شعارسال: تعداد جراحی‌های زیبایی در سراسر جهان رو به ازدیاد است، به گونه‌ای که آخرین آمار انجمن بین‌المللی جراحی زیبایی، نشان می‌دهد تعداد کل جراحی‌های انجام شده در جهان در سال 2017 نسبت به سال قبل، پنج درصد افزایش یافته است. بیشترین میزان جراحی‌های زیبایی در کشورهای امریکا (رتبه نخست در جهان)، برزیل، ژاپن، ایتالیا و مکزیک صورت می‌گیرد. این کشور‌ها 34 درصد از کل تعداد جراحی‌های زیبایی را در سطح دنیا انجام می‌دهند و سهم زیادی از توریسم پزشکی در زمینه زیبایی را به خود اختصاص می‌دهند.

طبق گزارش انجمن بین‌‌المللی جراحی زیبایی، کشور ایران در سال 2016 میلادی از نظر تعداد عمل‌های زیبایی انجام شده در رتبه بیستم قرارگرفت. در کشور ما نیز مانند بسیاری از کشور‌های جهان روز به روز بر تعداد جراحی‌های زیبایی افزوده می‌شود اما آنچه زنگ خطری جدی را به صدا درمی آورد، درخواست عمل‌های جراحی زیبایی در بین نوجوانان است. مسلماً انجام عمل‌های جراحی زیبایی برای اصلاح بیماری‌ها و نواقص جدی مانند شکاف لب و کام یا سوختگی‌ها و تصادفات در این گروه قرار نمی‌گیرد. آنچه خطرناک و ناگوار است، جراحی‌های زیبایی در نوجوانانی است که از سلامت جسمانی و زیبایی نسبی برخوردارند ولی تقاضای جراحی‌های زیبایی برای رسیدن به چهره یا بدن مطلوب مشابه سلبریتی‌های محبوب خود را دارند. این اتفاق نامیمون نیازمند تفکر و چاره اندیشی است. از این‌رو با دکتر فاطمه هادی، روانپزشک به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم تا دلایل انجام عمل‌های جراحی زیبایی خودخواسته را بشناسیم.

دکتر فاطمه هادی نوجوانی را چنین تعریف می‌کند: هویت نوجوان در دوره نوجوانی در حال شکل‌گیری است. نوجوانان در این دوران از ارزش‌ها و هنجار‌های خانواده دور می‌شوند و در بین گروه همسالان و شبکه‌های اجتماعی و هنجار‌های تبلیغی جامعه به‌دنبال کشف و جست‌و‌جوی هویت خود می‌روند. در صورتی‌که نوجوان اعتماد به نفسی شکننده، مشکلات روانشناختی و معضلات خانوادگی داشته باشد، در این دوران بیش از سایر نوجوانان در معرض انتخاب‌های اشتباه و آسیب‌های مختلف قرار خواهد گرفت.

عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران می‌افزاید: هنجارهای اجتماعی روز به روز در حال تغییر است و هنجارهای مرتبط با زیبایی و ظاهر بدن نیز از این قاعده مستثنی نیستند. نوجوانان زودتر از هر قشری از جامعه با این تغییرات مواجه می‌شوند و نیاز‌هایی برای تغییر خود و مطابقت با این هنجار‌های جدید در آنها شکل می‌گیرد. زیبایی به صنعتی تبدیل شده است که با تبلیغات گسترده و هر روزه افراد را به خود جذب می‌کند. تصویری که از صورت و بدن زیبا ارائه می‌شود، فردی بدون نقص است که افراد را تشویق می‌کند تا هر چه بیشتر خود را به این ایده‌آل نزدیک کنند. به عبارت دیگر با اینکه روند چاق شدن در جوامع در حال افزایش است، هنجار‌های اجتماعی به سمت لاغری و بدن باربی شکل پیش می‌رود.

در چنین شرایطی فشارهای اجتماعی ممکن است نوجوانان را به سمت جراحی‌های مرتبط برای رسیدن به وزن و ظاهر مناسب‌تر سوق دهد.

به گفته این روانپزشک، تبلیغات فضای مجازی برای طبیعی جلوه دادن جراحی‌های زیبایی و کوچک نمایی خطرات ناشی از این دست جراحی‌ها از علل بسیار مهمی است که نوجوانان را به سمت جراحی زیبایی خودخواسته و البته غیرضروری سوق می‌دهند.

