شعار سال:  سیگاری هستید؟ چقدر تماشای عکسِ ریه سیاه‌ از دود روی بسته سیگار باعث می‌شود تا از کشیدنش منصرف شوید؟ مگر پیام‌های رسانه‌ای و توصیه‌های اطرافیان نمی‌گوید نکشید؟ پس چرا باز هم سیگار می‌کشیم؟

برای کسانی که به تأثیر مطلق رسانه‌ها هنوز باور دارند همین یک مثال کافی است تا نشان دهد شیوه تأثیرگذاری رسانه به این سادگی‌ها نیست. سرگذشت رسانه‌ها، از یک جنبه تاریخ بررسی تأثیر آن است. اما این تأثیر چقدر است؟ هنوز به‌درستی نمی‌دانیم؛ چون سنجش میزان تأثیرگذاری این متغیر در رفتار ما بدون در نظر گرفتن متغیرهای واسط و مستقل دیگر قابل سنجش نیست.

موضوع این است که رسانه‌ها آنچنان لحظات زندگی روزمره را در بر گرفته‌اند که آن را مهمترین عامل تأثیرگذار بر اتفاق‌های اطراف می‌بینیم. در صفحه‌های اینستاگرام مدام در پی لذت بردن از فضولی‌های پنهان و آشکاریم. از لایک خوردن پست‌ها، دوپامین در خونمان ترشح می‌شود و این حسِ لذت کاری می‌کند که یادمان برود چقدر تنها شده‌ایم. پس برای گرفتن تأیید(لایک) بیشتر خودمان را با معیارهای زیبایی‌شناسانه جمعی وفق می‌دهیم. انسان رسانه‌ای شده‌ امروز شبیه شخصیت بد قصه سفیدبرفی است. او که در آینه سخنگوی خویش نگاه می‌کرد و می‌پرسید زیباترین کیست و آینه جوابش می‌داد که خودت. متأسفانه در عرصه صنعت بدن، آینه همان رسانه‌ها هستند؛ با این توضیح ضروری که اگر از آنان بپرسید زیباترین کیست، همیشه جواب می‌دهد:«آن دیگری!»

به‌قول معروف ما ظاهر دیگری را با باطن زندگی خویش مقایسه می‌کنیم. یعنی به قول «دانیل بورشتاین»، اندیشمند امریکایی، دنیای جدید رسانه‌ای آکنده از «شبه‌رویداد» است. رسانه‌ها رویداد واقعی را گزارش نمی‌دهند، بلکه چیزهای کاذب یا شبه‌رویداد می‌سازند. «گی دُبور» اندیشمند چپگرا و منتقد فرانسوی نیز در کتاب «جامعه نمایش» خود می‌گوید در دنیای جدید مجموعه‌ای از تصاویر با هم ترکیب می‌شوند و جهانی می‌سازند که مناسبات اجتماعی زندگی واقعی «جدا»ست. رسانه‌ها با خلق نمایش، باعث انزوا و از خودبیگانگی مصرف‌کنندگان آن می‌شوند. بنابراین، «نمایش صرفاً مجموعه‌ای از تصاویر نیست، بلکه روابط اجتماعی است که به واسطه تصاویر، رسانه‌ای شده است». اگرچه نمایش در صنعت بدن تماشاگران زیادی دارد، ولی همگی بزودی سالن را ترک می‌کنند و ما را با خویش تنها می‌گذارند. این تنهایی فقط مختص جامعه ما نیست بلکه بشر امروز با آن مواجه است.

امید کیهان، پزشک متخصص جراحی زیبایی، ایران را «پایتخت جراحی زیبایی» می‌داند و پارسال رئیس انجمن جراحان پلاستیک مدعی شد که روزانه 300 جراحی زیبایی بینی در تهران انجام می‌شود. در امریکا جراحی‌های زیبایی از ابتدای هزاره جدید 115 درصد افزایش داشته و البته 56 درصد جراحی‌های صورت به دوره نوجوانی و بین 20 تا 30 سالگی نیز منتقل شده است.

معمولاً دلیل این گرایش‌های افراطی و نمایش‌گونه، به اینستاگرام و سایر رسانه‌ها نسبت داده می‌شود. با این‌که اینستاگرام میل به پذیرفته شدن ما را ارضا می‌کند، ولی این میل الزاماً از اینستاگرم نشأت نگرفته است. ما از طرد شدن می‌ترسیم و تصویری منفی از «خود» داریم. فکر می‌کنیم عمل‌های جراحی بدن و دستکاری صورت می‌تواند اعتماد به نفس ما را بیشتر کند. شاید هم چنین باشد و کسی که مثلاً از داشتن بینی بزرگ ناراحت است با کوچک کردن آن احساس بهتری داشته باشد، ولی باید دانست که همین حس ما را به عمل جراحی سوق می‌دهد و نه الزاماً بمباران عکس و فیلم‌های اینستاگرامی.

شیوه تأثیرگذاری اکنون عمیق‌تر است؛ چون با ورود به عرصه وب هوشمند و پا گرفتن فناوری‌های مرتبط با یادگیری ماشینی اتفاقاً پیام‌های مرتبط با علایق ماست که به ما می‌رسد. کافی است که نقطه‌ضعفی نشان دهیم. آن زمان است که رسانه‌های آینده براحتی شناخت ما را از دنیای پیرامون دستکاری می‌کنند. رهایی از این دنیا به‌راحتی خاموش کردن تلویزیون یا نخواندن روزنامه نیست، بلکه ما مسحور رسانه‌های جدید هستیم. اکنون می‌توان گوشی را زمین گذاشت، ولی بزودی فناوری‌های زیستی به بدن ما وصل می‌شوند و اگر ضعفی از خود نشان دهیم می‌توانند ما را اسیر خود کنند. راه‌حل اتفاقاً پناه بردن به تفکر انتقادی و نپذیرفتن سَرسَری اتفاق‌هاست. شک کنیم به زیبایی و معیارهای آن. به محبوبیتی که از دل شبه‌رویدادهای بزک‌شده تبلیغاتی بیرون می‌آیند و می‌خواهند به شکلی جعلی زیباتر نشان‌مان دهند. شک کنیم به تماشاگرانی که قلب برایمان می‌فرستند، شاید تنها ایستاده‌ایم روی صحنه‌ای تاریک.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 29 آبان 97، کد مطلب: 490408، www.iran-newspaper.com