شعار سال: شکاف تورمی مهرماه «طبقه اول» و «طبقه دهم» خانوار‌ها به بیشترین میزان در ماه‌های اخیر رسیده است. ساکنان طبقه اول که درآمد کمتری دارند (دهک‌اول) در مهرماه تورم ماهانه ۶ درصد را تجربه کردند؛ اما این رقم برای ساکنان طبقه دهم و پردرآمد (دهک دهم) به ۶/ ۱۰ درصد می‌رسد. فاصله تورمی خانوار‌های کم‌درآمد و پردرآمد در تورم نقطه به نقطه نیز به مقدار زیادی ثبت شده است؛ به‌نحوی‌که تورم نقطه‌ای طبقه اول به میزان ۳۷ درصد و تورم نقطه‌ای طبقه دهم ۵۷ درصد ثبت شده است. این شکاف‌های تورمی از زمان آماردهی به بیشترین حد رسیده است. اما چرا در ماه اول پاییز بین تورم خانوار‌های دارا و ندار فاصله افتاده است؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در مهرماه شدت اثر تورم در کالا‌های غیرخوراکی و بادوام، مانند خودرو بیشتر از کالا‌های خوراکی بوده است. از آنجا که سهم کالا‌های غیرخوراکی در تورم خانوار‌های پردرآمد پررنگ است، این عامل باعث شده است که اثر تورمی در ساکنان طبقه دهم بیشتر منعکس شود. اما در خانوار‌های کم‌درآمد، تورم بیشتر از مجرای کالا‌های خوراکی اثرگذار بوده است.

شکاف تورمی در ۱۰ دهک خانوار‌ها به بیشترین میزان خود رسیده است. شدت تورم در دهک‌های پردرآمد بیشتر از جانب کالا‌های غیرخوراکی نظیر خودرو بوده است، اما در گروه‌های کم‌درآمد هنوز خوراکی‌ها و مسکن نقش اول تورم را ایفا می‌کنند. در مهرماه سال جاری فاصله تورم نقطه به نقطه به ۲۰ واحد درصد رسید که یک رکورد محسوب می‌شود. این شکاف تورمی درآمدی در تورم ماهانه به رقم ۶/ ۴ درصد و در تورم متوسط به ۱/ ۸ واحد درصد رسیده است. کارشناسان معتقدند وقتی نوسانات قیمتی بیشتر از حد نرمال می‌شود، این نوسانات در دهک درآمدی نیز مشاهده می‌شود. نکته قابل توجه این است که افزایش تورم در دهک‌های بالا، به معنی آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها نیست، زیرا موارد افزایش قیمت، بیشتر در بخش کالا‌های غیراساسی روی داده است.

فاصله طبقات تورمی در دهک‌ها

جدید‌ترین آمار تورم بر اساس دهک‌ها توسط مرکز آمار ایران منتشر شد. در مهرماه تورم ماهانه ۷ درصد اعلام شده بود. بررسی جزئیات تورم در خانوار‌ها نشان می‌دهد که اثر تورم در همه خانوار‌ها به یک شکل نبوده است. بر اساس این گزارش تورم مهر ماه در دهک‌های بالا (پردرآمدها) رقم‌های بالاتری نسبت به دهک‌های پایین جامعه ثبت کرده است. دهک اول درآمدی که شامل خانوار‌های با پایین‌ترین سطح درآمد هستند، تورم ماهانه ۶ درصدی را ثبت کرده است؛ این روند به شکل صعودی در میان دهک‌ها ادامه داشته به‌طوری که دهک دهم تورم ۶/ ۱۰ درصد را به ثبت رسانده است. این بیشترین شکاف تورمی ماهانه از ابتدای روند آماردهی بوده است. این موضوع به این دلیل بوده که خانوار‌های پردرآمد سبد خانوار متفاوتی نسبت به خانوار‌های کم‌درآمد دارند. نوسانات ارزی در ماه‌های اخیر، این شکاف قیمتی را توجیه می‌کند، زیرا کالا‌هایی که وابستگی بیشتری به ارز دارند، در سبد خانوار پردرآمد وزن بیشتری دارد. به همین دلیل این تورم در دهک‌های پردرآمد و کم‌درآمد به یک میزان نبوده است. سایر دهک‌ها نیز روند مشابهی را ثبت کرده‌اند، به‌طوری که در افزایشی پله‌ای روند صعودی تورم ماهانه دهک‌ها از ۶ درصد در دهک دوم به ۴/ ۸ درصد در دهک نهم رسیده است.

