شعار سال: واکاوی آموزه­ ها و پیام­ های قیام امام حسین(ع) از اهمیتی بی بدیل برخوردار می ­باشند چرا  که این آموزه ها هیچ­گاه کهنه نمی­ شوند و همواره برای مردم، کارگزاران و عالمان درس ها و پیام های بسیار و البته مطابق با زمان و مکان به همراه دارد.

دکتر مهدی مهریزی، استاد و پژوهشگر علوم دینی، «مبارزه با ستم، روشنگری و عقلانیت، اخلاقیات، مسئولیت پذیری و معنویت» را پنج آموزه مهم قیام امام حسین(ع) دانست و تأکید کرد: امروز ضروری است با توجه به پیام های نهضت امام حسین(ع)، عالمان – مسئولیت پذیری، مردم – عقلانیت و روشنگری و کارگزاران – پایبندی به تعهدات و صداقت را در اولویت قرار دهند.

وی به مفهوم عزاداری صحیح و تأثیرگذار نیز اشاره کرد و گفت: دو کارکرد «هویت بخشی» و «سیاسی و اجتماعی» مناسک و شعائر بر دیگر کارکردها سایه افکنده است، در برگزاری برخی مراسم عزاداری ها ذهن کمیت گرایی غالب است در حالی که در عزاداری واقعی باید معرفت، معنویت و اخلاق نهادیه شود بنابراین متولیان دینی و حکومتی موظفند عزاداری ها را به مسیر و هدف اصلی هدایت کنند.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی مهریزی درباره آموزه های مهم قیام امام حسین(ع) اظهار کرد: آموزه های کربلا را می توان از سه منبع، گفتار و سخنان ثبت شده امام و یارانشان، عملکرد و کردارها و زیارت نامه ها استخراج کرد؛ بنابر این منابع پنج آموزه مهم قیام امام حسین(ع)، مبارزه با ستم، روشنگری و عقلانیت، اخلاقیات، مسئولیت پذیری و معنویت است که همه این موارد در مفهوم کلی «اصلاح» قابل جمع است. به عبارتی چنانچه مردم جامعه ای با ظلم مبارزه کنند، اخلاق را رعایت نمایند، عقلانیت را در پیش بگیرند و اهل معنویت باشند، در چنین جامعه ای اصلاح گری صورت گرفته و این جامعه، «صالح» است. لذا اینکه برخی اصلاح گری را از موارد جزئی محسوب می کنند نادرست است؛ امام حسین(ع) نیز هدف کلی خود را اصلاح گری اعلام می کنند و سپس مصداق های اصلاح گری مانند امر به معروف و نهی از منکر و غیره را بیان می نمایند.

عالمان «مسئولیت پذیری» را مورد توجه قرار دهند

استاد و پژوهشگر علوم دینی در پاسخ به این پرسش که برای اصلاح مشکلات جامعه ایران کدام آموزه ها در سه سطح مردم، کارگزاران و عالمان اولویت فوری تری دارد؟ گفت: با توجه به آموزه های مهم استخراج شده از قیام امام حسین(ع)، در حال حاضر ضروری است که عالمان «مسئولیت پذیری» را مورد توجه قرار دهند. امام حسین(ع) در سخنرانی منا خطاب به عالمان می فرمایند:« ثُمَّ أَنْتُمْ أَیُّهَا الْعِصَابَهُ عِصَابَهٌ بِالْعِلْمِ مَشْهُورَهٌ وَ بِالْخَیْرِ مَذْکُورَهٌ؛ ای کسانی که به علم و دانش مشهور هستید و شما را خیرخواه می دانند و در دل مردم ابهت و جایگاهی دارید، افراد ثروتمند شما را تکریم و افراد ضعیف احترامتان می کنند، شما همه اعتبار خود را از دین گرفتید، حال چرا به مسئولیت خود عمل نمی کنید!؟ چرا در مقابل ظلم و ستم به مردم سکوت کردید!؟ فِی الْمَدَائِنِ مُهْمَلَهٌ لَا تَرْحَمُونَ؛ بدبختان و بیچارگان در شهرها رها هستند و هیچ کسی به داد آنان نمی رسد، چرا نمی بینید و اقدامی نمی کنید» البته معتقدم منظور امام از عالمان تنها عالمان دین نیست بلکه نخبگان جامعه را نیز شامل می شود.