وی تأکید می‌کند: فشار همسالان بر یکدیگر نیز از دیگر عللی است که باعث افزایش و تداوم این مشکل می‌شود. نوجوانان بشدت نسبت به هم سخت گیرند و در برخورد‌های اجتماعی ظاهر یکدیگر را ارزیابی کرده و در اغلب موارد بازخوردهای نقادانه ارائه می‌کنند. در چنین شرایطی نوجوانانی که نتوانند مشابه هنجار شایع در بین همسالان باشند تحت فشار قرار می‌گیرند به گونه‌ای که ممکن است تصمیم به جراحی‌های زیبایی بگیرند.

این متخصص در ادامه به نتایج یک پژوهش اشاره کرده می‌گوید: در یکی از مطالعاتی که در این حوزه انجام شده، جلسات گروهی بین دختران نوجوان در سنین 15تا 18 ساله تشکیل شد و از آنها پرسیدند که نظرشان نسبت به جراحی زیبایی چیست؟ نوجوانان پاسخ دادند که نارضایتی از ظاهرشان ناشی از فشار فضای مجازی، همسالان و همچنین عادی‌سازی انجام جراحی‌ها است. البته از نظر آنها احساس اینکه همه در این مورد فکر می‌کنند و اینکه تبلیغات زیادی در مورد این جراحی‌ها صورت می‌گیرد از دلایل دیگری است که اقبال به این جراحی‌ها را زیاد می‌کند. اما نکته مهم و یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزه انجام جراحی‌های زیبایی در نوجوانان این است که آیا نوجوان صلاحیت کافی برای تصمیم‌گیری در مورد جراحی زیبایی بدن خود را دارد؟

دکتر هادی در این باره اظهار می‌کند: برای پاسخ به این سؤال در ابتدا باید روشن شود نوجوان چه چیزی را از جراحی انتظار دارد و این انتظارات چقدر واقع بینانه است. در بسیاری از موارد ممکن است نوجوان، فانتزی تصویر از یک هنرپیشه یا مدل زیبایی را در سر داشته باشد که فرسنگ‌ها با واقعیت چهره و بدنش فاصله دارد و اصولاً امکان تبدیل شدن صورت یا بدنش به این تصویر ایده ال برای وی وجود ندارد. بنابراین ممکن است تصور نوجوان از خود عمل جراحی زیبایی، تصوری اغراق‌آمیز و غیر واقعی باشد. چنین نوجوانی صلاحیت کافی برای تصمیم‌گیری در مورد جراحی بدن خود را ندارد.

همچنین این مورد نیز مطرح است که میزان آگاهی نوجوان از خطرات پس از انجام عمل جراحی زیبایی چقدر است؟ آیا می‌تواند بدرستی خطر ناشی از عمل را ارزیابی کند و عواقب آن را بپذیرد؟

این متخصص در پاسخ به این سؤال می‌گوید: نوجوان با رؤیای بهبود ظاهر فیزیکی خود به پزشک جراح مراجعه می‌کند اما اغلب از میزان و شیوع عوارض اعمال جراحی آگاهی کامل ندارد. در حالی که عوارضی چون عفونت، اسکار(جای زخم ناشی از برش جراحی) ناشی از عمل جراحی زیبایی، آسیب‌های احتمالی به اعصاب و سایر اعضا، نیاز به جراحی‌های مجدد ترمیمی در آینده و... می‌تواند رؤیای نوجوان را تبدیل به کابوسی مداوم کند.

وی تأکید می‌کند: نکته مهم دیگر در میزان تمایل به انجام اعمال جراحی زیبایی در میان نوجوانان، بحث اعتماد به‌نفس و تصویر بدن(body image) در نوجوان است. هم تصویر بدنی مختل و هم اعتماد به نفس کم از دلایل روانشناختی تمایل به جراحی‌های زیبایی است. تصویر بدن تصویری است که فرد از صورت و بدن خود در ذهنش دارد و اصولاً بر اساس این تصویر ذهنی است که فرد ظاهر و زیبایی خود را تعبیر می‌کند. ممکن است شما هم شاهد مواردی از این دست باشید که علی رغم ظاهر و صورت زیبا یا معمولی در فردی، مشاهده کنید که آن فرد خودش را زشت و غیر عادی بداند و حتی تأیید دیگران هم تغییری در ذهنیتش ایجاد نمی‌کند. این تصویر ذهنی از بدن در طی دوران رشد بتدریج ساخته می‌شود و ارتباط تنگاتنگی با اعتماد به نفس فرد دارد.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: در صورتی که نقص تصویر بدنی وجود داشته باشد احتمال کاهش اعتماد به نفس در نوجوان افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی تمایل به انجام جراحی روی صورت یا بدن برای جبران این نقص نیز بیشتر می‌شود. بنابراین جست‌و‌جوی دلایل زمینه‌ای و قرار گرفتن فرد در روند روان درمانی و حل و فصل دلایل آن از ضروریات است.

