شعار سال: فارغ از درست یا غلط بودن این تصمیم با توجه به محدودیت‌های موجود در آن زمان، این امر طی دو سال اخیر ادامه داشت. همچنین با توجه به عدم وجود منابع کافی جهت تخصیص، گروه‌های مشمول طی زمان کم‌تر شدند تا نهایتا در حال حاضر تنها گروه کالاهای اساسی شامل دارو و نهاده‌های دامی مشمول تخصیص ارز ترجیحی با نرخ ۴۲۰۰ تومان هستند.

ممنوعیت صادراتی و تولید امری نشدنی
یکی دیگر از گروه‌هایی که بر خلاف تصور عموم مردم ارز ۴۲۰۰ تومان به آن اختصاص می‌یابد روغن خام خوراکی است که این محصول از واردات عمدتا روغن خام پالم، سویا، آفتابگردان، سایر دانه‌های روغنی به دست می‌آید که از مرداد ماه ۱۳۹۷ نیز به دلیل تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومان برای واردات این محصولات صادرات آن ممنوع شد و مدیرکل دفتر صادرات گمرک ایران، ممنوعیت صادرات انواع روغن خوراکی ساخته‌شده را به کلیه گمرکات اجرایی ابلاغ کرد. مطابق نامه وزیر صنعت، معدن و تجارت به گمرک ایران صادرات هرگونه روغن خوراکی ساخته‌شده از ۹مرداد ماه ۱۳۹۷ ممنوع شد.این مهم باعث این شد که شرکت بازرگانی دولتی به عنوان بزرگ‌ترین وارد کننده روغن خام اقدام به عمل کند. بر این اساس طی سال‌های اخیر به‌طور کلی کار بخش بازرگانی شرکت‌های تولیدی را مختل کرده یا از بین برده است که حالت رقابتی شرکت‌های تولیدی از طریق بازرگانی و مذاکرات با شرکت‌های صادرکننده جهت بهبود عملکرد در خصوص خرید ارزان‌تر و با کیفیت‌تر واردات روغن خام کاملا به «امری نشدنی» تبدیل گشت.

کاهش تولید
به‌طور کلی میزان نیاز سالانه روغن خوراکی کشور یک میلیون و ۵۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن است. در سال ۹۷ با تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به واردات کالاهای اساسی از جمله روغن خام میزان تولید روغن خوراکی با افزایش ۲۰۰ هزار تنی ظرفیت تولید نسبت به سال ۹۶ به بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن رسید. اگرچه در سال‌های اخیر ظرفیت تولید روغن نباتی کشور در حدود دو میلیون تن و صادرات آن ممنوع است اما محدودیت‌های دیگر باعث کاهش تولید طی سال اخیر شده است.طی سال جاری بنا به مصوبه ستاد اقتصادی دولت، سقف ۸ میلیارد دلار ارز با نرخ ۴۲۰۰ تومان به منظور تأمین کالاهای اساسی به تفکیک ۵.۵ میلیارد دلار برای اقلام کالای اساسی (ذرت، دانه روغنی، روغن خام، کنجاله، جو و گندم) و ۱.۵ میلیارد دلار برای دارو و یک میلیارد دلار برای تجهیزات پزشکی در نظر گرفته شد.

 کاهش واردات و تعطیلی مقطعی
اما آمار گمرک نشان می‌دهد در ۶ ماهه نخست سال جاری (۱۳۹۹) ۴۰۰ هزارتن روغن خام وارد کشور شده است، در صورتی که در ۶ ماهه نخست سال ۹۸ حدود ۸۰۰ هزارتن انواع روغن خام وارد کشور شده بود. علیرغم اینکه وزارت صمت واردکنندگان را به بانک مرکزی معرفی کرده اما مشکل تخصیص ارز قابل انتقال در این زمینه وجود دارد که منجر به تعطیلی مقطعی کارخانه‌های تولیدی شده است.
همچنین ۷۴۱ میلیون دلار نیز تأمین ارز برای روغن خام و ۶۶۴ میلیون دلار تأمین ارز برای دانه‌های روغنی در
۷ ماه امسال انجام شده است. با این وجود برخی از انواع روغن مثل روغن جامد در بازار کمیاب است و کسب و کارهایی مثل شیرینی فروشی‌ها که وابسته به روغن هستند را با مشکل مواجه کرده‌ است اما کمبود روغن خوراکی در بازار مصرف و گرانی آن به رغم افزایش تولید و ممنوعیت صادرات دو حالت را پیش روی می‌گذارد.

