شعار سال: بر اساس گفتمان مذاهب ابراهیمی، هابیل اولین قربانی تروریسم بهشمار میآید و به همه اعصار، قارهها و آیینها تعلق دارد و در اشکال مختلف، همزاد و همراه با تاریخ جوامع بشری و نظامهای سیاسی و قدرت بوده است؛ اما واقعیت آن است که چنین پدیدهای در قرن بیستویکم رشد چشمگیری داشته است. در عصر حاضر، تروریسم از تهدیدی ملی به تهدیدی بینالمللی و جهانی تبدیل شده و هراس آن وجود دارد که با گسترش این پدیده شوم، صلح و امنیت ملی و بینالمللی به خطر بیفتد. بنابراین تروریسم از معضلات بسیار مهم و چالشبرانگیز در دنیای امروز است. تروریستها با قربانیکردن گروهی کوچک، حتی یک فرد، دنبال ایجاد یک ترس و وحشت عمومی و جلب توجه عموم مردم، نشریات و شبکههای خبری هستند تا به اهداف سیاسی و... خود برسند. خشونت یکی از ویژگیها و از خصوصیتهای ذاتی تروریسم است. ترور و تروریسم همیشه دنبال اهدافی هستند که بیش از اهمیت مادی و کمّی، اهمیتی نمادین دارند. به همین دلیل است که قربانیان تروریسم بیشتر شهروندانی هستند که با آسیبرساندن به آنها، افراد بیشتری تحت تأثیر قرار میگیرند. مصداق بارز این مطلب، ضربالمثل قدیمی چینی است که میگوید یک نفر را بکش و 10 نفر را بترسان. در واقع تروریسم اغلب متضمن حمله به قربانیای است که در ایجاد شرایطی که ظاهرا انگیزه و محرک اقدام تروریستی بوده، هیچگونه نقش یا مسئولیتی نداشته است. در گذشته، ممکن بود عملیات تروریستی از سوی افراد به تنهایی نیز صورت گیرد، اما امروزه عملیات تروریستی را گروهکهای سازمانیافتهای انجام میدهند که عموما از سوی دولتها یا گروههای سیاسی پشت پرده حمایت میشوند. نمونه بارز این امر، کمک و حمایت آمریکا، اسرائیل و عربستان از داعش و طالبان برای رسیدن به اهداف خودشان است. ترور و تروریسم پدیدهای است جنایی و هر پدیده جنایی با ناامنکردن جامعه، ترس و وحشت را بر مردم مستولی میکند و امنیت فردی و اجتماعی و بهخصوص نظم عمومی را به مخاطره میاندازد. این حملات شرورانه، قربانیان و بزهدیدگان متعدد و مختلفی دارند. قربانی تروریسم فرد یا گروه یا اموال عمومی هستند که جرم و نتایج مستقیم آن را تحمل کردهاند یا قربانیانی هستند که از لحاظ عاطفی یا مالی، دچار صدمه و زیان شده، اما مستقیما درگیر و مجروح نشدهاند؛ مانند اقوام درجهیک (خانواده). در کنار این مسائل، باید اذعان کرد که جرائم کمی هستند که مانند جرائم تروریستی، بتوانند در زمانی کوتاه چنین آثار مخرب گستردهای داشته باشند. این خاصیت تروریسم است که به دنبال آسیب واردکردن به بیشترین تعداد در کمترین زمان است. با این وجود، قربانی اصلی اقدامات تروریستی، بزهدیدگانی هستند که این اقدامات اصولا و در ابتدا تعدی و تجاوز به حقوق اولیه و اساسی آنها مانند سلب حق حیات، آزادی و مالکیتشان محسوب میشود. امروزه تهدیداتی که از ناحیه این پدیده شوم متوجه جوامع مختلف است، ویژگی و حساسیت خاصی در مقایسه با سایر پدیدههای حقوقی ایجاد کرده است. مقابله و مبارزه با تروریسم، به یکی از موضوعات عمده مدنظر جامعه بینالمللی مبدل شده است و دراینباره اقدامات متعددی از سوی جامعه بینالمللی برای پیشگیری و سرکوب آن اتخاذ شد. ازجمله این اقدامات، میتوان به تصویب کنوانسیونهای متعدد (کنوانسیون بینالمللی سرکوب تأمین مالی تروریسم و کنوانسیون ژنو) از سوی سازمان ملل متحد و همچنین قطعنامههای صادرشده از سوی مجمع عمومی و شورای امنیت اشاره کرد.
قوانین ضدتروریسم در ایران
در خطمشیگذاریهای قانونگذاری، تصویب قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم مصوب ۱۳۹۴، گامی مهم برای مقابله با تروریسم است، اما کارآمدی لازم را ندارد. در قانون اخیر، مصادیقی از تروریسم، برخی از عناصر آیین دادرسی کیفری مانند تکلیف به گزارشدادن اشخاص حقیقی و حقوقی در ارتکاب جرائم تروریستی و تأمین مالی آن و ارائه راهکارهای پیشگیری از تأمین مالی تروریسم مطرح شدهاند، اما قانون ایران درباره تروریسم خلأهایی اساسی دارد؛ دستکم این خلأها را میتوان در تعیین جرمانگاری و مصادیق جرائم تروریستی و تمییز آن از اصطلاحات رایجی مانند جرائم امنیتی و ارائه راهکارهای مناسب و طرق پیشگیری از جرائم مزبور مشاهده کرد. مجازاتکردن تروریستها از برنامههای مهم همه کشورها بهویژه کشورهای قربانی تروریسم است. در کشور ما با توجه به اصل صلاحیت سرزمینی مقرر در ماده (3) قانون اسلامی مصوب ۱۳۹۲، رسیدگی به تمامی جرائمی که در قلمرو حاکمیت زمینی، دریایی و هوایی ایران که جنایات تروریستی نیز شامل این جرائم میشود، در صلاحیت محاکم ایران است. همچنین مطابق ماده (۷) قانون مزبور -اصل صلاحیت شخصی مبتنی بر تابعیت بزهکار- هریک از اتباع ایران هنگامی که در خارج از کشور مرتکب اعمال و جنایات تروریستی شوند، درصورتیکه در ایران یافت یا به ایران اعاده شوند، بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران محاکمه و مجازات میشوند. مورد دیگری که درباره صلاحیت رسیدگی به جرائم تروریستی در محاکم ایران میتوان به آن اشاره کرد، ماده (۸) قانون مذکور است که از آن به اصل شخصی مبتنی بر تابعیت بزهدیده یاد میشود؛ درصورتیکه هریک از تبعه ایران در خارج از مرزهای این سرزمین مورد بزهدیدگی تروریستی قرار گیرند، با توجه به این ماده، محاکم ایران صلاحیت رسیدگی به آن را دارا هستند. با وجود تحلیلهای صورتگرفته، هنوز درک واحد جهانیای از تروریسم وجود نداشته و همین سبب شده تاکنون هیچ سیاست واحدی برای مبارزه با آن اتخاذ نشود؛ در نتیجه اقدامات ضدتروریستی محکوم به شکست بوده است.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 26مهر 97، کدمطلب: 197855، www.sharghdaily.ir
س ی