شعارسال: نخستین نشست تخصصی مشروطه و زیست ایرانیان به مناسبت یکصد و دهمین سالگرد مشروطه با سخنرانی محمدعلی اکبری ، رییس گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی و حضور علیرضا ملایی توانی به همت گروه تاریخ سیاسی پژوهشکده تاریخ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این مراسم محمدعلی اکبری طی سخنانی با موضوع «جهان زیست ایرانی و مشروطه فرنگی» عنوان کرد: ما از اواخر قرن دوازدهم یا قرن سیزدهم با تمدن غرب جدید آشنا شدیم جنبش مشروطیت ایران را باید در تداوم چنین وضعیتی فهم کرد به عبارت دیگر جنبش مشروطیت یکی از پدیدههای ناشی از سروکار پیدا کردن ما با تمدن مغرب زمین تعریف میشود.
وی با طرح این پرسش که ایرانیان با یک جهان زیست خاص خود چگونه با تمدن جدید غرب تحت عنوان مشروطهگی مواجه شدند و در این مواجهه جهان زیست ایرانی چه وضعیت پیدا کرد، توضیح داد: ابتدا مشخص کنم که جهان زیست ایرانی دارای چه ویژگیهایی بوده است.
اکبری اظهارداشت: بنده نمیخواهم مشروطه ایرانی را در چارچوب ایرانی در جهان زیست ایرانی قرار دهم و نتیجهای مصداقی هم از آن بگیرم اما در عین حال معتقدم که نمیتوان با یک نوع نگاه غلیظ مبتنی بر خاص بودن به شناخت تاریخی رسید. یعنی اگر بخواهیم هر پدیده تاریخی را توضیح و تبیین کنیم ،ناچار هستیم از اینکه مفاهیمی را استخدام کرده و تئوری به کار ببریم.
وی در ادامه گفت: خوشبختانه در بحثهای مربوط به علوم انسانی ما شاهد دو چرخش بزرگ هستیم که زمینه را فراهم میکند تا ما نسبتی میان کاربست مفاهیم و نظریات در حوزه مطالعات تاریخی بسط پیدا کنیم. یکی از این چرخشها این است که چه در حوزه علوم سیاسی و چه جامعه شناسی امروز به این جمع بندی رسیدیم که میبایست بین انسان و طبیعت به لحاظ مبانی شناختی تمایزهای قطعی و جدی را پذیرفت، نمیتوان با همان دستگاههایی که ما به تبیین طبیعت میپردازیم به تبیین امر انسانی بپردازیم و این تفاوت ناشی از تفاوت در دو نوع طبیعت مادی و انسانی است.
اکبری با بیان اینکه مفهوم جهان زیست منظور جهان زندگیها است، افزود: این جهان را در صورت بندیهای تئوریک بزرگ نباید بگردیم بلکه در همین زندگی روزمره جاری باید پیدا کنیم آنچه که موضوعیت دارد و باید منشأ شناختها و الهامات ما قرار بگیرد همین زندگی جاری است. ما جهان را به نحو بینا ذهنی فهم میکنیم یعنی فهم امر بینا ذهنی است.
وی با اشاره به اینکه جهان زیستها جهانهای سازگاری در درون خود نیستند، یادآور شد: به عبارتی این جهانها خیلی منطقی به معنای منطق سوری نیستند چرا که این تجربههای زیسته سازگاریها و ناسازگاریهایی دارند این جهان تجربهها به صورت واحد در نمیآیند و گونههای مختلفی دارند.
اکبری در ادامه گفت: پس وقتی ما میخواهیم درباره نحوه زیستن انسانها صحبت کنیم نام آن را جهان زیست میگذاریم، از منظر نظری این جهان زیست امر انضمامی عملیاتی بینا ذهنی با عقلانیت درونی در عین حال مجموعهای از عناصر سازگار و ناسازگار را در درون خود دارد.
این استاد تاریخ دانشگاه گفت: بنده معتقدم جوامع مختلف در طول زندگی خود توانستههای جهان زیستهای خود را داشته باشند این جهان زیستها مسئول زندگی انسانها است ما به دلائل مختلف میتوانیم سخن از جهان زیست ایرانی بکنیم این جهان زیست مشخصههایی را به ایرانیان داده است پیش از آنکه ما در مواجهه با امر مدرن قرار بگیریم.