عوامل کمبود عرضه و گرانی
  حالت اول: مستندات و شواهدی وجود دارد؛ خروج روغن خوراکی در کالاهای نهایی است یا خروج کالاهای نهایی که روغن خوراکی یکی از مواد تشکیل دهنده اصلی آن‌هاست. گزارش‌های گمرک نشان می‌دهد با بالا رفتن نرخ ارز در ۶ ماهه نخست سال جاری میزان صادرات شیرینی و شکلات دست کم ۱۸ درصد افزایش داشته است. مطابق اسناد در دسترس آخرین نرخ فروش محصولات شرکت صنعتی بهشهر (بزرگترین تولیدکننده روغن خوراکی در کشور با سهم بازاری بالغ بر ۲۷ درصد) به طور میانگین بعد از هزینه‌های بسته‌بندی ۱۰۲ میلیون ریال به ازای هر تن بوده است که کاهش تولید به دلیل عدم تخصیص ارز کافی کاملا در تولید و فروش ماهانه و سالانه شرکت مشهود است که خود عاملی برای کمبود عرضه و گرانی محصول در مغازه‌هاست به طوری‌ که روغن پخت و جامد بسیار کمیاب و روغن سرخ‌کردنی برای تعداد کم از ۳۰ تا ۱۰۰ درصد گران‌تر از نرخ فروش کارخانه است. این درحالی است که از طرفی دیگر شرکت‌های خریدار روغن خوراکی (عمدتا جامد و نیمه‌جامد) جهت تولید سایر محصولات نیز این روزها این محصولات را با نرخ‌های بسیار بالاتر خریداری می‌کنند.

نبود آمار دقیق برای قاچاق
 حالت دوم: قاچاق این کالا و خروج آن از بازارچه‌های مرزی است که با توجه به نبود آمار دقیق برای قاچاق یا عرضه کالا در بازارچه‌های مرزی چندان ممکن نیست، اما بر اساس آمارهای پیشین با این نرخ محصولات قیمت روغن خوراکی به‌طور میانگین در منطقه با این ترکیب تولید فعلی (پالم، سویا و آفتاب‌گردان) حدود ۱.۴۰۰ الی ۱.۵۰۰ دلار به ازای هر تن است که با دلار نیما ۲۴ هزار تومانی نرخی حدود ۳۵ هزارتومان می‌شود که جا را برای قاچاق این کالا آسان می‌کند.

توزیع رانت
بنابراین وجود دلار ۴۲۰۰ تومانی مرکز فساد گسترده‌ای در خصوص روغن خوراکی در کشور بوده است، از طرفی شرکت‌های تولیدکننده با کاهش تولید و عدم عرضه مناسب کالا و سرمایه‌گذاری مناسب در این حوزه مواجه شده‌اند و از طرف دیگر بعد از گذشت ۲سال مصرف‌کننده نهایی روغن نیز آن را با قیمتی گزاف دریافت می‌کند که منجر به کاهش مطلوبیت آنها و توزیع رانت گسترده‌ای در این حوزه شده‌ است.

 تداوم جولان دلالان و سودجویان
چندی پیش همتی (رئیس‌کل بانک مرکزی.) گفت: اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی جهت واردات کالاهای اساسی تا شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۰ نیز ادامه خواهد داشت. بر این اساس با توجه به مشکلات مطرح ‌شده و نیاز حدود
۸۰۰ الی ۹۰۰ هزار تن فقط روغن خام (بدون درنظر گرفتن دانه‌های روغنی) در شش‌ماهه سال آینده و اختلاف قیمتی ۱۵ الی ۲۰ میلیون تومانی به ازای هر تن قیمت مصوب و قیمت خریداران رقمی معادل ۱۵ الی ۱۸ هزار میلیارد تومان رانت قیمتی فقط برای شش‌ماه به‌وجود خواهد آمد که تماما به جیب دلالان و سودجویان خواهد رفت و تولید کننده و مصرف‌کننده از آن بی‌بهره خواهند ماند. بدیهی‌است که اختلاف قیمت بازار و قیمت فروش کارخانه با ادامه‌دار شدن کمبود عرضه بیشتر خواهد شد چرا که تولید و فروش کارخانه‌های تولیدی به‌دلیل عدم تخصیص ارز کافی و همچنین تولید نامنظم به مقدار قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یافته است.

پدرام سمیعی، تحلیلگر سهام سبدگردان کاریزما

شعار سال؛ ب اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت صدای بورس، تاریخ انتشار:۱ فروردین ۱۴۰۰، کد خبر: ۴۳۰۴۳۱، www.sedayebourse.ir.