بسیاری از افراد که از دور نظاره گر درآمدزایی از نفت هستند نمی دانند که می توان محصولات شگفت انگیزی را از این طلای سیاه پدید آورد و در ادامه از فروش این محصولات نیز درآمدزایی داشت. محصولاتی که صادرات آن کمک فراوانی به ارزآوری کشور می کند.

در همین راستا باشگاه خبرنگاران جوان قصد دارد تا در این مطلب شما را بامحصولات شگفت انگیزی که از نفت حاصل می شود ، آشنا نماید. پس پیشنهاد می کنیم اگر در این زمینه اطلاعاتی ندارید، مطالعه مطلب پیش رو را از دست ندهید.

نفت چیست؟

اغلب نظریه‌های مربوط به منشأ نفت وجود منشأ گیاهی و ارتباط نزدیک با زغال‌سنگ را مسلم می‌دانند. بر طبق این نظریه‌ها، هر ماده آلی می‌تواند در شرایط مناسب به نفت تبدیل شود. یک اتفاق‌نظر کلی نیز وجود دارد که نفت از ته‌نشست‌های زیرآبی مواد آلی موجود در نزدیک سواحل، براثر کمبود اکسیژن، و ضمن تبدیل کانی‌ها به سنگ‌آهک، دولومیت، ماسه‌سنگ و سنگ‌های مشابه براثر مرور زمان و فشار تشکیل‌شده است.

احتمالاً غلظت مواد آلی در ته‌نشست‌های اولیه زیاد نبوده است، اما گاز و مایعات نفتی به مکان‌های مناسب برای ماندن، مانند ماسه‌سنگ‌های متخلخل که از اطراف در محاصره سنگ‌های نفوذناپذیر قرار دارند، مهاجرت کرده و در آنجا جمع شده‌اند.

با سپری شدن زمانی طولانی احتمالاً کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها براثر کنش باکتری‌ها از میان رفتند و روغن‌های چرب که نسبت به تخریب میکروبی و شیمیایی مقاوم‌ترند، بر جا ماندند.

اجزای تشکیل‌دهنده نفت

نفت خام از هزاران ماده شیمیایی مختلف (شامل گاز‌ها مایعات جامدات از متان گرفته تا قیر طبیعی) تشکیل یافته است. اغلب اجزای تشکیل‌دهنده هیدروکربن اندک، اما مقادیر قابل‌توجهی از سایر ترکیبات حاوی نیتروژن (صفرتا %۵/.)، گوگرد (صفرتا %۵/۳) نیز در آن وجود دارند. تاکنون بالغ‌بر ۲۰۰ ترکیب در نفت خام مشخص‌شده است. در زیر با ترکیبات عمده موجود در نفت خام آشنا می‌شویم.

آلیفاتیک‌ها یا هیدروکربن‌های زنجیر باز

مجموعه n. – پارافین‌ها یا آلکان ها، C. n. H. ۲n +۲ این مجموعه در مقایسه با سایر مجموعه‌ها بخش بزرگ‌تری از نفت خام را تشکیل می‌دهد. اغلب بنزین‌هایی که از نخستین تقطیر نفت خام به دست می‌آیند عمدتاً از n- پارافین تشکیل یافته‌اند. مثال‌هایی ازاین‌دست عبارت‌اند از n- هگزان و n. – هپتان.

مجموعه ایزو- پارافین‌ها یا ایزو- آلکانها، C. n. H. ۲n+۲.این مواد زنجیری شاخه‌دار نسبت به n- پارافین‌ها عملکرد بهتری در موتور‌های درون‌سوز دارند و درنتیجه مرغوب‌ترند. این مواد را می‌توان به روش تبدیل کاتالیزی، آلکیل دار کردن، بسپارش یا ایزومری کردن تولید کرد. مثلاً ۲- و ۳- متیل پنتان‌ها (۸/۰ و ۵/۱ و %۹/۰)، ۲ و ۳- دی متیل پنتان و ۲- متیل هگزان.

اولفین‌ها یا مجموعه آلکن ها، C. n. H. ۲n.عموماً این مجموعه در انواع نفت خام یافت نمی‌شود، اما این مواد در طی فرآیند‌های پالایش مانند مولکول شکنی (ایجاد مولکول‌های کوچک‌تر از مولکول‌های بزرگ‌تر) تولید می‌شوند. اتیلن، پروپیلن و بوتیلن (که اتن، پروپن و بوتن نیز نامیده می‌شوند) مثال‌هایی ازاین‌دست‌اند. بنزین حاوی بسیاری از اعضای سنگین‌تر این مجموعه است.