انسان باید در عمل، قول، منصب و جایگاهی که دارند، مسئولیت پذیر باشند

دکتر مهریزی ادامه داد: همه انسان ها باید در سه مورد عمل، قول، منصب و جایگاهی که دارند، مسئولیت پذیر باشند. به عنوان مثال یک معلم یا نماینده مجلس پس از اینکه در این شغل و جایگاه قرار گرفت باید به مسئولیت خود ملتزم شود. نکته دیگر اینکه انسان باید مراقب قول و سخن خود باشد، بسیاری از بحث ها و اختلافات با یک جمله آغاز شده است لذا باید پس از اینکه سخنی را گفتیم، مسئولیت آن را بپذیریم.

پایبندی به تعهدات و صداقت آموزه قیام امام حسین(ع) برای کارگزاران

وی درباره لزوم توجه به آموزه قیام امام حسین(ع) در سطح کارگزاران، بیان کرد: در سطح کارگزاران دو نکته وجود دارد که یکی «پایبندی به تعهدات» و دیگری «صداقت» است. در زمینه پایبندی به تعهدات باید توجه داشت که هر شخصی در هر جایگاهی مانند مدیر، قاضی، نیروی انتظامی، نماینده مجلس، رییس صدا و سیما، وزیر، روحانیت، مساجد، شورای ائمه جمعه و… تعهداتی دارد که باید نسبت به این تعهدات پایبندی لازم را داشته باشد.

یکی از مشکلات جدی کشور این است که کسی به تعهد خود عمل نمی کند

استاد و پژوهشگر علوم دینی افزود: وقتی در میان راه خبر شهادت مسلم به امام(ع) رسید، اطرافیان به حضرت گفتند که رفتن به کوفه خطرناک است، حضرت فرمودند: «ما نمی توانیم بازگردیم چون بین من و آنها تعهدی است و من تعهد دادم که نزد آنان بروم». لذا اگر در جامعه کارگزاران به تعهدی که با منصب و مردم بستند، عمل کنند بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد. در حال حاضر در کشور ما یکی از مشکلات جدی این است که برخی به تعهد خود عمل نمی کنند و به امور دیگر مشغول هستند. به عنوان مثال نماینده مجلس است، اما در مورد قوه قضائیه اظهار نظر می کند.

پیشوایان و مدیران جامعه که اسوه هستند باید از دو رویی دوری کنند

وی صداقت را آموزه دوم قیام امام حسین(ع) برای کارگزاران دانست و گفت: حضرت زمانی که از مکه راه افتادند، به یاران خود وعده پول و آبادانی ندادند بلکه فرمودند: «این مسیر به خون ختم می شود  مَنْ کَانَ بَاذِلًا فِینَا مُهْجَتَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا» این سخن و رفتار امام(ع) عین صداقت و یکرنگی است لذا همه مردم به خصوص پیشوایان و مدیران جامعه که اسوه هستند باید یکرنگ باشند و این یکرنگی را نشان دادن و بروز دادن و از دو رویی دوری کنند.

وی ادامه داد: معتقدم حتی برخی از احساسات و عواطف، نوعی از صداقت و یکرنگی است، امام فرمودند: «الْآنَ انْکَسَرَ ظَهْرِی؛ پشتم شکست» در واقع حضرت براساس صداقت و یکرنگی که داشتند احساسات خود را پنهان نکردند و در مقابل از دست دادن عزیزان خود احساس و عاطفه نشان دادند.

مثلث شومی که منشأ مشکلات کشور است

وی اظهار کرد: به نظر من مشکلات جامعه ما ناشی از سه عامل ناتوانی بسیاری کارگزاران، دشمن دیوانه خارجی و رقابت های ناسالم است، در بررسی این مثلث شوم که منشأ مشکلات کشور است، اگر هر یک از عوامل را نادیده بگیریم، خطا تحلیل کرده ایم؛ ممکن است هر شخصی درصدهای متفاوتی برای این سه عامل قائل باشد، اما معتقدم بیشترین درصد نابه سامانی اوضاع و احوال کشور مربوط به رقابت های نا سالم است، متأسفانه رقیبان برای اینکه رقیبشان خوش نام نشود نه تنها همکاری نمی کنند بلکه یکدیگر را تخریب می کنند و شاد هستند که این مجلس، دولت یا قاضی پیروز نشده است.

