شعار سال: نوبت عصر همایش مجازی «اندیشه منجی‌گرایی» هفتم فروردین‌ماه با سخنرانی مهدیه پاکروان، پژوهشگر مطالعات اسلامی، مجتبی لشکر بلوکی، استاد دانشگاه صنعتی شریف، یونس حمامی لاله‌زار، رهبر کلیمیان ایران، مژگان آهنگر، پژوهشگر مطالعات اسلامی، مهدی نساجی، عضو هیئت علمی پژوهشکده علم و دین در دانشگاه کلیسای مسیح کانتربری، کرت ریچاردسون، استاد مطالعات ادیان ابراهیمی در آمریکا و غلامحسین دینانی، استاد دانشگاه تهران برگزار شد.

غلامحسین دینانی در پاسخ به این سؤال که نگاه فلسفی انسان کامل چه مفهومی دارد و آیا وجود چنین انسانی ضرورت دارد؟ گفت: یک قاعده عقلی در عالم وجود دارد که هر کجا مشکلی هست، یک راهی هم هست و بن‌بستی وجود ندارد؛ منجی هم نجات‌دهنده است و او می‌تواند مشکلات را برطرف کند و بشر را نجات دهد؛ در اسلام و به خصوص در شیعه نام منجی؛ «مهدی» و «هادی» بیان شده و روزی ظهور خواهد کرد.

دینانی بیان کرد: کسی به عالم نیامده که مشکلات زندگی را تجربه نکرده باشد، مگر فرد دیوانه، انسان هرقدر پست و مقام و ثروت داشته باشد، رنج‌های عالم را حس می‌کند و این عالم بدون لذت و رنج نیست؛ این هم قابل بحث است که لذت اصالت دارد یا ندارد؟ و خودش به دنبال الم و رنج است.

به کارگیری عقل؛ راه نجات بشر

وی افزود: راه نجات در هدایت است و هدایت یعنی راه درست رفتن؛ راه درست رفتن هم راه عقل و معقول است؛ خدا عقل به بشر داده که راه درست را برود، اما بشر نفسانیاتی دارد که سبب می‌شود از عقل استفاده کامل نکند. از امام صادق(ع) پرسیدند وقتی امام زمان ظهور کند، چه می‌کند و ایشان فرمودند وقتی که مهدی بیاید، بر سر مردم دست می‌کشد و عقل مردم سر جایش می‌آید و به مجرد آن امور درست می‌شود.

دینانی با بیان اینکه بدون عقل، مفاهیم بدی و خوبی و درستی و نادرستی قابل تعریف نیست، اظهار کرد: بنابراین به تعبیر امام صادق، امام زمان با رشد عقلانی مردم آنها را هدایت خواهد کرد، عقل حجیت ذاتی دارد و انسان خدا را هم با عقلش می‌فهمد. در روایات بیان شده که «اول ما خلق الله العقل» که بلافاصله بعد از ذکر «بسم الله» در اصول کافی، این روایت بیان شده است.

استاد دانشگاه تهران گفت: در قرآن کریم آمده که خدا بر عرش نشسته است؛ ظاهر این آیه درست نیست، لذا تأویل می‌شود که خداوند احاطه علی الاطلاق بر کل عالم هستی دارد؛ در اینجا اگر عقل را به کار نگیریم و ظاهر را بنگریم، کفر است؛ قبل از اسلام و در ایران باستان، زرتشتیان می‌گفتند که سوشیانت می‌آید و عالم را نجات می‌دهد. قرآن هم خدا را نور می‌داند؛ سهروردی که مسلمان ایرانی‌تبار است، به جای وجود که برخی فلاسفه بیان کرده‌اند، از نور استفاده می‌کند؛ او قائل به اصالت نور است. 

