شعار سال: از زمان ورود زیردریایی‌ها به میدان در جنگ جهانی اول تا به امروز بحث مقابله با این تهدید به یکی از بزرگترین چالش‌ها برای بسیاری از کشور‌های کوچک و بزرگ جهان بدل شده است. از داستان معروف گروه‌های اسکورت متفقین در جنگ جهانی دوم در اقیانوس اطلس مقابل زیردریایی‌های آلمان نازی گرفته تا بازی موش و گربه زیر سطحی‌های آمریکا و انگلیس در مقابل اتحاد شوروی سابق در جنگ سرد، همه و همه از جمله بخش‌هایی در تاریخ بوده که جنگ ضد زیردریایی برگ‌های مهمی از تاریخ نبرد‌ها را تشکیل داده است.

در سال‌های پس از جنگ سرد و خصوصا پس از ورود به قرن جدید نیز شاهد توسعه نسل جدید زیردریایی‌ها خصوصا با پیشران‌های دیزل الکترونیک با میزان پنهانکاری بسیار بالا هستیم. این زیردریایی‌های کوچک در عین حال توان حمل طیف گسترده‌ای از تسلیحات را داشته و می‌توانند ضربات سنگینی را به خطوط کشتیرانی، قوای دریایی و حتی تاسیسات مهم زمینی طرف مقابل وارد کنند. بحث در خصوص زیردریایی‌ها تنها به زمان جنگ ختم نشده و در زمان صلح نیز رصد یگان‌های زیرسطحی کشور‌های متخاصم و مقابله با عملیات‌های جمع آوری اطلاعات، همچنان موضوعی بسیار مهم و قابل توجه برای نیرو‌های مسلح در اقصی نقاط جهان است.

در بحث کشف و مقابله با زیردریایی ها، اصولا یک واژه بیشتر از دیگر کلمات شنیده می‌شود و آن هم سونار است. اگر بخواهیم به صورت خیلی ساده سونار را تعریف کنیم، این سیستم یک نوع رادار زیر آبی است که امواج صوتی را در زیر آب پخش کرده و از برخورد آن با اجسام مختلف در زیر آب و دریافت و آنالیز آن‌ها تصویری از وضعیت مقابل را بدست می‌آورد. سونار در حقیقت یک رادار زیر آبی است و به مانند رادار‌های جستجوی هوایی فعلی در دو وضعیت فعال و غیر فعال کار می‌کند.

در بخش فعال این سیستم به پخش صدا پرداخته و در حالت غیر فعال نیز به دنبال شنیدن صدای طرف مقابل است. همین مسئله باعث توسعه و رقابت شدید کشور‌ها در بحث از یک طرف کاهش صدای زیرسطحی‌های خود و در عین حال افزایش توان گیرنده‌های صوتی و سامانه‌های سونار خود برای بحث کشف طرف مقابل بوده است.

 

 

در جنگ ضد زیردریایی لایه‌های مختلف و پلتفرم‌های مختلفی با امکانات گوناگون وارد کار می‌شوند که یکی از مهمترین تجهیزات، بالگرد‌های ضد زیردریایی هستند که یا از پایگاه‌های ساحلی یا از روی شناور‌های مختلف به پرواز درآمده و به دنبال کشف و مقابله با زیردریایی‌ها می‌روند. معمولا بالگرد‌ها برای کشف زیردریایی‌ها از دو روش استفاده می‌کنند که یکی از آن‌ها پرتاب بویه‌های مخصوص شناسایی زیردریایی است. این بویه‌ها بعد از پرتاب در وضعیت‌های مختلف اقدام به انتشار امواج صوتی یا گوش دادن به امواج صوتی ایجاد شده در زیر آب و ارسال آن برای واحد‌های خودی می‌کند. این بویه‌ها معمولا توسط هواپیما‌های گشت دریایی نیز حمل و پرتاب می‌شوند.