اخلاق به معنای عام و عقلانیت، آموزه قیام امام حسین(ع) برای مردم

مهریزی درباره لزوم توجه به آموزه قیام امام حسین(ع) در سطح مردم نیز گفت: در این بخش اخلاق به معنای عام و عقلانیت در اولویت قرار دارد. شاهدیم که جامعه غیر عقلانی در حال رقم خوردن است، مردم گرفتار نقل قول ها و شایعات هستند و قدرت سنجش ندارند و با این عملکردها دیگران را به وسواس و اضطراب می اندازند بنابراین چنین جامعه ای عقلانی نیست. اخلاقیات در جامعه ما نیز کمرنگ است؛ دروغ می گوییم و به کسی که با ما نیست تهمت می زنیم، این در حالی است که امام حسین(ع) تأکید دارند به مخالف خود هم باید احترام گذاشت و جایگاه آن را حفظ نمود.

نمونه بارز اخلاق مداری و حفظ جایگاه انسان ها در عملکرد حضرت

استاد و پژوهشگر علوم دینی به نمونه ای از عملکرد امام حسین(ع) در حفظ جایگاه و احترام افراد و اخلاق مداری اشاره و خاطرنشان کرد: زمانی که حرّ و سپاهیانش راه را بر حضرت بستند، تشنه بودند و آبی نداشتند، امام(ع) هم به نیروها و هم به حیوانات آنان آب می دهد و وقت نماز از حرّ می پرسد با لشکر خود نماز می خوانید یا با ما نماز را اقامه می کنید. در واقع حضرت جایگاه و احترام حرّ را حفظ می کند.

نمونه دیگر اخلاق مداری در حادثه کربلا، زمانی است که شمر امان نامه ای برای حضرت عباس(ع) آورد، وقتی شمر به نزدیکی خیمه ها آمد و خواهرزاده خود را صدا زد، کسی جواب او را نداد، امام حسین(ع) فرمودند که چرا پاسخ نمی دهید؟ گفتند: شما بزرگ تر هستید و باید شما را خطاب کنند، حضرت فرمودند: پاسخ او را بدهید.

این نمونه ها نشان از اخلاق مداری و حفظ جایگاه انسان ها دارد که متاسفانه در جامعه ما این چنین نیست، چون دیگری با ما نیست، بی محابا در مورد او سخن می گوییم.

وی درباره اینکه برای اصلاح جوامع مسلمین در شرایط فعلی توجه به کدام آموزه قیام امام حسین(ع) ضروری است، گفت: برای جوامع مسلمین نمی توان یک نسخه کلی داد، مبارزه با ستم، روشنگری و عقلانیت، اخلاقیات، مسئولیت پذیری و معنویت پنج آموزه ای هستند که توجه به آنها در جوامع انسانی و اسلامی ضروری است منتها با توجه به شرایطی که در هر جامعه ای حاکم است، این آموزه ها در اولویت قرار می گیرند.

کارکردهای مناسک و شعائر دینی

دکتر مهریزی در ادامه درباره عزاداری صحیح و آداب عزاداری، اظهار کرد: بخشی در آموزه های دینی و اسلامی داریم که از آنها به عنوان مناسک و شعائر یاد می کنیم؛ مناسک دینی شامل طهارت(وضو و غسل)، نماز، روزه، حج، اعتکاف، ادعیه، زیارات، زمان های مقدس، مکان های مقدس و عزاداری است؛ این شعائر می تواند شش کارکرد داشته باشد.

مناسک دینی نوعی هویت بخشی است

استاد و پژوهشگر علوم دینی به کارکردهای مناسک و شعائر دینی اشاره و بیان کرد: کارکرد اول مناسک و شعائر «هویت بخشی» است به عنوان مثال مسجد یکی از نشانه های مسلمانی و کنیسه از جمله نشانه های یهودیان است یا تفاوت در شکل نماز خواندن پیروان مذاهب نوعی هویت بخشی است.