ترکیبات حلقوی

مجموعه نفتن‌ها یا سیکلوآلکان ها، C. n. H. ۲n. فرمول شیمیایی این مجموعه که نباید آن‌ها را با نفتالن اشتباه کرد مشابه فرمول اولفینهاست، اما برخلاف اولفین‌ها این مواد به دلیل پیکربندی مولکولی خود ناپایدار و واکنش‌پذیر نیستند، بلکه مشابه با آلکان‌ها سیرشده و واکنش ناپذیرند. این ترکیبات این نظر فراوانی در اغلب انواع نفت خام در جایگاه دوم قرار دارند. متیل سیکلوپنتان (۹۵/۰، ۳/۱ و %۵/۰) سیکلوهگزان (۷۸/۰، ۶۶/۰، %۶۴/۰)، دی متیل سیکلوپنتان‌ها (۷۵/۱، ۰/۲ و %۰/۱) و متیل سیکلوهگزان (۸/۱، ۴/۲ و %۰/۲) مثال‌هایی ازاین‌دست‌اند.

آروماتیک‌ها یا مجموعه بنزوییدها، C. n. H. ۲n-۶. تنها مقادیر کمی از این مجموعه در انواع نفت خام معمولی یافت می‌شود، اما وجود آن‌ها در بنزین بسیار مطلوب است. بسیاری از آروماتیک‌ها در طی فرآیند‌های پالایش تشکیل می‌شوند. مثال‌هایی ازاین‌دست عبارت‌اند از: بنزن (۱۵/۰، ۰۷/۰ و %۰۶/۰)، تولوئن (۵/۰، ۶/۰ و %۵/۰)، اتیل بنزن (۱۸/۰، ۲/۰ و %۹/۰) و زایلن (۹/۰، ۱/۱ و %۰/۱).

اجزایی با مقادیر کمتر

همواره گوگرد جزء نامطلوب موجود در نفت بوده است. در ابتدا بوی شدید و نامطلوب ترکیبات آن سبب انجام تلاش‌هایی برای حذف آن‌ها از بنزین و نفت سفید شد. نخست واکنش‌های شیمیایی را در جهت نابود کردن بو هدایت می‌کردند. بعد‌ها معلوم شد که ترکیبات گوگرد آثار نامطلوب دیگری نیز دارند (خوردگی، کاهش اثر تترااتیل سرب به‌عنوان عامل ضد کوبش و آلودگی هوا). اکنون در هرجا که امکان داشته باشد ترکیبات گوگرد را حذف می‌کنند و غالباً گوگرد حذف‌شده را به شکل گوگرد عنصری بازیابی می‌کنند. در مقایسه با ترکیبات گوگرد، ترکیبات نیتروژن مشکلات کمتری ایجاد می‌کنند و ایراد کمتری به آن‌ها وارد است، درنتیجه عموماً از آن‌ها چشم‌پوشی می‌شود.

با پذیرش کلی مولکول شکنی کاتالیزی و فرآیند‌های تکمیل معلوم شد که وجود مقادیر بسیار ناچیز فلزات (V.Ni. Na.Mo.Fe و غیره) نیز تولید اشکال می‌کند، زیرا این فلزات سمومی قوی برای کاتالیزگرند. اکنون روش‌های حذف این مواد در حال تکمیل است.

محصولات شگفت انگیز که از نفت و مشتقات آن تولید می‌شوند

در دهه‌های اخیر ثابت شده است که آسپیرین یکی از مطمئن‌ترین داروهاست. مردم سالانه میلیارد‌ها قرص آسپیرین برای درمان سردرد، تب و برای پیشگیری از مشکلات قلبی یا سکته مصرف می‌کنند. اسید استیل سالیسیلیک موجود در آسپیرین خواص تخفیف درد مشترکی با سالیسین شیمیایی موجود در پوست درخت بید دارند. با این حال یکی از مواد اصلی آسپیرین بنزن است. بنزن هیدروکربنی است که معمولاً از فرآورده‌های نفتی مشتق می‌شود.

میلیون‌ها نفر از زنان دنیای مدرن هم بخاطر مد و هم بخاطر راحتی، جوراب شلواری نایلونی می‌پوشند، مثل زنان دهه‌های گذشته که در زمان جنگ جهانی دوم جوراب‌های نایلونی می‌پوشیدند. آن‌ها نمی‌دانستند که نایلون ماده‌ای ترموپلاستیک مشتق شده از نفت است که آقای والاس کاروترز، شیمیدان شرکت دوپون آن را در سال ۱۹۳۵ اختراع کرد.

مداد رنگی‌ها دارای روغن پارافین هستند که یک ماده جامد روغنی ساخته شده از نفت است. از روغن پارافین برای ساختن شمع هم استفاده می‌شود، حتی برای جلا دادن به سیب یا شکلات هم از آن استفاده می‌شود.

