شعار سال: اهمیت ویژه مجلس شورای اسلامی در تصمیم گیری‌ها و قانون گذاری‌های نظام جمهوری اسلامی بر هیچ کس پوشیده نیست، چراکه برنامه ریزی‌های مجلس به نوعی چراغ هدایتی برای دولت و ملت است.

وکلای ملت فردا هفتم خرداد بر کرسی‌های سبز بهارستان تکیه خواهند زد، به همین دلیل بررسی چگونگی تشکیل بخش‌های مختلف مجلس جدید مانند هیئت رئیسه و نحوه انتخاب کمیسیون‌های تخصصی نمایندگان خالی از لطف نیست.

نحوه تشکیل هیئت‌های رئیسه مجلس و چرایی تشکیل هیئت رئیسه سنی

روز اول کار مجلس شورای اسلامی مطابق با ماده ۱۰ آیین‌نامه داخلی پارلمان مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر تعیین شده و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می‌گیرند. در صورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از میان مسن‌ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین می‌شوند.

براساس اصلاحی که در دوره دهم مجلس برای آیین‌نامه داخلی صورت گرفته، رئیس و اعضای هیئت رئیسه سنّی اداره امور جلسات علنی را تا زمان تأیید اعتبارنامه منتخبان به‌عهده دارند و هیئت رئیسه موقت حذف شده است.

طبق ماده ۱۱ آیین‌نامه داخلی مجلس وظایف هیئت رئیسه سنی عبارت است از اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخابات هیئت رئیسه، انجام مراسم تحلیف، قرعه کشی برای تعیین اعضای شعب، توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب، برگزاری انتخابات هیئت رئیسه و تمشیت امور اداری مجلس تا زمان انتخاب هیئت رئیسه.

طبق ماده ۱۲ آیین نامه داخلی مجلس، هیئت رئیسه سنی در نخستین جلسه پس از افتتاح مجلس اقدام به برگزاری انتخابات هیئت رئیسه می‌کند، اعضای هیئت رئیسه برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند. انتخابات بعدی در سالروز انتخاب هیئت رئیسه است و در صورتی که با تعطیلات مصادف باشد، در جلسه قبل آن انجام می‌شود و مسئولیت هیئت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل آغاز می‌شود.

در تبصره یک ماده ۱۲ آمده است که نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیئت رئیسه هستند، باید حداکثر تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت‌نام به هیئت رئیسه سنی مراجعه کنند و این موضوع قبلاً باید به اطلاع نمایندگان برسد. هیئت رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را همراه تصاویر آنان تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

تبصره۲ این ماده اضافه می‌کند، چنانچه اعتبارنامه نماینده‌ای که برای هیئت رئیسه انتخاب شده است به تصویب مجلس نرسد، برای تعیین جایگزین او دوباره رأی‌گیری می‌شود.

همچنین طبق تبصره سه ماده ۱۲؛ پس از تشکیل هیئت رئیسه، گزارش شعب پانزده‌گانه در مجلس قرائت و تصویب اعتبارنامه‌ها اعلام می‌شود.

ترکیب هیئت رئیسه مجلس

براساس ماده ۱۳ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، هیئت رئیسه مرکب از رئیس، دو نایب رئیس و ۶ دبیر و سه ناظر است. در ادامه ماده ۱۴ آیین نامه داخلی اضافه می‌کند که انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آرای نمایندگان و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رأی مخفی و با برگه خواهد بود. در صورتی که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود.

چنانچه آرا برای رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین می‌شوند و در صورتی به فرد غایب در جلسه می‌توان رأی داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخابات هیئت رئیسه، کتباً نامزدی خود را به معاونت قوانین اعلام کرده باشد.

طبق ماده ۱۵ آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی قبل از اخذ رأی برای هیئت رئیسه، اسامی داوطلبان به ترتیب وصول به هیئت رئیسه بدون بحث در جلسه علنی اعلام می‌شود.

براساس ماده ۱۶ آیین‌نامه؛ اعضای هیئت رئیسه، پس از انتخاب در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می‌کنند تا حداکثر توان خود را برای اجرای آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی با مراعات بی‌طرفی کامل در انجام وظایف به کار گیرد و از هر گونه اقدام مخالف آیین‌نامه اجتناب کند.

پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به‌طور مساوی به پانزده شعبه تقسیم می‌شوند و افراد باقیمانده به‌ترتیب از شعبه اول به بعد، به شعب افزوده می‌شوند. نمایندگانی که بعداً سوگند یاد می‌کنند به حکم قرعه به عضویت شعبی که کسری دارند پذیرفته می‌شوند.

‌هر شعبه دارای یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو و دو منشی خواهد بود که جداگانه با رأی مخفی با برگه و با اکثریت نسبی بیش از یک سوم کل‌اعضای شعبه، انتخاب می‌شوند و در صورت تساوی به حکم قرعه عمل خواهد شد.

‌نتیجه انتخابات با ذکر آرا طی گزارشی به‌وسیله مخبر به اطلاع مجلس می‌رسد. مناط اعتبار برای رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء‌می‌باشد و تصمیمات شعب، به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آرا عده حاضر خواهد بود.

هر یک از شعب برای تمام دوره نمایندگی رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آن‌ها عبارتند از:

۱- رسیدگی به اعتبارنامه‌ها

۲- تعیین اعضای کمیسیون تحقیق

۳- تعیین اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس

۴- بررسی و تشخیص صلاحیت نامزد‌های عضویت در کمیسیون‌های تخصصی مجلس

هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامی حاضرین و غایبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس کنند. همچنین در ماده ۱۷ آیین‌نامه درباره نواب رئیس آمده است؛ نواب رئیس به ترتیب تعداد آرا به عنوان نایب رئیس اول و دوم و در صورت تساوی آرا با قید قرعه انتخاب می‌شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت. تبصره ماده ۱۷ بیان می‌کند؛ رئیس مجلس می‌تواند حتی هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمی را به ترتیب برعهده نواب رئیس بگذارد.
در صورت فوت یا استعفای رئیس مجلس تکلیف چیست؟

اگر رئیس مجلس پیش از انقضای مدت از ریاست استعفا دهد یا فوت شود (طبق ماده ۱۸) نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد می‌کنند و متن استعفا نامه را قرائت یا فوت را اعلام می‌کنند. در مورد فوت به احترام متوفی جلسه ختم می‌شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل می‌دهد و رئیس جدید طبق آیین‌نامه داخلی مجلس انتخاب می‌شود.

در مورد استعفا بعد از اعلام و قرائت متن استعفانامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفی و مذاکراتی که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفا پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل می‌آید، حداکثر توضیحات رئیس، ۳۰ دقیقه و سه نفر نمایده هر کدام ۱۰ دقیقه است.

در تبصره یک ماده ۱۸ آیین نامه داخلی مجلس آمده است؛ در مورد فوت یا استعفا سایر اعضای هیئت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید. تبصره۲ اضافه می‌کند؛ انتخاب رئیس و هریک از اعضای هیئت رئیسه جدید برای مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.

طبق آیین نامه داخلی مجلس هیچ یک از اعضای هیئت رئیسه مجلس نمی‌تواند به عضویت کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتی که هریک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیئت رئیسه انتخاب شوند، از کمیسیون مستعفی شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند کرد و همچنین نمی‌توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌های مجلس انتخاب شوند و در صورتی که رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌ها به عضویت هیئت رئیسه انتخاب شوند از سمت خود در کمیسیون مستعفی شناخته می‌شوند.

چگونگی تشکیل کمیسیون‌های مجلس

کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی، گروه‌هایی از نمایندگان هستند که با هدف بررسی تخصصی طرح‌ها و لوایح مطرح شده در مجلس تشکیل می‌شوند، برپایه اصل ۶۶ قانون اساسی، تعداد کمیسیون‌ها و دوره تصدی نمایندگان در آن‌ها در آیین‌نامه داخلی مجلس مشخص خواهد شد که تعداد اعضای آن حداقل ۱۹ و حداکثر ۲۳ نفر است و تعداد اعضای کمیسیون‌های خاص طبق مواد ۳۹ تا ۴۴ آیین نامه داخلی تعیین می‌شود.

