالعظیم واقع در تهران یک نمایی پنج دری متعلق به دوره تیموریان است که چندین سال که در آفتاب، گرما و سرما مانده و چیزی نشده که اگر چسب بود تاکنون خراب شده بود.

در کارهایتان از چه چوبی استفاده می‌شود؟

برق‌زدگان: در گره‌سازی بیشتر از چوب چنار استفاده می‌شود، شیشه‌های درهای ارسی نیز در همدان وجود دارد.

حرف پایانی...

برق‌زدگان: از اینکه یادی از هنر گره‌چینی کردید، تشکر می‌کنم.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری همدان فارس، تاریخ انتشار: 13 مرداد 1397 ، کدخبر: 13970506000763،www.hamedan.farsnews.com