افرادی که از بافت چسبناک و بادوام آدامس خوششان می‌آید باید از پلیمر‌های مشتق شده از نفت متشکر باشند. ماده پایه آدامس‌های امروزی می‌تواند حاوی دو فرآورده نفتی و لاتکس طبیعی مثل پلی اتیلن و روغن پارافین باشد که بدان معناست که اغلب آدامس‌ها در محیط زیست تجزیه نمی‌شوند.

شلوارها، بلوز‌ها و لباس‌های دیگری که در برابر چروک و لکه مقاوم هستند، از جنس پلی استر است.

این خواص ویژه به لطف منشأ نفتی ماده پلی استر هستند. البته لازم نیست نگران بازیافت آن باشیم، زیرا با بازیافت پلی استر می‌توان فیبر‌های پلی‌استری جدید با کیفیت بالا تولید کرد.

پانل‌های خورشیدی با جمع‌آوری انرژی از نور خورشید به کمک مردم و صنعت می‌آیند. ولی اغلب این پانل‌ها هنوز متکی بر رزین‌های نفتی و اجزای پلاستیکی در سلول‌های نیروزای نوری خود هستند. احتمالاً این مسئله زیاد ادامه نمی‌یابد، زیرا شرکت‌ها شروع به ساختن بیو رزین‌ها و بیوپلاستیک‌های جدیدی کرده اند که می‌توانند جایگزین اجزای نفتی شوند.

اکثر رژ لب‌ها و خط چشم‌های امروزی، جادوی چشم‌نواز خود را از فرآورده‌های نفتی یا فرآورده‌های فرعی نفت مثل سریلاتز، رنگ دهنده‌های قیر زغالسنگ و پروپیلن گلیکول می‌گیرند. با توجه به این پایه‌های نفتی، تعجبی ندارد که بسیاری از بانوان به یک فرآورده نفتی دیگر به نام وازلین (ژله نفتی) به عنوان پاک کننده خط چشم یا پایه رژ لب روی آورده‌اند. واکس پارافین ماده اصلی شکل دهنده لوله‌های ماتیک است و البته کارکرد روان و نرم آن‌ها را تضمین می‌کند. واکس پارافین یک ماده جامد، نرم، بدون رنگ یا سفید است که از نفت خام یا ذغال‌سنگ مشتق می‌شود.

پلیمر‌های مصنوعی که لنز‌های تماسی را نرم، راحت و قابل استفاده ساخته‌اند، از نفت به دست می‌آیند. این پلیمر‌ها همچنین به اکسیژن اجازه می‌دهند از درون لنز‌ها به راحتی حرکت کند. این یکی از حیاتی‌ترین مواردی است که لنز‌های تماسی را قابل استفاده می‌سازد.

Poloxamer ۴۰۷ یکی از مشتقات نفت است. این ترکیب، ماده اصلی خمیردندان است که به ترکیبات پایه نفتی خمیردندان اجازه می‌دهد تا در حلال پایه آبی حل شوند. علاوه بر این از رنگ دانه‌های به دست آمده از نفت در خمیردندان نیز استفاده می‌شود.

کارخانجات تولید عطر و ادکلن و دئودرانت اغلب اوقات از مواد شیمیایی مصنوعی و مشتقات نفت برای تأمین بو‌هایی ماندگار به همراه کاهش قیمت بهره می‌برند. مواد نفتی همزمان با رطوبت، بو‌های خوش را بر روی پوست بدن محبوس می‌کنند.

سیم‌های مورد استفاده در اغلب گیتار‌های مدرن از نایلون ساخته شده که یکی از مشتقات نفت خام است.

دندان‌های مصنوعی مدرن اغلب از رنگ دانه‌های بر پایه کربن برای تعیین رنگهایشان بهره می‌برند.

این رنگ‌ها اغلب با استفاده از ذغال‌سنگ، نفت خام یا برخی منابع گیاهی تولید می‌شوند. البته این رنگ دانه‌ها دارای تأییدیه سازمان غذا و دارو (FDA) هستند و در اغلب رنگ‌های خوراکی مورد استفاده در آشپزخانه هم یافت می‌شوند.

تولید توپ‌های گلف مدرن، تور‌های فوتبال، چمن مصنوعی، بسکتبال، راکت‌های تنیس، توپ‌های راگبی و… مدیون نفت و مشتقات آن و به ویژه نفت خام هستند.

نفت خام در تمام زمینه‌های ماهیگیری نقش حیاتی دارد. طعمه ها، چوب ماهیگیری، جلیقه نجات، قایق ماهیگیری و یخدان ویژه نگهداری ماهی، همه از مشتقات نفت هستند؛ و مهمتر از همه نخ نایلونی و شناوری که طعمه به آن متصل می‌شود، از نفت خام به دست می‌آیند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار4 آذر 97، کدخبر: 6696450 ، www.yjc.ir