معرفت، دید و آگاهی انسان را بالا می برد

کارکرد دوم مناسک و شعائر، «معرفت افزایی» است، معرفت، دید و آگاهی انسان را بالا می برد به عنوان مثال نماز در وجود انسان یک جهان بینی ایجاد می کند، در نماز نمی خوانیم «بسم الله قاصم الجبارین» یا «بسم الله مالِکَ الْمُلک» بلکه نماز را با «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ» آغاز و در واقع از میان تمام اوصاف خداوند، دو وصف مهربانی و بخشندگی را بیان می کنیم یا نماز به سلام ختم می شود و می گوییم «سلام بر پیامبر(ص) که رهبر ماست، سلام بر جامعه مومنان و سلام بر همه» که در واقع یک جهان بینی به انسان القا می کند و موجب معرفت افزایی می شود و نگاه انسان را به جهان و هستی عمیق می کند.

معنویت انسان را از «فردیت» و «مادیت» جدا می کند

کارکرد سوم مناسک «معنویت» است، معنویت انسان را از «فردیت» و «مادیت» جدا می کند؛ به عبارت دیگر انسان اگر غرق در فردیت و مادیت باشد، انسان غیر معنوی است و اگر از این دو جدا باشد، انسان معنوی است.

کارکردهای اخلاقی مناسک نوعی تعاون، حس دگرخواهی و خیرخواهی برای دیگران را در وجود انسان ها زنده نگاه می دارند

کارکرد چهارم مناسک «اخلاقی» است، اینکه روابط انسان ها با یکدیگر چگونه باشد؛ به عنوان مثال نماز و دعا دارای کارکردهای اخلاقی هستند و نوعی تعاون، حس دگرخواهی و خیرخواهی برای دیگران را در وجود انسان ها زنده نگاه می دارند.

کارکرد پنجم مناسک «سیاسی و اجتماعی» است؛ به عنوان مثال در حج، نماز جماعت، زیارات و عزاداری ها که مسلمانان در کنار یکدیگر جمع می شوند، کارکردهای سیاسی و اجتماعی بسیاری به همراه دارد.

حقوق متقابل انسان ها و مشخص شدن حد و مرزهای حقوقی

کارکرد ششم مناسک «حقوق متقابل انسان ها» است که در حقیقت حد و مرزهای حقوقی مشخص می شوند.

بعضا دو کارکرد «هویت بخشی» و «سیاسی و اجتماعی» مناسک و شعائر بر دیگر کارکردها سایه افکنده است

دکتر مهریزی ادامه داد: گاهی با توجه به شرایط جامعه، دو کارکرد «هویت بخشی» و «سیاسی و اجتماعی» مناسک و شعائر بر دیگر کارکردها سایه می افکند و سایر کارکردها از جمله معرفت افزایی، معنویت، اخلاق و حقوق اجتماعی کمرنگ می گردد؛ وقتی همه این کارکردها محقق شود، مناسک تأثیرگذاری بسیاری خواهد داشت، اما زمانی که اصل و فرع جا به جا شوند، شعائر و مناسک دینی هم خروجی چندانی ندارند و از اثرگذاری آنها کاسته می شود.

به عنوان مثال برخی در نماز تنها خم و راست می شوند و اذکار را می گویند و در گذشته یا آینده سیر می کنند در صورتی که باید در حال باشیم، چنین نمازی همه کارکرد خود را ندارد و در واقع یک شعار و نشانه است. نماز باید إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر ما را از فحشا و منکر نهی کند، موجب أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب شود، پشت میز کار حقوق مردم را رعایت کنیم و دست به مال مردم نزنیم.  اما متأسفانه در جامعه ما دو کارکرد هویت بخشی و سیاسی و اجتماعی مناسک از سایر کارکردها قوی تر شده و به نظرم برعهده متولیان دینی و حکومتی است که اجازه ندهند مناسک و شعائر از جایگاه خود خارج شوند، عزاداری صحیح عزاداری است که در مسیر آن اهداف باشد، همه شش کارکرد مناسک که ذکر شد از جمله اهداف عزاداری است منتها دارای ضرایب متفاوتی هستند.