اما روش دیگر استفاده از سیستم‌های موسوم به سونار‌های غوطه ور در زیر آب هستند.  این سیستم‌ها در حقیقت شامل یک سیستم فرستند و گیرنده امواج هستند که با یک کابل از درون بالگرد به داخل آب فرستاده شده و بالگرد می‌تواند در وضعیت حرکت یا در حالت ثابت آن‌ها را فعال کرده و این سامانه‌ها نیز به دو صورت فعال یا غیر فعال به جستجوی اهداف می‌پردازند.

این سیستم‌ها در مقایسه با سونار‌های نصب شده روی شناور‌های سطحی یا زیرسطحی از اندازه و قدرت کم تری برخوردار هستند، اما به دلیل تحرک بالا به لطف بالگرد می‌توانند یک حلقه دفاعی متحرک در اطراف شناور یا ناوگان مورد نظر ایجاد کرده و احتمال کشف اهداف زیر سطحی را افزایش بدهد.

ایران و جنگ ضد زیردریایی؛ آمادگی برای مقابله با فرامنطقه ای‌ها

بحث توانایی و جنگ ضد زیردریایی در ایران با سفارش بالگرد‌های سری SH-۳D ملقب به سی کینگ (پادشاه دریا) به شرکت ایتالیایی آگوستا داده شد. این بالگرد‌ها در نقش‌های جستجو و نجات، حمل نیرو و البته جنگ ضد زیردریایی به ایران تحویل شدند. در آن زمان و بر اساس طرح‌های موجود قرار بود تا با توسعه نیروی دریایی ایران به سمت اقیانوس هند بخشی از وظیفه رصد ناوگان شوروی سابق خصوصا زیرسطحی‌ها که در این منطقه نیز فعال بودند به ایران سپرده شود.

 

با پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی و البته عدم وجود تهدید زیر سطحی در آن دوره، تمام توان هوادریای نداجا به رصد تحرکات سطحی دشمن معطوف شده و البته یگان‌های بالگردی نیروی دریایی نیز پرواز‌های زیادی خصوصا در بحث جابجایی نفرات و تجهیزات در جبهه‌های مختلف بر عهده گرفتند. بعد از پایان جنگ تحمیلی و خریداری تعدادی زیردریایی او البته آغاز نهضت بزرگ ساخت زیرسطحی در کشور، مسئله نبرد در زیر آب دوباره در نیرو‌های مسلح به جریان افتاد. البته همچنان تا سال‌ها تهدید خاص زیر سطحی در مقابل کشور ما وجود نداشت، اما این روند بعد از حوادث یازدهم سپتامبر تغییر کرد.

هرچند هنوز هم ایران در منطقه خلیج فارس تنها کشور بومی است که دارای توان زیر سطحی است، اما هرچه به سمت شرق برویم، دارندگان این تجهیزات بیشتر می‌شود. در همسایگی ما پاکستان دارای زیردریایی است که از طرفی به دلیل روابط بسیار گرم بین دو کشور و اصولا وضعیت سیاسی این کشور با هند و توجه بیشتر قوای این کشور به آن سمت، اصولا این توان نیز برای ما جای تهدید نبوده، اما از طرفی با افزایش قابل توجه زیرسطحی‌های غربی خصوصا آمریکایی و انگلیسی در منطقه، لازم بود تا نیروی دریایی ارتش بحث افزایش توان ضد زیردریایی را در دستور کار قرار بدهد.

در عین حال، آینده نگری برای احتمال خرید زیرسطحی توسط برخی کشور‌های حاشیه خلیج فارس، دستیابی به سامانه‌های جدید رصد و شناسایی را ضروری می‌کرد.