وی افزود: وجود بالذات ظاهر و مظهر غیر خود است؛ نور هم ظاهر بالذات است، خودش روشن است و جای دیگر را هم روشن می‌کند. مظهر کامل نور و وجود، عقل بشر است و وقتی عقل بشر کامل شد، مشکلات هم از بین خواهد رفت و امام مهدی هم بیاید، عقل را کامل می‌کند، فساد برای نفسانیات است و عقل کامل میل به فساد ندارد.

تجلی تام رحمت الهی

دینانی افزود: عقل ناقص گاهی اسیر احساسات و نفسانیات و شهوات است، ولی اگر عقل به قدرت و توانایی رسید که تحت تأثیر نفسانیات و احساسات قرار نگرفت، انسان کامل خواهد شد و انبیاء و اولیاء انسان‌های کامل هستند و هیچ دوره‌ای خالی از انسان کامل نیست و در هر دوره‌ای باید باشد، زیرا در هر نوعی، فرد کامل آن باید باشد؛ در کلاغ و کبوتر و در هر نوعی، نوع کاملش هم وجود دارد و در انسان هم همینطور.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: عقل یعنی راه صواب را از خطا می‌شناسد و هرگز به خطا نمی‌رود؛ راه انسان پر از خطر است و عقل می‌تواند او را از خطرها نجات دهد، یکی از مشکلات این است که هرکسی عقل خود را کامل می‌داند و دیگران را ناقص؛ ادعای فهم نهایت جهالت و نادانی است، زیرا وقتی به عقل بگوییم ذات خدا چیست؟ می‌گوید نمی‌دانم، عقل منصف است و خطای خود را می‌فهمد؛ انسانی که به اشتباهش اعتراف کند، عاقل است. حیوانات چون نمی‌فهمند اشتباه کرده‌اند، نمی‌گویند که اشتباه کرده‌اند، ولی انسان عاقل کسی است که به اشتباهش اعتراف کند.

وی در پاسخ به این سؤال که اگر کسی بخواهد از منجی بهره ببرد، نقش منجی چیست؟ اظهار کرد: ما باید منجی را بشناسیم تا بتوانیم از او بهره ببریم، ولی وقتی هنوز ظهور نکرده، از کسی تبعیت و پیروی کنیم که عقل او از ما بیشتر است و وقتی منجی اعظم ظهور کرد، خودش امور را اصلاح خواهد کرد.

استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این سؤال که ظهور منجی با چه ملاکی خواهد بود و آیا شمشیر کارگر است؟ گفت: از شمشیر کاری جز کشتن برنمی‌آید. اصلاح‌گر عقل است و منجی که عقل محض است، عقول دیگران را رشد می‌دهد و امور اصلاح خواهد شد؛ هر فسادی نتیجه بی‌عقلی و جهل است و شمشیر هم امروز در خدمت جهل است، در حالی که عقل خودش شمشیر نمی‌خواهد و برنده‌تر از شمشیر است. لذا اینکه بگوییم سیلابی از خون در زمان ظهور رخ دهد، سخن درستی نیست. 

دینانی بیان کرد: کل امور عالم هستی چون براساس عقل اداره می‌شود، در آن نقص و خطا نیست و کوه و دریا و ستاره و سیاره در کار خودشان هستند و ذره‌ای خطا نیست و همه چیز سر جای خود است و وقتی انسان هم کامل شد و عقلش تکامل یافت، دچار نقص و خطا نخواهد شد.

وی در پاسخ به این سؤال که اگر عقل در معنای تام خود ظهور کند، آیا رحمانیت خدا جلوه‌گری خواهد کرد؟ تصریح کرد: بله شکی نیست، زیرا همه عالم و عقل مقتضای رحمت خداوند است و یقیناً با کمال عقل در دوره ظهور، رحمت تام خداوند جلوه‌گر خواهد شد و به تعبیر امام علی(ع)، در زمان ظهور دفائن عقول اثاره (بیان) خواهند شد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت ایکنا، تاریخ انتشار:  ۰۷ فروردين ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۹۶۱۴۰۲، www.iqna.ir.