وی اظهار داشت: جهان زیستها خیلی به سرعت مثل رخدادها، دستخوش تغییر نمیشوند چرا که یک مقدار محکمتر هستند. زمانی که میخواهیم ببینیم ایرانیها چگونه در یک دوره زندگی میکردهاند به سراغ کتابهای نظری و تئوریک که در این زمینه به رشته تحریر در آمده نباید برویم، بلکه به سراغ منابعی میرویم که به ما نشان دهد ایرانیان چطور به گونه واقعی زندگی کردند.
وی با بیان اینکه ما در لحظه و زمانه مواجهه در تاریخ با جهان زیست خود با جهان مدرن روبه رو میشویم، یادآور شد: این جهان زیست دست مایههایی از زندگی کردن را برای ما فراهم کرده است. مواجهه ها یا در افقهای تاریخی یا خارج از آن به وقوع میپیوندند یعنی یک زمانی دو زیست جهان که در یک افق تاریخی قرار دارند با هم برخورد میکنند و یک زمانی هم به دلائلی جهان زیستهایی از دو افق تاریخی با هم مواجه میشوند در این تردیدی نیست که جهان زیست غربی افق تاریخی متفاوتی با جهان زیست ایرانی و افق تاریخی آن داشته است.
وی در ادامه گفت: ایرانیان در دوره مشروطه با جهان زیست غربی مواجهه پیدا میکنند اما اینطور نیست که جهان زیست ما در برابر جهان زیست غربی منحل شود چرا که جهان زیستها انحلالی نیستند بنابراین امکان ترکیب عنصر دو زیست جهان که به دو افق تاریخی متعلق هستند، وجود ندارد.
وی درباره مشروطه در ایران گفت: مشروطه ایران به عنوان نوعی از سامان سیاسی کوششی بود برای به درون آوردن عناصر زیست جهانی مغرب زمین به درون جهان زیست ایرانی. ما امروز که پس از صد و اندی سال درباره مشروطه صحبت میکنیم در نقطهای قرار داریم که توانستیم این عناصر جهان زیست بیرونی را در درون خود و از جنس جهان زیست خود کنیم و نه در آن افق تاریخی منحل شدیم.
اکبری تأکید کرد: گذشت صد و اندی سال از یک داستان مواجهه تاریخی زمان کمی نیست تا ما را به این نتیجه برساند که درباره آن صحبت کنیم.
رییس گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی گفت: ما امروز در منطقهای زیست میکنیم که در اطرافمان کشورهایی مثل ترکیه درگیری زیادی دارند و اولویت مسئله امنیت و ثبات سیاسی است بنابراین در چنین شرایطی صدای شمشیرها و ارزش گلولهها بیشتر از قدرت سامانههای معنوی زندگی دارند. به نظر من این شرایطی محیطی قابلیت ندارد که به حاق موضوع برسد پس ما باید مسئلهمان را طوری تحلیل کنیم که آن کانال اصلی را هدف قرار دهیم و به نقطه اصلی برسیم.
وی ادامه داد: اگر مشروطه در ایران شکل نگرفته و پس از صد و اندی سال میگوییم چرا این اتفاق نیافتد و اگر ما این مسئله را ارجاع دادیم که شرایط محیطی و قدرتهای بزرگ اجازه ندادند که این اتفاق بیافتد، به نظر من ما به آن نقطه اصلی توجه نکردیم.
اکبری با طرح این پرسش که آیا میتوان نقدهایی را به بازیگران عرصه مشروطه بالاخص رضا شاه داشت، گفت: بهرحال ما کارگزاران خوبی نداشتیم و پروژهها را خوب تعریف نکردیم ما برای پیشبرد یک بازی نیازمند بازیگران قابلی هستیم اما داستان چیز دیگری است. واقعیت این موجودیهای تاریخی و ناسازگاریهای آن باید در یک مواجهی در زندگی ما قرار بگیرد و بتواند مورد خوانش انتقادی و دوسویه قرار بگیرد.
با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری فارس، تاریخ انتشار: 26تیر1395، کدخبر: 13950426001217: www.farsnews.com