دسته‌بندی کالا‌ها در تورم دهکی

مرکز آمار ایران در یک جدول سهم هر یک از گروه‌های کالایی و خدماتی را در تورم ماهانه دهک‌ها مشخص کرده است. به‌طور کلی در این دسته‌بندی این گزارش به دو دسته کالا‌های خوراکی و کالا‌ها و خدمات غیرخوراکی تقسیم‌بندی شده است. با توجه به ضریب اهمیت متفاوت گروه‌های کالایی و خدماتی در دهک‌های مختلف، اصولا سهم کالا‌های خوراکی در دهک‌های کم‌درآمد و سهم کالا‌های غیرخوراکی در دهک‌های پردرآمد بیشتر است. این موضوع را می‌توان با یک مثال ساده توضیح داد، اگر یک خانوار کم‌درآمد ۱۰۰ واحد منابع در اختیار داشته باشد، ۴۲ واحد از آن را صرف تامین نیاز خود از کالا‌های خوراکی و آشامیدنی می‌کند. منظور از گروه خوراکی‌ها، کالا‌های گوشت، لبنیات، نان، شیرینی‌جات و نوشیدنی‌ها است. از طرف دیگر کالا‌ها و خدماتی مانند پوشاک، مسکن، مبلمان، بهداشت، ارتباطات، حمل و نقل، هتلداری و آموزش نیز در گروه کالا‌ها و خدمات غیر خوراکی طبقه‌بندی می‌شود. این در حالی است که در دهک پر درآمد از ۱۰۰ واحد منابع فقط ۱۷ واحد از منابع دراختیار خانوار، صرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌شود. به همین دلیل ضریب اهمیت گروه خوراکی‌ها در سبد معیشتی خانوار‌های کم درآمد مشخص می‌شود. آمار‌های مهرماه نیز این موضوع را تایید می‌کند: از ۶ درصد تورم ماهانه دهک اول ۳ واحد آن به‌دلیل تورم خوراکی‌ها بوده و سهم گروه خوراکی‌ها تنها ۷/ ۱ درصد بوده است بر خلاف وزن تورمی گروه خوراکی‌ها که بیشتر در سبد هزینه‌ای خانوار‌های کم‌درآمد نمود پیدا کرده، در مقابل وزن تورمی گروه غیرخوراکی‌ها در دهک‌های بالا محسوس‌تر بوده است. از ۶/ ۱۰ درصد تورم دهک دهم، وزن کالا‌های خوراکی تنها یک درصد بوده است. این در حالی است که تورم ماهانه گروه غیر خوراکی‌ها برای دهک دهم ۶/ ۹ درصد ثبت شده است. همچنین نکته قابل توجه این است که از ۶/ ۹ درصد کالا‌های غیرخوراکی ۶ واحد به دلیل افزایش تورم درگروه حمل و نقل است.