مهریزی در پاسخ به این پرسش که در جامعه ایران ضروری است در کنار هویت بخشی مناسک، ضریب سایر کارکردها افزایش یابد؟ تصریح کرد: باید ضریب باقی کارکردها را قوت ببخشیم، اینکه گفته می شود برخی از نمازها اثرگذاری لازم را ندارند بدین معنا نیست که نماز را ترک کنیم بلکه منظور این است که تلاش کنیم در این نمازها روح بدمیم. یا شخصی که ۱۰ روز ایام محرم به عزاداری می پردازد، باید مثلاً تبدیل به انسانی شود که به وعده های خود عمل می کند. متأسفانه برخی متولیان دینی و حکومتی به این مساله که خروجی برگزاری مناسک باید معرفت افزایی، معنویت بخشی، اخلاق و حقوق متقابل باشد کم اهمیت می دهند، شاید رونق و گرمی بازار را در این می بینند که هویت بخشی و بُعد سیاسی اجتماعی مناسک پر رنگ تر باشد.

در برگزاری برخی مراسم عزاداری ها ذهن کمیت گرایی غالب است

وی در مورد اینکه چگونه می توان عزاداری ها را به پیروی از امام حسین(ع) و آموزه های نهضت ایشان منتهی کرد، گفت: همان توجهی که باید به سایر مناسک داشته باشیم، شامل عزاداری نیز می شود. به عنوان مثال بیان می کنیم که چگونه نماز می تواند آثار خود را داشته باشد؛ وقتی در برخی ادارات بیشتر به کمیت ها از جمله تعداد نمازهای برگزار شده، تعداد نمازگزاران، تعداد سجاده و مُهر خریداری شده توجه می شود، چطور می توان انتظار داشت که چنین نمازی اثرگذاری لازم و کافی را داشته باشد. در برخی عزاداری هم همین مشکل را داریم و در حقیقت ذهن کمیت گرایی غالب است لذا عالمان دین موظفند عزاداری ها را به مسیر و هدف اصلی هدایت کنند.

در عزاداری واقعی معرفت، معنویت و اخلاق نهادیه می شود

استاد و پژوهشگر علوم دینی ادامه داد: در جریان حادثه کربلا خطبه ها و سخنرانی های بسیاری وجود دارد، ضروری است که بخش محتوایی این حادثه به درستی تبیین و تحلیل شود و جهت دهی کلی صورت گیرد که در این صورت جایگاه افراد ارتقا خواهد یافت. در عزاداری واقعی معرفت، معنویت و اخلاق نهادیه می شود، اما در این میان نباید برای همه افراد قله را در نظر بگیریم، باید هر کسی را براساس ظرفیت وجودی تربیت کنیم. پیشنهاد می کنم هر سال محرم بر یکی از آموزه های کربلا تأکید بیشتر شود مانند پایبندی به پیمان ها، روشنگری، صداقت و یکرنگی، اخلاق و… پس از آن در این مسیر جهت دهی و خط دهی لازم صورت گیرد، در این صورت می توان امیدوار بود که عزاداری ها اثربخشی حقیقی خود را بر جامعه و مردم بیشتر داشته باشند.

دکتر مهریزی در پاسخ به این پرسش که این گزاره امام خمینی(ره) که می فرمایند: «این محرم و صفر است که اسلام را نگاه داشته است، این فداکاری سیدالشهدا(ع) است که اسلام را زنده نگاه داشته است» به چه معناست، اظهار کرد: کلماتی که به عنوان خطابه است و حتی در نوشته ها دیده می شود باید در مجموعه سخنان یک گوینده و نویسنده در نظر گرفت. اگر قسمتی از سخن را تحلیل کنیم گاهی دچار خطا می شویم. معتقدم جنبه خطابی و انشایی این جمله بیش از جنبه اخباری است؛ در آموزه های دینی شیعه به بحث امام حسین(ع) و عاشورا تاکید بسیاری شده و امام خمینی(ره) هم با این جمله قصد داشتند این مساله را یادآوری کنند. البته می دانیم تلاش های بسیار ائمه معصومین از جمله امام صادق(ع)، امام باقر(ع) و تعلیمات، آموزش ها و  کرسی های درس و شاگردان ایشان و باقی عالمان شیعه نیز در حفظ اسلام نیز نقش تعیین کننده ای داشته است.

شعار سال، با اندکی تخلص و اضافات برگرفته از سایت خبر شفقنا، تاریخ انتشار: 7 شهریور 99، کد خبر: 1000983