بر اساس ماده ۳۶ آیین نامه هریک از نمایندگان برای تعیین کمیسیون تخصصی خود فرم‌های امتیازبندی را از شعبه مربوط دریافت می‌کند و پس از تکمیل فرم به همراه تعیین دو اولویت پیشنهادی، حداکثر تا سه روز پس از افتتاح دوره به هیئت رئیسه مجلس تحویل دهد.

بنا بر تبصره ۱ ماده ۳۶ فرم امتیاز بندی و دستورالعمل اجرایی این ماده بر اساس شاخصه‌های تحصیلات، سوابق اجرایی مرتبط و نمایندگی مجلس و سابقه عضویت در کمیسیون است که ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط هیئت رئیسه مجلس تهیه می‌شود و به تصویب جلسه مشترک هیئت رئیسه و کمیسیون آیین نامه داخلی می‌رسد.

طبق ماده ۳۷ آیین نامه هیئت رئیسه پس از دریافت نظر شعب و تعیین امتیاز و رتبه بندی، نسبت به تکثیر و توزیع گزارش آن اقدام می‌کند. نمایندگان معترض می‌توانند ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از توزیع گزارش، اعتراض خود نسبت به امتیاز‌ها به هیئت رئیسه تقدیم کنند تا هیئتی مشترک متشکل از هیئت رئیسه مجلس و روسای شعب با دعوت از نماینده معترض به امتیاز خود، ظرف مدت چهل و هشت ساعت پس از انقضای مهلت فوق، به اعتراضات رسیدگی و اعلام نظر کند. پس از اتمام این مراحل هیئت رئیسه نسبت به تعیین و اعلام فهرست اعضای کمیسیون‌های تخصصی بر مبنای امتیازات هر فرد، اقدام می‌کند.

بر همین اساس هریک از کمیسیون‌های تخصصی مجلس موظف است از میان اعضای خود کمیته و یا کمیته‌های فرعی متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته‌های فرعی دارای یک رئیس، نایب رئیس و یک منشی خواهند بود که توسط اعضای همان کمیته انتخاب می‌شوند. همچنین پس از انتخاب اعضای کمیسیون‌ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‌ترین عضو و با حضور حداقل دو سوم اعضا خود منعقد و فوراً یک‌رئیس، دو نایب رئیس، یک مخبر و دو منشی با رأی مخفی با برگه با اکثریت نسبی به مدت یکسال انتخاب می‌کنند.

اداره کل قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کاری و میزان تحصیلات اعضای هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیئت‌رئیسه آن کمیسیون در اختیار اعضا قرار دهد.

در اصل ۸۵ قانون اساسی نیز آمده است که مجلس نمی‌تواند اختیار قانون‌گذاری را به شخص یا هیئتی واگذار کند، ولی در موارد ضروری می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های داخلی خود تفویض کند، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌کنند به صورت آزمایشی اجرا می‌شود و تصویب نهایی آن‌ها با مجلس خواهد بود. همچنین مجلس شورای اسلامی می‌تواند تصویب دائم اساسنامه سازمان‌ها، شرکت‌ها، موسسات دولتی یا وابسته به دولت را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های ذیربط واگذار کند یا اجازه تصویب آن‌ها را به دولت بدهد؛ بنابراین به طور معمول، طرح‌ها و لوایح مجلس ابتدا در کمیسیون‌های مربوط مورد بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و در هنگام طرح در صحن علنی مجلس، نظر نهایی کمیسیون پرسیده و اعلام می‌شود.

در حال حاضر کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی عبارت اند از:

کمیسیون آموزش و تحقیقات

کمیسیون اجتماعی

کمیسیون اقتصادی

کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی

کمیسیون انرژی

کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات

کمیسیون بهداشت و درمان

کمیسیون صنایع و معادن

کمیسیون عمران

کمیسیون فرهنگی

کمیسیون قضایی و حقوقی

کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی

کمیسیون اصل نود قانون اساسی

کمیسیون سیاست داخلی و شورا‌ها

شعار سال،  با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ انتشار 6 خرداد    99، کد خبر:    7353188، www.yjc.ir