زیردریایی اتمی آمریکا از کلاس لس آنجلس در بحرین

 

در کنار بحث توسعه سیستم‌های سونار برای شناور‌ها و زیر سطحی ها، در سال‌های اخیر شاهد افزایش توان ضد زیردریایی در بالگرد‌ها نیز بوده ایم. حتی در سال ۱۳۹۳ شاهد آزمایش یک اژدر هواپرتاب از بالگرد‌های SH-۳D نداجا در جریان رزمایش ارتش بودیم. این اژدر‌ها از نظر ظاهری شباهت زیادی به نمونه آمریکایی مارک ۴۶ دارند و به نظر می‌رسد بعد از ارتقاء، وارد خدمت  شده‌اند.

 

اما در اتفاقی مهم، در روز ۱۱ آذرماه شاهد افتتاح نمایشگاهی در خصوص برخی از دستاورد‌های مهم نیروی دریایی ارتش بودیم که در بخشی از این نمایشگاه، در خصوص پروژه‌ای به نام "شهید رخشانفر" صحبت و تصاویری از آن پخش شده است. اطلاعات منتشر شده در خصوص این طرح نشان می‌دهد سامانه مورد نظر یک سیستم سونار قابل حمل توسط بالگرد برای کشف زیردریایی‌های بوده و توان کشف زیردریایی‌ها به وسیله حسگر‌های الکترومغناطیسی، برقراری ارتباط با دیگر واحد‌های دریایی خودی، انتقال اطلاعات به سیستم کنترل آتش برای شلیک اژدر و قابلیت عملیات در دو وضعیت فعال و غیر فعال را دارد.

 

هرچند اطلاعات بیشتری در خصوص این طرح منتشر نشده، اما دقت به ظاهرا سازه سیستم که در این نمایشگاه به نمایش درآمده شباهت‌هایی با سیستم AN/AQS-۱۳ به چشم می‌خورد که برای سال‌ها در نقش سیستم سونار غوطه ور بالگرد‌های ضد زیردریایی در جهان ایفای نقش می‌کرد. این سامانه که در مدل‌های مختلفی طراحی و ساخته شده به کشور‌های مختلف مثل مصر، برزیل، آلمان، کره جنوبی، تایوان، پرتغال و ترکیه نیز صادر شده است.

این سامانه به صورت پایه یک سیستم سونار بر پایه عملیات در وضعیت فعال در فرکانس‌های میانه به بالا محسوب شده و مخصوص بالگرد‌هایی بوده که معمولا از ناو‌های هواپیمابر آمریکا به پرواز درآمده و وظیفه دفاع ضد زیردریایی در حلقه‌های نزدیک به ناوگروه را به عهده داشتند. احتمال تحویل این سامانه به ایران در قبل از پیروزی انقلاب بالاست چرا که بالگرد‌های سری اس اچ ۳ اصولا برای ماموریت ضد زیردریایی در زمان رژیم گذشته خریداری شدند، اما تفاوت عمده طرح فعلی انجام شده در نداجا با طرح اولیه، اضافه شدن حالت جستجوی غیر فعال به این سیستم سونار است که در این حالت سیستم سونار بدون لو دادن مکان خود صرفا به گوش دادن به صدا‌های اطراف می‌پردازد.

با اضافه شدن این سامانه به بالگرد‌های SH-۳D نیروی دریایی و البته اژدر‌هایی که پیش از این روی این بالگرد‌ها آزمایش شده بودند می‌توان گفت که چرخه کامل کشف و تعقیب و انهدام زیردریایی‌ها دشمن برای این بالگرد‌ها تکمیل و یک حلقه دفاعی جدید به توان نظامی کشور اضافه شده است. در عین حال، به نظر می‌رسد برنامه‌هایی برای نصب برخی سامانه‌های تعقیب و شناسایی زیردریایی توسط پهپاد‌های بومی کشورمان نیز در حال پیگیری و تحقق است که با تکمیل این روند، قدرت شناسایی و رهگیری این تجهیزات در عمق آب‌های منطقه، جهش چشمگیری خواهد یافت.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از مشرق، تاریخ: ۱۷ آذر ۹۹، کد خبر:۱۱۵۳۰۵۹، mashreghnews.ir