دکتر هادی معتقد است، یکی از مهم‌ترین اختلالات تصویر بدنی، اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder) است. این اختلال عموماً در سنین نوجوانی آغاز می‌شود. در واقع سن متوسط شروع آن 16 سالگی است. در این اختلال تصویر ذهنی بدنی فرد بشدت مختل بوده و عموماً تصویر ذهنی از واقعیت بیرونی به دور است. معمولاً چنین فردی علی رغم تأیید والدین و اطرافیان قانع نمی‌شود که مشکلی ندارد و مداوم به‌دنبال انجام مداخلات و جراحی‌های زیبایی و غیره است اما داستان به همین جا هم ختم نمی‌شود و در اغلب موارد مشاهده می‌شد که او پس از انجام این مداخلات هم راضی نمی‌شود.

وی در ادامه از ابتلا به مشکلات روانپزشکی برخی از متقاضیان جراحی‌های زیبایی می‌گوید: بر اساس تحقیقات 7 تا 15 درصد از متقاضیان جراحی‌های زیبایی از این اختلال روانپزشکی رنج می‌برند. احتمال اینکه این گروه از متقاضیان جراحی، از نتیجه جراحی ناراضی باشند زیاد است به گونه‌ای که حتی دسته‌ای از آنها از پزشکان جراح خود شکایت می‌کنند. مراجعات متعدد از پزشکی به پزشک دیگر و انجام جراحی‌های متعدد روی بدن نیز از دیگر رفتارهایی است که در میان این گروه بیشتر دیده می‌شود.

برای درمان چه باید کرد؟

این متخصص راه‌های درمان این گروه را چنین توضیح می‌دهد: درمان این اختلال با دارو و روان درمانی امکان پذیر است. مطمئناً انجام مشاوره روانپزشکی قبل از هر گونه جراحی و تشخیص و درمان مناسب برای این افراد، می‌تواند ریسک چنین مواردی را بشدت کاهش دهد و از خطرات بعدی برای بیماران جلوگیری کند.

کاهش اعتماد به نفس در سایه افسردگی

یکی از دلایل نقص اعتماد به نفس در نوجوانان افسردگی است. افسردگی در دوران نوجوانی شایع است و در چنین وضعیتی فرد نسبت به خود دید منفی داشته و خود را کم ارزش تلقی می‌کند و خود را در مقایسه با دیگران همیشه بازنده می‌بیند و دائماً نشخوارهای ذهنی منفی گرایانه دارد. در چنین وضعیتی احتمال تحت تأثیر قرار گرفتن تصویر بدنی و تمایل برای جراحی و مداخلات زیبایی نیز وجود دارد. در صورت تشخیص و درمان مناسب برای افسردگی، می‌توان از بسیاری از مشکلات متعاقب آن جلوگیری کرد.

وی در پایان تأکید می‌کند: نوجوانی دوره پر فراز و نشیبی است و نوجوانان به علل مختلف از جمله تبلیغات رسانه‌ای و فشار‌های همسالان و حتی اختلالات روانشناختی به انجام مداخلات زیبایی رو می‌آورند. افزایش آگاهی در این خصوص چه در بین والدین و چه در بین نوجوانان بسیار راهگشا و کمک‌کننده خواهد بود. از این‌رو انجام مشاوره‌های روانپزشکی قبل از انجام هرگونه مداخله زیبایی توصیه می‌شود چراکه می‌تواند مواردی را شناسایی و با درمان مناسب از بروز عواقب ناگوار جلوگیری کند.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار: 30آبان1397 ، کدخبر: 490411: www.iran-newspaper.com