شکاف ۲۰ واحد درصدی در تورم نقطه به نقطه

شکاف تورمی، فقط در تورم ماهانه مشاهده نمی‌شود و این اختلاف در تورم نقطه به نقطه نیز ملموس است. تورم ماهانه، تغییر قیمت را نسبت به ماه قبل در نظر می‌گیرد. اما تورم نقطه‌ای، تغییرات قیمت را نسبت به ماه مشابه سال قبل می‌سنجد. تورم نقطه به نقطه مهرماه به میزان ۴/ ۴۱ درصد گزارش شده است. این رقم برای دهک‌های درآمدی بسیار متفاوت بوده؛ به‌نحوی‌که دهک اول تورم ۲/ ۳۷ درصد داشته، اما این رقم برای تورم دهک پردرآمد به ۱/ ۵۷ درصد می‌رسد. به بیان دیگر، فاصله تورم نقطه‌ای دهک پردرآمد و کم‌درآمد به ۲۰ واحد درصد می‌رسد. این اختلاف تورمی در گروه غیرخوراکی با شدت بیشتری بوده است. تورم نقطه‌ای گروه غیرخوراکی‌ها برای دهک اول ۳۰ درصد و برای دهک دهم ۴/ ۶۲ درصد بوده است. این رقم یعنی شکاف تورمی غیرخوراکی به ۳۲ درصد رسیده که در شهریور ماه این رقم ۲۲ درصد ثبت شده بود. این موضوع نیز به این دلیل است که قیمت کالا‌هایی نظیر خودرو یا کالا‌های مصرفی که با ارز همبستگی بالایی دارند نسبت به سال قبل رشد قیمتی بالایی داشتند؛ بنابراین این متغیر در خانوار‌های پردرآمد اثر بیشتری داشته است. البته در بخش خوراکی‌ها این شکاف کمتر بوده است. تورم نقطه به نقطه خوراکی در دهک کم درآمد به میزان ۳/ ۴۵ درصد بوده که این رقم برای دهک پردرآمد به میزان ۱/ ۳۶ درصد گزارش شده است؛ بنابراین تورم خوراکی‌ها، سطح کمتری را در دهک پردرآمد داشته است که از این حیث نیز آمار مهرماه قابل توجه است. در گزارش مرکز آمار ایران شکاف تورم متوسط نیز حدود ۸ درصد ثبت شده است، تورم متوسط دهک اول در مهرماه ۴/ ۲۴ درصد و تورم متوسط دهک دهم به میزان ۵/ ۳۲ درصد ثبت شده است.

اثر تورم خودرو در تورم طبقاتی

بسیاری از تحلیلگران عنوان کردند که یکی از دلایل افزایش تورم در مهر ماه رشد قیمت خودرو بوده است. در حال حاضر انتشار جزئیات تورمی نشان می‌دهد، افزایش قیمت خودرو تنها بر دو دهک بالای درآمدی اثر‌گذاری بالایی داشته است. سهم تورم گروه حمل و نقل در دهک دهم برابر با ۹/ ۵ درصد و برای دهک نهم ۲/ ۳ درصد بوده است. با این حال رقم گروه حمل و نقل تا دهک ششم به یک درصد نرسیده، به‌عنوان مثال در دهک اول از رقم تورم ۶ درصد تنها ۲/ ۰ واحد درصد به دلیل افزایش قیمت خودرو است. این آمار‌ها نشان می‌دهد که حتی در ماه‌هایی که تورم ماهانه به دلیل افزایش قیمت خودرو تحت تاثیر قرار گرفته‌اند، این روند بیشتر در دو دهک بالای درآمدی منعکس شده و اثر آن در ۸ دهک دیگر و به خصوص در دهک‌های کم‌درآمد ناچیز بوده است. آمار‌های گذشته نیز نشان می‌داد که اکثرا دو یا سه دهک بالای درآمدی افزایش تورم خودرو اثربالایی می‌پذیرند.

حمایت دستوری از پردرآمد‌ها

در سال‌های گذشته با شعار حمایت از مصرف‌کننده قیمت برخی اقلام مانند خودرو به شکل دستوری تعیین شده است. درحالی که شواهد نشان می‌دهد سیاست قیمت‌گذاری دستوری تاکنون موجب رضایت مصرف‌کننده و تولیدکننده نبوده، بلکه نارضایتی نیز به همراه داشته است. گفتنی است تنها نفع قیمت‌گذاری دستوری در بازار خودرو نصیب افراد رانت‌جو می‌شود؛ افرادی که می‌توانستند خودرو با قیمت پایین از کارخانه دریافت کنند و به قیمت بازار به مصرف‌کنندگان عرضه کنند. بر اساس گزارش مرکز آمار افزایش قیمت خودرو تنها در تورم دو دهک بالا اثرگذار بوده و برای سایر دهک‌ها اثر قابل‌توجهی نداشته است؛ بنابراین آزادسازی قیمت‌ها و بالا رفتن آن اثر قابل‌توجهی در کاهش رفاه خانوار‌های کم‌درآمد نخواهد داشت. مطابق این گزارش تورم دهک‌های پایین بیشتر تحت تاثیر اقلام خوراکی و بخش مسکن هستند و بنابراین سیاست‌های حمایتی در کالا‌هایی نظیر خودرو باعث افزایش رفاه دهک‌های پایین درآمدی نمی‌شود.

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار: 8 آبان 1399، کدخبر: 3705976، www.donya-e-eqtesad.com